Kooperatiflerin Pazar Payları
Avrupa Birliğinde (AB) kooperatifçiliğin uzun bir geçmişi vardır ve bir iş modeli olarak kooperatiflerin güçlü yönleri bugün de çalışma konusu olmaktadır (EC). Avrupa Komisyonunun 2012 yılında düzenlediği “AB-2020 Strateji Belgesine Kooperatif Katkıları” başlıklı konferans, kooperatiflerin sürdürülebilir ekonomik ve sosyal gelişmeye katkısına dikkat çekmekteydi. 2017 verilerine göre AB’de, 163 milyon AB vatandaşının (AB nüfusunun üçte biri) ortağı olduğu 250.000 kooperatif ve bu kooperatifler bünyesinde 5,4 milyon çalışan bulunmaktadır (EC). Bu kooperatifler, faaliyet alanlarına göre tarım, ormancılık, bankacılık, perakende ve sağlık olmak üzere beş grupta ele alınmaktadır.
Tarım Kooperatifleri
AB’de üretici ve yetiştirici kesimin ekonomik ve sosyal amaçlı en önemli örgütlenme biçimlerinden biri kooperatiflerdir; tüm tarım kooperatiflerinin AB’deki ortalama pazar payı % 40’tır (Bijman ve Iliopoulos, 2014). Tarım kooperatifleri çiftçilerin ölçek ekonomilerinden faydalanmalarını sağlayarak ürün ve hizmet kalitesini iyileştirmelerine ve ayrıca riskleri azaltmalarına olanak tanır.
AB Ortak Tarım Politikası (CAP), modern, sürdürülebilir ve verimli bir tarım sektörü oluşturmayı hedefler. Gerek CAP reformunda, gerekse kırsal kalkınma hakkındaki düzenlemelerde kooperatifler dikkate alınmakta ve desteklenmektedir (Kalaitzis, 2015). AB ülkelerinde tarım kooperatiflerinin önemli pazar payları bulunmaktadır. Hollanda %83 ile ilk sırada yer alırken onu % 79 ile Finlandiya, % 55 ile İtalya ve % 50 ile Fransa izlemektedir (EC).
Ormancılık Kooperatifleri
Kooperatifler, katma değerli ürünleri üretmede ve/veya elde etmede çiftçilere ve ormancılara ekonomik avantaj (maliyet, pazara erişim vs.) sağlamaktadır. Ormancılık alanında örgütlenen kooperatifler, bireysel hedeflere ulaşma konusunda faydayı artırırken, dolaylı olarak piyasaya ve ormana da katkı yaparlar (Groot et al., 2015).
Orman kooperatifleri Avrupa’da kırsal bölgelerin kalkınmasında kaynakları etkin kullanma bilinci nedeniyle önemli örgütlerdir. Bu alanda Avrupa ülkeleri arasında iki ülke öne çıkmaktadır: İsveç ve Finlandiya. İsveç’te ormancılık sektörünün % 60’ı kooperatiflerin elindeyken, Finlandiya’da bu oran % 31’dir (EC).
Kooperatif Bankacılığı
Avrupa’da kooperatif bankaları 80,5 milyon üye, 732.000 çalışana sahiptir ve ortalama pazar payları yaklaşık % 20’dir (EACB). Kooperatif bankaları Avrupa’nın her bölgesinde hizmet sunmaktadır. Özellikle krediye erişim kolaylığı sağlayarak toplulukları finanse etmeleri sayesinde yerel kalkınmada önemli rol oynayabilmektedirler. Dolaylı olarak yarattıkları istihdam nedeniyle ekonomiyi canlandırmaktadırlar. Çoğu kooperatif bankasının kriz zamanlarında ticari bankalara göre daha dirençli olduğu bilinmektedir. Sosyal maliyetler açısından da ticari bankalara göre avantaja sahiptirler (Giegold, 2012).
Kooperatif bankalarının amacı, kâr peşinde koşmak değil, üyelerinin tüketici fazlalığını maksimize etmektir ve bu, üye-tüketiciler dışındaki paydaşların refahına katkıda bulunmayı amaçlayan ilave hedeflerle tamamlanabilir (Fonteyne, 2007). Avrupa genelinde ülke içindeki kooperatiflerde kooperatif bankacılığı paylarına bakılırsa ilk beşte yer alan ülkeler sırasıyla şöyledir: Fransa (%50), Kıbrıs (%37), Finlandiya (%35), Avusturya (%31) ve Almanya (%21) (EC).
Perakende Kooperatifleri
Perakende kooperatifi, bir çeşit tüketici kooperatifidir. Tamamen tüketici üyelerin sahip olduğu bu örgütler, tüketici isteklerini ucuz ve kaliteli bir şekilde karşılamak üzere hizmet ederler. Önceliğini yatırımcıların çıkarları üzerinde yoğunlaştıran geleneksel işlere karşı rekabetçi bir alternatif sundukları için çoğu ekonomide önemli bir yere sahiptirler.
Finlandiya’da kooperatifler perakende sektöründe % 36’lık bir paya sahiptir. Hemen arkasından onu takip eden ülke ise % 24 ile İsveç’tir (EC).
Sağlık Hizmetleri Kooperatifleri
Avrupa’da sağlık hizmetleri alanında sürdürülebilirlik ve kıt kaynaklar nedeniyle zorluklar yaşanmaktadır. Önümüzdeki 40 yıl içinde, Avrupa’da 65 yaşın üzerindeki nüfus oranındaki artışla birlikte şu andaki bakım sistemlerinin mücadele etmeye çalıştığı sosyal ve ekonomik sorunların neredeyse iki katına çıkarması beklenmektedir. (Cooperatives Europe, 2017) . Mevcut ve gelecekte ortaya çıkacak sorunların çözümünde kooperatifler bir alternatif olarak görülmektedir.
Sağlık hizmetleri kooperatifçiliği alanındaki verilere göre, önceki sektörlerde öne çıkan ülkelerden farklı olarak, İspanya ve Belçika karşımıza çıkmaktadır. İspanya’da sağlık hizmetleri kooperatiflerinin pazar payı % 21 ve Belçika % 18’dir (EC).