Yale Üniversitesi, 2000 yılından bu yana, çevre ve sürdürülebilirlik sorunlarını “Çevresel Performans Endeksi” (ÇPE) aracılığı ile ele alıyor. ÇPE, yıllara göre, ülkeleri çeşitli performans ölçütlerine göre değerlendirip sıralamakta. Çalışmada kullanılan yöntem, ülke karşılaştırmalarını kolaylaştırmasının yanı sıra, çevre politikası hedefleri açısından küresel ölçekte performansın zaman içindeki değişimini değerlendirmeye de olanak verdiğinden oldukça önemli.

 Çevresel Performans Endeksi

2022 ÇPE, 40 performans göstergesi üzerinden 180 ülkeyi değerlendiriyor ve sıralıyor. Bu 40 göstergenin her biri bir ülkenin sürdürülebilirlik düzeyinin kısmi bir resmini verirken; göstergelerin ağırlıklandırılmasıyla elde edilen endeks değeri ülkenin çevresel sürdürülebilirlik performansını bir bütün olarak ölçüyor.

2022 ÇPE hesaplamasında, çevre sağlığı amacına %20, ekosistemin canlılığı amacına %42 ve iklim amacına %38 ağırlık verilmiştir. Belirlenen oranlar, bir amaca diğerine göre öncelik verilmesi anlamına gelmemekte; aksine, endeksin 3 politika amacı arasında daha dengeli dağılımını sağlamak için gereksinim duyulan istatistiki düzeltmeyi yansıtmaktadır. Endekste 40 performans göstergesi, 11 kategori altında yer almaktadır. ÇPE, ülkelerin çevresel performanslarını en kötü performanstan (0) en iyi performansa (100) göre 0-100 ölçeğinde hesaplamaktadır. 2022 ÇPE çerçevesi Şekil 1’de sunulmuştur. Şekil 1’deki yüzdeler hesaplarda kullanılan ağırlıkları göstermektedir.

Şekil 1: 2022 Çevresel Performans Endeksi Çerçevesi

Sonuçlar

ÇPE 2022 sıralamasında; Danimarka, Birleşik Krallık, Finlandiya, Malta ve İsveç en iyi performans gösteren ilk beş ülke olurken; Hindistan, Myanmar, Vietnam, Bangladeş, Pakistan en zayıf performansa sahiptir (Tablo 1). İlk on beş sıradaki ülkeler genellikle gelişmiş ülkelerdir. Son beş sırayı paylaşan ülkeler ise başta su kıtlığı olmak üzere ciddi sürdürülebilirlik sorunları ile mücadele etmektedirler. Puanı düşük birçok ülke savaş ve diğer huzursuzluk kaynaklarının yanı sıra çevresel altyapıya yatırım yapacak mali kaynakların eksikliğiyle de karşı karşıyadır.

Tablo 1: 2022 Çevresel Performans Sıralaması

En Güçlü Performanslar En Zayıf Performanslar
Sıra Puan Ülke Sıra Puan Ülke
1 77,9 Danimarka 180 18,9 Hindistan
2 77,7 Birleşik Krallık 179 19,4 Myanmar
3 76,5 Finlandiya 178 20,1 Vietnam
4 75,2 Malta 177 23,1 Bangladeş
5 72,7 İsveç 176 24,6 Pakistan
6 72,3 Lüksemburg 175 24,8 Papua Yeni Gine
7 67,3 Slovenya 174 24,9 Liberya
8 66,5 Avusturya 173 26,1 Haiti
9 65,9 İsviçre 172 26,3 Türkiye
10 62,8 İzlanda 171 27,6 Sudan
11 62,6 Hollanda 170 27,7 Gana
12 62,5 Fransa 169 27,8 Irak
13 62,4 Almanya 167 28,0 Madagaskar
14 61,4 Estonya 167 28,0 Guatemala
15 61,1 Letonya 165 28,0 Moritanya

Hindistan, bir dizi kritik konuda düşük puanlar aldığından 2022’de tüm ülkeler arasında en son sırada yer almıştır. Kötüleşen hava kalitesi ve hızla artan sera gazı emisyonları ülkenin acil sorunlarıdır.

Gelişmiş ülke olmasına rağmen Amerika Birleşik Devletleri (ABD) sıralamada 43. olmuştur. ABD’nin, sıralamadaki yeri ülkedeki çevresel korumaların geriletilmesini yansıtmaktadır. Özellikle Paris İklim Anlaşması’ndan çekilmesi ve metan emisyonu kurallarını zayıflatması, pek çok gelişmiş ülke sera gazı emisyonlarını önemli ölçüde azaltacak politikaları yürürlüğe koyarken, ABD’nin iklim değişikliğini azaltmak için değerli zamanını kaybettiği anlamına gelmektedir.

180 ülke arasında 26,1 puanla 172. sırada yer alan Türkiye’nin çevresel performansı 10 yıllık zaman diliminde kötüleşmiştir (-0,5). Genel sıralamanın dışında, üyesi olduğu ya da içinde yer aldığı gruplar (G-20, İslami İşbirliği Örgütü, Yükselen Piyasalar ve OECD) bazında yapılan sıralamaların tamamında son sıralara yerleşmiştir.

Kaynak: https://epi.yale.edu/downloads

Veriler nereden geliyor?

Veriler uluslararası kuruluşlardan, araştırma kurumlarından, akademiden ve devlet kurumlarından gelmektedir. Verilerin çoğu üçüncü bir tarafça doğrulanmakta veya sonuçları teyit etmek için üçüncü bir tarafça erişilebilen ve denetlenebilen bir veri toplama sürecinden üretilmektedir. Genel olarak, doğrudan hükümetlerin kendilerinden gelen veriler kullanılmamaktadır. 2022 ÇPE’de kullanılan tüm değişkenler için veri kaynakları hakkında ayrıntılara EPI Download sayfasından erişilebilir.

Değerlendirme

Genel olarak GSYH ile ÇPE değeri arasında pozitif bir ilişki vardır. Ancak kuşkusuz gelir, tek başına çevresel performansın belirleyicisi değildir. Çünkü coğrafya, nüfus, politika seçimleri gibi ülkeye özgü koşullar çevresel performansta önemli rol oynar.

ÇPE sonuçları coğrafi düzeyde değerlendirildiğinde de anlamlı sonuçlara ulaşılabilmektedir. 2022 ÇPE dünyayı, Asya-Pasifik, Doğu Avrupa, Eski Sovyet Devletleri, Küresel Batı, Büyük Orta Doğu, Latin Amerika ve Karayipler, Güney Asya ve Sahra Altı Afrika olmak üzere sekiz coğrafi bölgeye ayırmakta. En başarılı bölge olan Küresel Batı en güçlü performansı sergileyen ilk on ülkeden dokuzuna ev sahipliği yapmakta. En zayıf performans grubundaki beş ülkeden, üçü Güney Asya’da, ikisi Asya-Pasifik’te bulunmaktadır.

Dünyanın en kalabalık ve hızlı büyüyen ekonomilerine sahip Çin (160.sırada) ve Hindistan (180. sırada) büyümelerini çevreyi tahrip ederek sürdürmekteler. Bu ülkelerin çevresel problemleri sadece bu ülkelerin sorunu olarak kalmayacak, tüm dünyayı etkileyecektir.

Kaynak

Wolf, M. J, Emerson, J. W., Esty, D. C., de Sherbinin, A., Wendling, Z. A., et al. (2022). 2022 Environmental Performance Index. New Haven, CT: Yale Center for Environmental Law & Policy. epi.yale.edu Erişim

Kategori(ler): Akademik

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.