Gıda Tedarik Zincirinin Çevresel Etkileri

Mevcut gıda tedarik zinciri uygulamaları ile beslenmek ekosisteme zarar veriyor, su kaynaklarını tüketiyor ve iklim değişikliğini hızlandırıyor (Godfray et al., 2010; Foley et al., 2011). Tarım sektörüyle özdeşleşmiş geniş ve çeşitli üreticiler arasında bunlara etkili çözümler bulmak özellikle zor. Gıda tedarik zinciri için üretim yapan üreticiler, her biri pek çok farklı tarla tarımı yöntemi kullanarak neredeyse tüm iklimlerde ve arazilerde üretim yapmaktadırlar (FAO, 2019). Bu ürünler çeşitli ölçülerde işlem görür ve paketlenir. Üretilen her 100 kg gıdadan 17 kg’ı uluslararası ticarete konu olmak üzere nakledilir.

Çok Göstergeli Küresel Veri Tabanı

Joseph Poore ve Thomas Nemecek’in (2018) Science dergisinde yayınlanan çalışmaları, küresel gıda sistemlerinin sera gazı emisyonlarına ait meta analizinden elde edilen verileri sunuyor. Veriler 119 ülkeden 38.700 ticari çiftliği kapsamakta. Yazarların değerlendirmesinde; arazi kullanımı, sera gazı, asidifikasyon ve ötrofikasyona yol açan emisyonlar gibi çeşitli çevresel etki kriterleri dikkate alınmış. Değerlendirilen veri seti küresel protein ve kalori tüketiminin yaklaşık %90’ını temsil eden 40 ürünü kapsamakta.

Çevre ve Gıda Tedarik Zinciri

Bugünün gıda tedarik zinciri, yaklaşık 13,7 milyar ton karbondioksit eşdeğeri (CO_2-eşd), sera gazı emisyonuna neden oluyor ve bu değer antropojenik sera gazı emisyonlarının yaklaşık %26’sını oluşturmakta. 2,8 milyar ton CO_2-eşd. sera gazı emisyonu ise gıda dışı tarım ve diğer ormansızlaşma faktörlerinden kaynaklanıyor (Poore & Nemecek, 2018).

Gıda tedarik zinciri, ayrıca, küresel karasal asidifikasyonun yaklaşık %32’sinden ve ötrofikasyon oluşumunun yaklaşık %78’inden sorumlu. Bu emisyonlar, doğal ekosistemlerin tür bileşimini temelden değiştirerek biyolojik çeşitliliği ve ekolojik dayanıklılığı azaltabilir (Bouwman et al., 2002). Bugünün tarım sistemi kaynak bakımından yoğundur ve dünyanın buzsuz ve çölsüz arazisinin yaklaşık %43’ünü kapsar. Sözkonusu toprakların yaklaşık %87’si gıda, %13’ü biyoyakıt ve tekstil bitkileri veya yün ve deri gibi gıda dışı kullanımlara tahsis edilmiştir (Poore & Nemecek, 2018).

Gıda Ürünlerinin Çevresel Etki Değerleri

Tablo 1, Poore ve Nemecek’in makalelerinden yararlanarak (2018) oluşturulmuştur ve seçilmiş gıda ürünlerinin çevresel etkilerini özetlemektedir. Tablo 1’den her ürün için arazi kullanımının yanı sıra sera gazı, asidifikasyon ve ötrofikasyona yol açan emisyonların ortalama değerlerini görebilirsiniz. Tablo 1’de yer alan;

• karbondioksit eşdeğer (CO_2-eşd.) birimi ile ölçülen sera gazı emisyonları karbondioksit (CO₂)’in yanında metan (CH₄) ve azot protoksik (N₂O) gazlarını,
• sülfür dioksit eşdeğer (SO_2-eşd.) birimi ile ölçülen asidikifasyon emisyonları sülfür dioksit (SO₂)’in yanında amonyak (NH₃) ve azot oksitlerini (NO_x),
• fosfat eşdeğer (PO₄^3-)_eşd. birimi ile ölçülen ötrofikasyon emisyonları amonyak (NH₃), azot oksitleri (NO_x), nitrat (NO₃^–), amonyum (NH₄⁺), fosfor (P) ve azot (N) gazlarını kapsar.

Sığır etinde (et sığırı besiciliği)  100 g protein başına sera gazı, asidifikasyon ve ötrofikasyon emisyonları sırasıyla 50 kg CO_2-eşd., 160 g SO_2-eşd. ve 151 g (PO₄^3—)_eşd.^’dir. Bu değerler yer fıstığı, bezelye ve fındık için hesaplanan değerlerin çok üstündedir. Bu durum arazi kullanımı için de geçerlidir.

Ürün grupları 100 kcal başına çevresel etkileri açısından değerlendirilirse; pirincin sera gazı, asidifikasyon ve ötrofikasyon emisyonlarının diğer ürünlere göre daha fazla olduğu buna karşılık yulaf ezmesinin arazi kullanımında diğer ürünlere göre daha yüksek değere sahip olduğu görülür. 1 kg başına çevresel etkilerde şeker kamışı ve domatesin sera gazı, asidifikasyon ve ötrofikasyon emisyon değerleri diğer ürünlere göre daha fazladır. Çilek ve üzüm ise arazi kullanımında diğer ürünlere göre daha yüksek değere sahiptir.

Tüm ürün gruplarında çevresel etki değerlerinin değişkenlikleri dikkati çekmekle birlikte, et ürünleri için hesaplanan emisyon ve arazi kullanım değerleri genel anlamda diğer ürünlere göre daha yüksektir.

Sonuç

Tablo 1’de verilen gıda ürünleri çevresel etki değerlerine göre, gıda tüketimimizde çevresel etki değeri yüksek olan et ürünlerini daha az tercih etmemiz gerekmektedir.

Ayrıca,  sera gazı emisyonu yüksek olan bir ürünün asidifikasyon ve ötrofikasyon emisyon değerleri düşük olabilir. Ya da asidifikasyon, ötrofikasyon emisyon değeri yüksek olan bir diğer ürünün sera gazı emisyonu değeri düşük olabilir. Bu nedenle gıda ürünlerinin çevresel etkisi değerlendirilirken tüm çevresel etki gruplarının ağırlık oranları dikkate alınmalıdır. 

Tablo 1. Gıda Ürünlerinin Çevresel Etki Değerleri

Kaynakça

Bouwman, A.F., Van Vuuren, D.P., Derwent, R.G. et al. (2002). A Global Analysis of Acidification and Eutrophication of Terrestrial Ecosystems. Water, Air, & Soil Pollution 141, 349–382. Erişim

FAO. (2019). The State of Food and Agriculture 2019. Moving forward on food loss and waste reduction. Rome. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. Erişim

Foley, J., Ramankutty, N., Brauman, K. et al. (2011). Solutions for a cultivated planet. Nature, 478, 337–342. Erişim

Godfray, H.C.L., Beddington, J.R., Crute, I.R., Haddad, L., Lawrence, D., Muir, J.F., Pret, J. (2010). Food Security: The Challenge of Feeding 9 Billion People. Science, 327(5967), 812–818. Erişim

Poore, J. and Nemecek, T. (2018). Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science. 360(6392), 987-992. Erişim

Poore, J. and Nemecek, T. (2018). Supplementary Materials for Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science, 360(6392), 987. Erişim

Not: Öne çıkan görsel, Spencer Davis – Unsplash