2019 Dünya Kooperatif İzleme Raporu

Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) ve Avrupa Kooperatif ve Sosyal Girişimler Araştırma Enstitüsü (Euricse) tarafından hazırlanan  2019 Dünya Kooperatif İzleme Raporu geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Sekizinci İzleme Raporu, 2017 verilerini kullanarak dünyanın en büyük 300 kooperatif ve mütüeli için sıralama yapıyor. Ayrıca, sektörler bazında en büyük 10 kooperatifi listeliyor.

2019 İzleme Raporu ilk 300 sıralamasında, bir önceki yılda olduğu gibi (Köne, 2019) ABD Doları cinsinden ciroyu ve ciro/kişi başı GSYH oranını kullanıyor. Yanı sıra, bir önceki raporda ilk kez yer verilen Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH)’ne bu kez de önemli bir yer ayrılmış.

İlk 300 ve SKH 8’e Katkıları

Küresel bir hareketin parçası olan kooperatifler, dünyanın karşı karşıya geldiği ve tek bir işletmenin ölçeğinin çok ötesine geçen zorluklarla yüzleşmek için ideal bir konuma sahiptirler. Kooperatif girişimleri, değer temelli ve prensip odaklı kuruluşlar olarak doğaları gereği, sürdürülebilir ve katılımcı bir iş biçimine sahiptirler. Bu nedenle, kooperatifler sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik, sosyal ve çevresel hedeflerine katkıda bulunabilirler.

Ancak bunları, sadece kooperatif hareketinin içinde tekrarlamak yeterli değildir. Katkılar, kooperatifçilik sınırlarının ötesinde de duyulmalıdır. Bunun için sayısal veri, analiz ve tıpkı hissedarlara ait olan şirketlerin dünyasında olduğu gibi bir iletişim stratejisi gerektirir. Şirketler dünyasında anlatı, firmaların elde ettikleri gerçek sonuçlara baskın çıkar. Bu nedenle kooperatifler sürdürülebilir kalkınma için, baskın modele etkili bir alternatif oluşturabilecek ve mevcut zorluklara kapsamlı bir şekilde yanıt verebilecek bir strateji benimsemeli ve iletişim kurmalıdır. Kendilerini bilinen ve test edilmiş deneyimlerle sınırlamaksızın, toplum olarak karşılaştığımız sorunların ölçeğine eşit bir şekilde sürdürülebilirlik ile ilgili zorluklara karşı durmalıdırlar.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nden sekizincisi (SKH 8) kapsayıcı ve sürdürülebilir ekonomik büyüme, tam ve verimli istihdam ve herkes için insana yakışır işlerin desteklenmesidir. Ekonomik büyüme ile birlikte ekonomik kaynakların kapsayıcı ve adil olmasını sağlayacak ve insana yakışır çalışma koşullarını garanti altına alacak yeni bir gelişme modeline olan gereksinimi ifade eder. İşletmeler açısından SKH 8, öncelikle çalışma ortamlarının iyileştirilmesini gerektirir.

Çalışma Ortamı Kalitesinin İyileştirilmesi

Tam, üretken istihdam ve insana yakışır iş sağlamak için kooperatiflerin, işin hem nicel hem de nitel yönlerini kapsayan eylem seçenekleri bulunmaktadır.

İstikrarlı İşlerin Sağlanması

Bu hedefle ilgili ilk husus, kooperatifler tarafından yaratılan iş türüdür. İstikrarlı işlerin sağlanması, bir işçinin orta ve uzun vadede planlama yapmasına olanak sağlayan kalıcı ekonomik özerkliğe sahip olması için bir ön şart olabilir. Verilerini yıllık veya sürdürülebilirlik raporlarında sunan 22 kooperatiften 12’sinde 2017 yılında daimi olarak istihdam edilen çalışanların oranı %90’ın üzerindedir. Sekizi için bu oran %80 ile %90 arasındadır ve sadece iki örnekte oran %80’den az, ama yine de %50’nin üzerindedir.

İnsana Yakışır Ücret Düzeyi

Başka bir konu, insana yakışır ücret düzeyleriyle ilgilidir. Ücretler genellikle ulusal veya sektörel sözleşmelerle belirlenir ve yine genellikle müzakere ile belirlenen ücretlerin ötesine geçen şirket yardımlarıyla desteklenir. Analiz edilen vakalar sınırlı olmakla birlikte, ücretler toplumsal cinsiyet açısından yansızdır ve çalışanların nitelikleri ve mesleki deneyimleri temelinde belirlenir.

Kooperatiflerin taahhütleri, ücret ve diğer parasal hakların niceliksel yönlerinin ötesine geçer. İşçilerin gelişmelerine ve mesleki tatminlerine elverişli çalışma ortamları oluşturan daha geniş davranışlarda kendini gösterir. Bu nedenle, kadınlar ve erkekler arasındaki ücret eşitsizliklerine dikkat edilmesi, toplumsal cinsiyet eşitliğini garanti altına almak için uygulanan politikaların yalnızca bir yönüdür.

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği

Kurum içinde ve kariyer ilerlemesinde özellikle üst düzey görevler, toplumsal cinsiyet yanlılığından hâlâ etkilenmektedir. İncelenen 22 kooperatifte kadın çalışanların ve kadın yöneticilerin oranı Tablo 1’den görülebilir.

Tablo 1. İncelenen Kooperatiflerdeki Kadın Çalışanlar

* 22 kooperatif için veri mevcuttur. ** 19 kooperatif için veri mevcuttur.

Örneğin, Finlandiya’daki en büyük finansal şirketlerden biri olan ve 153 kooperatif bankasından ve merkezi organizasyonundan oluşan OP Finans Grubu’nun yönetici pozisyonlarındaki kadınların oranı % 21’dir (merkez kooperatifte %30 ve üye kooperatif bankalarında % 14). Bununla birlikte, OP Finans Grubu, hem yaş hem de cinsiyet bileşimi açısından çok daha zorlayıcı bir hedef belirlemiştir: erkeklerin kadınlara oranının 60/40 olmasını amaçlamaktadır.

Toplumsal cinsiyet eşitliği için mücadele, bilinçlendirme kampanyaları, danışmanlık ve etik davranış kuralları ve prosedürlerinin benimsenmesi yoluyla ırk, cinsiyet, yaş, etnik köken, din ve cinsel yönelime dayalı ayrımcılıkla mücadele eden daha geniş bir politika grubunun parçasıdır. Bu, sadece organizasyonu koruyan çözümleri benimsemek değil, çalışanlar için uygun bir çalışma ortamı yaratma meselesidir. Bu nedenle tasarlanan bir eylem örneği, ayrımcılık vakalarını değerlendirmek için hazırlanan dikkat çekici bir komisyonun yanı sıra, bu tür davranışların kurbanı olduklarına inanan çalışanlara destek ve yardımcı olmak için bir danışman ekibi oluşturan Achmea7’den gelmektedir.

Sürekli eğitim ile de gelişim için eşit fırsatlar sunulmaktadır. Programlar, teknik ve sosyal becerilerin geliştirilmesi ile sınırlı değildir. Gerçekten de, kooperatifler, işçilere girişimcilik ruhunu aşılamayı amaçlayan girişimleri ve SKH farkındalığını, özellikle de sürdürülebilirlik temasını referans alarak, teşvik etmektedirler. 2016 yılında, kurslar ve yarışmalar yoluyla ticarette sürdürülebilirliğin öneminin yaygın şekilde bilinmesi ve anlaşılmasını teşvik eden bir stajyer programı başlatan REWE Group8’in durumu budur.

İlk 300 için Sıralama

Veri tabanında bulunan 4.575 kuruluş içinden belirlenen ilk 300 kooperatifin 2017 yılı toplam ciroları 2.034,98 milyar Dolardır. Cironun sektörlere göre dağılımına bakıldığında, sigorta sektörü %39’luk payları ile ilk sırada yer almıştır. Tarım ve gıda (%31,7) ile toptan ve perakende ticaret (%17,7) ikinci ve üçüncü sırada gelmektedir.

Ciroya Göre Sıralama

Fransız Groupe Crédit Agricole ve Groupe BPCE geçen yılki sıralarını koruyarak sırasıyla birinci ve ikinci sırayı almıştır. Üçüncü, bu yıl Almanya’dan REWE Group olmuştur.

Tablo 2. Ciroya Göre İlk 10

Ciro/Kişi Başı GSYH Oranına Göre Sıralama

Kooperatiflerin ülke ekonomisine oranla büyüklüklerine odaklanan bu sıralamada, Hindistan’dan iki tarım kooperatifi ikinciliği ve üçüncülüğü almıştır. Türkiye’den iki kooperatif; Bursa Eczacılar Kooperatifi (195.) ve İstanbul Eczacılar Kooperatifi (197.) ciro/kişi başı GSYH oranına göre yapılan sıralamada, ilk 300 kooperatif arasına girme başarısını göstermiştir.

Tablo 3. Ciro/Kişi Başı GSYH Oranına Göre İlk 10

Ciro/Kişi Başı GSYH oranı esas alınarak yapılan diğer sıralamalar Tablo 4, 5 ve 6’da sınulmaktadır.

Tablo 4. Türlerine Göre İlk 300

Tablo 5. Ciro Dilimlerine Göre İlk 300

Tablo 6. İlk 300’ün Coğrafi Dağılımı