Dayanışma, işbirliği ve demokratik katılıma dayalı dayanışma ekonomisi dünya çapında büyüyor ve yaygınlaşıyor. Daha çok sektör, daha çok insan ve daha çok ülke gün geçtikçe dayanışma ekonomisi ağının bir parçası haline geliyor. Dayanışma Ekonomisinin dünyadaki bu genişlemesine farklı coğrafi bölgeler özelinde yakından bakıyoruz.
Dayanışma, işbirliği ve demokratik katılım üstüne kurulu olan Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi (SDE) denilen ekonomik model dünya çapında büyüyüp yayılmakta. Sosyal Ekonomi Avrupa Eylem Planı’na göre sırf Avrupa’da Sosyal Ekonomi kuruluşlarının sayısı 2.800.000’in üstünde. Daha 2017’de Avrupa Birliği’nde Sosyal Ekonominin desteklenmesine yönelik Madrid Bildirisi, SDE’nin Topluluk gayri safi yurtiçi hasılasına (GSYH) en az %8 katkıda bulunduğunu ve 14,5 milyon kişiye istihdam sağladığını belirtmişti. 2021’de “Yakınlaşma ve sosyal ekonomiye geçiş yolu” bazı AB ülkelerinde SDE’nin GSYH’nin %10’unu ve ortalama iş gücü boyutunun %6,3’ünü (bazı ülkelerde %9’a ulaşıyor) oluşturduğunu tahmin ediyor, bu da 5,5 milyon tam zamanlı işe tekabül ediyor:
Ekonomik faaliyetleri insanların ihtiyaçlarını karşılamaya, sürdürülebilir gelişmeye ve toplumsal adalete odaklayan Dayanışma Ekonomisi kalkınma sürecindeki ülkelerde özel bir öneme sahip. Bu ülkelerde Dayanışma Ekonomisi yoksulluğun azaltılmasına katkıda bulunuyor ve ortak mülkiyet ya da topluluk mülkiyetiyle, katılımcı idareyle ve menfaatlerin adil paylaşımıyla halkın hayat kalitesini arttırıyor.
Hâkim olan ekonomik modele alternatif olarak SDE son yıllarda dünya çapında daha çok yere erişmeye başladı ve ekonomilerimizde sürdürülebilir, adil ve eşitlikçi toplumlara olanak veren toplumsal değişimi sağlayabilecek önemli bir güç olarak giderek daha fazla kabul görüyor. Dayanışma Ekonomisi, insanların ve gezegenimizin refahını özel kâr birikiminin üzerinde tutarak ve ekonomik faaliyetlerin asıl amacı yaparak; istikrarlı ve kaliteli istihdamın, şirketlerde demokratik katılımın, çevreye ve topluma bağlılığın güvencesi haline geldi.
Kooperatifler, sosyal girişimler, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar ve topluluk girişimleri gibi halihazırda mevcut olan örgütlenme biçimlerine ek olarak SDE ekosistemi; sosyal girişim kuluçka merkezlerine, etik yatırım fonlarına veya kooperatif ağlarına ve iş entegrasyonu şirketlerine veya kökeni halk ekonomilerine, feministlere ve yerli topluluklara dayanan üretici ve dağıtıcı gruplarına kadar genişlemiştir.
Bu sayede Dayanışma Ekonomisi giderek daha çok sektörü kapsıyor; bunlar arasında tarım, balıkçılık, finans ya da yenilenebilir enerjilerin ticarileştirilmesi var. Giderek daha çok uluslararası kuruluşun, devletin ya da yerel yönetimin adil ücretler, düzgün çalışma koşulları ve çalışanlar için eğitim ve gelişme fırsatları sağlayarak sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada, yoksulluğun ortadan kaldırılmasında ya da ekonominin demokratikleştirilmesinde Dayanışma Ekonomisinin önemini kabul ettiği unutulmamalı. Bu bakımdan Birleşmiş Milletler’in (BM), Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) ve Avrupa Birliği’nin SDE’ye yönelik teşviklerinin özel bir önemi var.
Uluslararası Çalışma Örgütüne göre (İnsana Yakışır İş ve Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi, 2022); Bolivya, Cibuti, Ekvador, Fransa, Honduras, İspanya, Kamerun, Kolombiya, Kosta Rika, Lüksemburg, Meksika, Portekiz, Romanya, Senegal, Slovakya, Tunus, Uruguay, Venezuela, Yeşil Burun Adaları ve Yunanistan’da ulusal SDE mevzuatları geliştirilmiştir. Brezilya, Dominik Cumhuriyeti, Güney Afrika ve Güney Kore gibi diğer ülkeler ulusal SDE politikalarını hazırlıyorlar. Arjantin (Entre Ríos, Mendoza ve Río Negro), Belçika (Brüksel ve Wallonia), İtalya (Emilia Romagna ve diğer bazı bölgeler) ve Kanada (Quebec) gibi bazı ülkeler SDE mevzuatını bölgesel düzeyde kabul etmiştir. Mali, Nikaragua ve Şili gibi pek çok ülkede kamunun SDE kurumları yasayla kurulmuş durumda.[i]
İspanya’da Bakım ve Sosyal Ekonominin Toparlanması ve Ekonomik Dönüşümü Stratejik Planı (PERTE) (Mayıs 2022) ve yeni bir Sosyal Ekonomi Yasasına sahip olma çabası var. Bunlar, bu dönüştürücü ekonomik alternatifin uygulanmasına ve teşvik edilmesine yönelik siyasi kararlılığın örnekleri.
Son yıllarda SDE’nin artan popülerliği dünya çapında, özellikle Latin Amerika, Avrupa ve Afrika’da, yoğunlaşmaya ve ilerlemeye sebep oldu. Dayanışma Ekonomisinin dünyadaki bu genişlemesini farklı coğrafi bölgelere dikkat ederek ayrıntılı olarak inceliyoruz:
LATİN AMERİKA
Latin Amerika Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi Gözlemevi’nin raporuna göre 2019’da bölgedeki 1,6 milyondan fazla SDE şirketi ve kuruluşu 13 milyondan fazla kişiye istihdam sağlıyordu. Latin Amerika SDE’nin en fazla genişleme ve yoğunlaşma gösterdiği bölgelerden biri. Bölgedeki birçok ülkede SDE uzun bir geleneğe, kayda değer sayıda örgüte ve ağa sahip. Arjantin, Bolivya, Brezilya, Ekvador, Meksika, Şili ve Uruguay gibi ülkelerde, SDE bir kamu politikası olarak kabul edilmiş ve güçlendirici yasal çerçeveler ve destek programları geliştirilmiştir. Latin Amerika ülkeleri için Şubat 2023 itibariyle yürürlükte olan SDE mevzuatına Alberto García Muller (CIRIEC Kolombiya) tarafından hazırlanan “Latin Amerika’da yürürlükte olan Sosyal ve Dayanışma Ekonomisinin düzenleyici çerçeveleri” başlıklı çalışmadan ulaşılabilir.
Bölgedeki en göze çarpan ilerlemeler arasında işçi kooperatiflerinin güçlendirilmesi, sosyal girişimlerin teşvik edilmesi, dayanışma finansman fonlarının teşvik edilmesi ve kökleri halk ekonomilerine, kayıt dışı ekonomilere veya feminist ekonomilere dayanan işbirliği ve karşılıklı destek ağlarının geliştirilmesi yer alıyor. SDE’nin siyasi ve toplumsal alanlarda görünür kılınması ve güçlendirilmesi için de çaba harcanmakta.
AFRİKA
Afrika kıtasında Dayanışma Ekonomisi hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve yerel topluluklar tarafından giderek daha fazla tanınmakta ve desteklenmekte. Şu anda kıtada SDE’nin desteklenmesini amaçlayan 22 ağ bulunuyor (GSEF, 2023). Yeşil Burun (2016), Kamerun ve Tunus (2020) ve Senegal (2021) gibi ülkeler SDE’nin teşvik edilmesine ve güçlendirilmesine yönelik kamu politikaları ve yasal çerçeveler geliştirmiş durumda (GSEF, 2023). SDE’yi desteklemek üzere ağlar ve platformlar oluşturuluyor ve sürdürülebilir tarım, yenilenebilir enerji, topluluk turizmi ile kapsayıcı toplum ve işgücü gibi alanlarda projeler ve programlar teşvik ediliyor. Ayrıca, toplulukların ve marjinal sektörlerin dayanışmasını, işbirliğini ve onlara yönelik finansal kapsayıcılığı teşvik edecek sosyal para birimleri ve topluluk bankaları gibi dayanışma para birimlerinin ve finansal sistemlerin geliştirilmesi konusunda artan bir ilgi var.
Daha yakın bir alanda, Kuzey Afrika bölgesi kamu politikaları ve yasal çerçevelerin geliştirilmesi ve birleştirilmesi için destek programları ile SDE’yi kabul etmeye başladı. Tunus, Fas ve Cezayir, SDE’yi destekleyici ağların ve platformların oluşturulmasını, işçi kooperatiflerinin ve sosyal girişimlerin teşvik edilmesini ve sürdürülebilir tarım ve topluluk turizmi projelerinin geliştirilmesini destekliyor. SDE’yi güçlendirmek amacıyla dayanışma finansman fonları ile eğitim ve teknik yardım programları da oluşturulmakta.
Ayrıca, Küresel Sosyal Ekonomi Forumu’nun altıncısı GSEF2023 Dakar 1-6 Mayıs 2023 tarihleri arasında Dakar’da (Senegal) gerçekleştirildi. SDE ile ilgili başlıca uluslararası etkinliklerden biri olan etkinlik, Dakar Belediyesi ile Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi Yerel Aktörler ve Yönetimler Ağı (RACTES) tarafından Mikrofinans Bakanlığı ve Senegal SDE işbirliğiyle düzenlendi.
ASYA
SDE’nin giderek daha fazla önem kazandığı bir başka bölge de Asya’dır, özellikle Japonya, Hindistan, Çin ve hepsinden önemlisi Güney Kore. Örneğin Japonya’da güçlü bir kooperatif hareketi gelişmiş ve çok sayıda tüketici, iş ve konut kooperatifi kurulmuştur. Hindistan’da, büyüyen bir sosyal girişim ağı teşvik ediliyor; SDE’nin desteklenmesi ve güçlendirilmesi için programların ve kamu politikalarının geliştirilmesi üzerinde çalışmalar yapılıyor. Çin’de ise daha adil ve daha sürdürülebilir ekonomik sistemlerin geliştirilmesine yönelik artan bir ilgi var ve bu da tarım, yenilenebilir enerji ve kapsayıcı toplum ve işgücü gibi alanlarda SDE’nin desteklenmesine yol açıyor.
Güney Kore’de, son on yıllardaki gelişmeler, özellikle işçi kooperatifleri ve sosyal girişimler alanlarında meydana geldi. Ülkede SDE kuruluşlarının kurulması ve konsolidasyonu için elverişli bir yasal çerçeve geliştirilmiş ve kuruluşları güçlendirmek üzere eğitim, teknik yardım ve finansman programları oluşturulmuştur.
Uluslararası Çalışma Örgütü’nün üzerinde çalıştığı “Asya’da Sosyal ve Dayanışma Ekonomisini Güçlendirme” programının sonuçları SDE’nin durumu hakkında daha iyi veriler sağlayacak. ILO’nun Çin, Endonezya, Japonya, Malezya, Filipinler ve Güney Kore’ye odaklanan çalışması Kamboçya, Kırgızistan, Laos, Moğolistan, Tayland ve Vietnam’ı da kapsayacak biçimde genişletiliyor.
OKYANUSYA
RIPESS’e göre Dayanışma Ekonomisinin Okyanusya’daki varlığı Avustralya ile sınırlı. 2017’de oluşturulan ve 354 kuruluşu bir araya getiren Avustralya Yeni Ekonomi Ağı’nın (NENA), yıllık toplantısı Kasım ayında Kanberra’da yapılacak.
AVRUPA
Avrupa’da Dayanışma Ekonomisi birçok ülkenin ekonomisinde önemli bir güç haline gelmiştir. Avrupa Ekonomik ve Sosyal Konseyi’nin raporuna göre, 2020’de Avrupa’da 2,8 milyondan fazla SDE şirketi ve kuruluşu vardı ve yıllık geliri yaklaşık 2 trilyon Euro olan bu kuruluşlar 14 milyondan fazla kişiye istihdam sağlıyordu.
SDE bu kıtada uzun bir geçmişe sahiptir ve özellikle COVID-19 salgını sırasında ve sonrasında önemli kazanımlar elde etmiştir. Bölgedeki birçok ülkede SDE dirençli, istikrarlı ve demokratikleştirici bir alternatif olarak kesin bir kabul görmüştür. SDE kuruluşları arasındaki önemli destek ve işbirliği ağları ve platformları, kamu politikaları ve yasal çerçeveler veya bunların güçlendirilmesine yönelik destek programları aracılığıyla teşvik edilmiştir.
Son on yılda Avrupa’da kaydedilen en önemli ilerlemeler arasında kooperatiflerin güçlendirilmesi, sosyal girişimlerin teşvik edilmesi ve dayanışma finansman fonlarının yaygınlaştırılması yer almaktadır. Döngüsel ekonomi, yenilenebilir enerji ve sürdürülebilir turizm projeleri de geliştirilmiş, yerel ve bölgesel düzeylerde SDE’nin teşvik edilmesine yönelik yasal çerçeveler ve kamu politikaları iyileştirilmiştir.
[i] Dünya çapındaki tüm mevzuatlar için sosyoeco.org adresindeki SSE mevzuatları sayfasına bakınız.
Not 1: Daniel Rabanaque’iniçin kaleme aldığı ve 5 Nisan 2023 tarihinde RIPESS Europe internet sitesinde yayımlanan yazısından Barış Soysaraç tarafından çevrilmiştir. Erişim
Not 2: Öne çıkan görsel, Sandra Grünewald — Unsplash
