Kıbrıs’ın dördüncü kadın kooperatifi olarak 10 Nisan 2023 tarihinde kurulan Girne Emekçi Kadınlar Kooperatifi, çok genç olmakla birlikte, kurucularının vizyonu doğrultusunda çalışmalarını sürdürüyor ve Kıbrıs’ın tarihini ve kültürünü daha iyi tanıtacak bir turizme katkıda bulunmayı hedefliyor.
Tezgâhımız Emek, Dokuduğumuz Gelecek
Sizi tanıyabilir miyiz?
Öncelikle bize bu değerli fırsatı verdiğiniz için size teşekkür ederim. İsmim Emel Kişi. Girne’de yaşıyorum. Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi bölümünden mezun bir ekonomistim. Lefke Avrupa Üniversitesi’nde Avrupa Birliği Entegrasyonu üzerine yüksek lisans yaptım. Ancak yıllardır yeme içme sektöründe kendi işimi yapıyorum. İşletmeci olarak çoğunlukla kadın üreticilerle çalışıyorum. Bununla beraber birçok sivil toplum örgütünde, özellikle feminist örgütlerde yer almaktayım.
Kooperatif, şirketlere göre daha dayanışmacı, demokratik, eşitlikçi ve daha çok insana katkı sağlayan bir model
Bir kooperatif kurma fikri nasıl ortaya çıktı?
Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından kadınların ekonomik güçlenmesinin çok önemli olduğuna inandığım için ‘nasıl kolektif çalışmayı arttırabiliriz, kendi bölgemizde nasıl faydalı olabiliriz, nasıl hareket edebiliriz’ düşüncesinden yola çıkarak bir girişimde bulundum. Bu süreçte aynı dünya görüşlerini paylaşan, farklı meslek gruplarından, farklı yaşlardan bir grup arkadaş ile Girne’de ekonomik faaliyetler yürüten bir sivil toplum örgütü kurma planları yapmaya başladık. Girne, Kıbrıs’ın en gelişmiş bölgesi olabilir ama sivil toplum, özellikle ekonomik sivil toplum ve kadın hareketleri anlamında biraz zayıf bir bölge.
Toplantılara mentor diyebileceğimiz, iş kurma ve kümelenme konusunda çok deneyimli Niyal Öztürk arkadaşımız ile başladık. Kıbrıs’taki yasaları, kooperatifçiliği, kadın kooperatifçiliğinin nasıl olabileceğini araştırdık. Art arda bir çok toplantı yaptık. Tüzüğümüzü, amaçlarımızı vs. belirledik.
2023 yılı sonunda arkadaşlarla bir araya gelmeye başladık fakat bu fikrin ortaya çıkmasında Covid sürecinin de etkili olduğunu düşünüyorum. Biliyorsunuz, kapanmalar insanları düşünmeye zorladı. İnsanlar evlerinden üretim yaptı, birçok kişi hiç beklenmeyecek yaratıcı fikirler geliştirdi.
Gençleri de aramıza katarak çok güzel bir kolektif çalışma yürütüyoruz
Kooperatif fikrini nasıl hayata geçirdiniz? Girne Emekçi Kadınlar Kooperatifi nasıl kuruldu?
Kıbrıs’taki yasalar gereği bir kooperatif en az 12 ortak ile kurulabiliyor. Ayrıca kooperatifin bölgesel olması, bir ilçeyi kapsaması gerekiyor. Yasal çalışmalarımızı tamamlayıp, tüzüğümüzü hazırladıktan sonra, Kooperatif Şirketler Mukayyitliği’ne başvurduk ve kuruluş iznimizi aldıktan hemen sonra genel kurulumuzu yaptık. Kuruluş tarihimiz 10 Nisan 2023. Çok yeni bir kooperatifiz.
Çok farklı meslek gruplarından gelen 14 kurucu ortağımız var. Ben ekonomi alanındayım, başka bir arkadaşımız doktor ama belediye sağlık hizmetlerinde çalıştığı için bizim açımızdan çok değerli oldu. Başka bir arkadaşımız mevzuata çok hâkim. Mimar, öğretmen, avukat, gazeteci ve organik tarımla uğraşan arkadaşlarımız var. Kurucu üyelerimiz arasında gastronomi dalında eğitim almış 4 genç kadın da var. Çok çeşitli mesleklerden, farklı deneyimlerden gelen kurucuların olması kooperatifimiz için bir avantaj oldu. Kurucu ortakların hepsi işlerin bir ucundan tuttular.
İlk genel kurulumuzda 5 kişilik yönetim kurulumuzu seçtik ve aynı yönetim kuruluyla devam ediyoruz. Ben yönetim kurulu başkanıyım. Diğer arkadaşlar arasında başkan yardımcısı ve sekreter var. Yasalara göre kooperatif sekreterinin ciddi bir iş yükü var çünkü bütün mali konuları takip etmek ve bütün yazışmaları yapmak onun sorumluluğunda. Fakat sekreterimiz genç ve çalışan bir arkadaş olduğu için her şeye yetişemiyor ne yazık ki. Tam zamanlı sekreter istihdam etmemiz gerektiğini düşünüyoruz.
Biz gerçekten gönüllülükle yola çıktık. Bu noktada gönüllülük esasına dayanan işlerin ne kadar zor olduğunu belirtmek isterim. Yönetim kurulu büyük bir özveriyle her şeyi kendi zamanından alarak yapıyor. Belli bir yaşın üstünde olanlarımızın daha bol zamanı var. Gençlerin zamanı doğal olarak daha kısıtlı; çalışıyorlar, kendi işlerini yapıyorlar, boş zamanlarında bize yardım ediyorlar. Zorluklara karşın gençleri de aramıza katarak çok güzel bir kolektif çalışma yürütüyoruz.
Kıbrıs’ta kooperatifçiliğin uzun bir geçmişi var ama kadın kooperatifçiliği oldukça yeni
Neden bir şirket kurmak yerine bir kadın kooperatifi kurmayı seçtiniz?
Kıbrıs’ta kooperatifler limited şirket statüsünde. Ancak kooperatif, şirketlere göre daha dayanışmacı, demokratik, eşitlikçi ve daha çok insana katkı sağlayan bir model. Bu nedenle kooperatif kurmayı tercih ettik. Kooperatifleşme ve kooperatif modeli, gençlik yıllarından beri üstünde durduğum, üstünde çok çalıştığım, ekonomi okurken de ayrıca zaman ayırdığım bir konuydu. Sonradan gerek ülkemizi gerek dünyayı saran kapitalist modeller gittikçe güç kazandı fakat son zamanlarda gördük ki bir dayanışma ekonomisine ihtiyaç var. İnsanlar ancak dayanışarak büyüyebilir, emeklerini birleştirerek büyüyebilir, sermayelerini birleştirerek büyüyebilir. Bu nedenle kooperatifçiliği seçtik.
Kıbrıs’ta kooperatifçiliğin uzun bir geçmişi var ama kadın kooperatifçiliği oldukça yeni. Bizden önce kurulan üç tane kadın kooperatifi vardı. Biz dördüncü kadın kooperatifi olduk. Kadın kooperatifi olmamızın sebebi kadınların güçlenmesini önemsememiz. Daha doğrusu, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında kadınların ekonomik güçlenmesinin çok önemli bir yeri olduğunu düşünmemiz. Aslında bu, siyasi olarak da önemli. Hiçbir yönetim kurulunda veya karar alma mekanizmasında yeterince kadın yok. KKTC meclisinde kadınların oranı %20’ye yaklaştı, Türkiye’de de bu oran sevindirici şekilde artıyor ama yeterli değil. Kadınların karar alma mekanizmalarında rol almalarını istediğimizden, bu modelin de buna fayda sağlayacağını düşünerek bir kadın kooperatifi kurmak istedik. Bu modeli bir pozitif ayrımcılık olarak düşündük.
Kadın kooperatiflerine kesinlikle hiçbir avantaj sağlanmıyor
Kıbrıs’ta kadın kooperatiflerine kuruluşta ya da sonraki aşamalarda herhangi bir avantaj sağlanıyor mu? Kooperatifiniz kuruluşundan bugüne kadar herhangi bir destek aldı mı?
Kadın kooperatiflerine kesinlikle hiçbir avantaj sağlanmıyor. Şartlarımız ve kısıtlarımız tüm kooperatiflerle aynı. Mesela Kooperatif Bankası dışında hiçbir banka ile çalışamıyoruz ki bu aslında bir kısıt. Tüm kooperatifler sadece Kooperatif Bankası ile çalışmak durumunda. Son zamanlarda bu yasanın tadil etmesi üzerinde konuşuluyor.
Bugüne kadar herhangi bir hibe ya da istihdam desteği almadık. Gaziantep’te düzenlenen ve davetli olarak katıldığımız Kooperatifler Fuarı’nda Türkiye’deki kadın kooperatiflerine verilen destekleri öğrendiğimizde, ‘bizim de bir desteğe ihtiyacımız var’ dedik. Yılın başında, Antep’ten döndükten hemen sonra, dört kadın kooperatifi bir araya gelerek bir deklarasyon hazırladık; böyle bir destek talebinde bulunduk ancak henüz sonuç almış değiliz.
Örneğin istihdam desteği çok önemli fakat hiç yok. Gönüllülük esasıyla çalışıyoruz ve gönüllülük her zaman işlevsel değil. Mutlaka istihdam etmemiz gereken personel oluyor, bunu yaparken zorlanıyoruz. Daha çok hizmet alımı yapıyoruz veya kendi emeğimizi ortaya koyuyoruz. O yüzden Kıbrıs’ta da bu desteklere çok ihtiyaç olduğuna inanıyoruz. Kısa bir süre önce yeni bir mukayyit atandı, kendisiyle görüşüyoruz. Umarım karşımıza yeni olanaklar, yeni fırsatlar çıkar.
Bandabulya’da gastronomi evi projemiz devam ediyor
Yerel yönetim ile ilişkileriniz nasıl? Belediyeden destek alıyor musunuz?
Girne Belediyesi en başından itibaren yaptığı tüm etkinliklerde ve festivallerde hiçbir ücret talep etmeden bize pazar alanı sağladı. Tabii bunlar hep dönemsel veya iki üç günlük şeyler. Onun yanında şu anda belediye ile ortak bir proje sürdürüyoruz. Girne’nin tam merkezi bir bölgesinde Bandabulya isminde antik bir pazar var. Girne belediye başkanı burayı projelendirilmesi için bize ve Girne’de yoğun olarak üyeleri olan diğer girişimci kadın kooperatiflerine verdi. Yerel lezzetlerimizi Bandabulya’da bir gastronomi evinde turistlere sunmak amacıyla çok güzel bir proje hazırladık. Proje şu anda devam etmekte. Yapısal kısmı biter bitmez içerisinin donanımını yapacağız. Hedefimiz Eylül ayında orada faaliyete geçmek. O zaman pazarımızın gerçekten çok büyüyeceğini umuyorum.
Bu arada kooperatifimizin bir avantajı şu oldu: Aileme ait, şu anda kullanmadığım atölye şeklindeki endüstriyel bir mutfak; önünde elişi vs. üretilebilecek, seramik çalışmaları yapılabilecek bir alan vardı. Ben bunu herhangi bir karşılık beklemeden arkadaşların kullanımına sundum. Bildiğiniz gibi üretim evlerde yapıldığı zaman ne standart ne de sağlık açısından garantisi olabiliyor. Gıda açısından bunlar çok önemli. Böylece biz üyelerimize bunu sağladık. Önümüzdeki süreçte de altyapı olarak Bandabulya bir gastronomi evi olarak açıldığı zaman oraya buradan da destek verebileceğiz. Yerel lezzetlerimizi tam ve yerel reçetelerle hazırlamak ve o kültürün bozulmasını, yok olmasını engellemek istiyoruz.
El sanatlarının ve yerel lezzetlerin yoğun olduğu bir model düşünüyoruz
Girne Emekçi Kadınlar Kooperatifi’nin önünde ne gibi projeler var?
Biz temelde kooperatiflerle çalışmayı hedef aldık. Özellikle diğer kadın kooperatiflerinin ürünlerinin ve Kıbrıs’ta olan diğer kooperatiflerin Bandabulya’da bulunmasını hedefliyoruz. Aslında burada maksat, kooperatifçiliğin güçlenmesi. El sanatlarının ve yerel lezzetlerin yoğun olduğu bir model düşünüyoruz. Kadın üreticilere üyemiz olmasalar da zaman zaman fırsatlar sunup orada etkinlik yapmalarını istiyoruz. Çeşitli etkinlikler mesela, hellim yapımının anlatıldığı bir aktivite vb. etkinlikler gerçekleştirmeyi planlıyoruz. Belediye de orada zaman zaman aktiviteler yapacak.
En önemlisi, turizm açısından Girne’ye büyük bir destek olacak. Girne’nin turiste yönelik bir çarşısı var ve bu çarşıda genelde Türkiye’de eksik olan ya da pahalı olan ürünler satılıyor. Diğer ülkelerde hediyelik olarak oraya özgü el sanatları, özel üretimler satılır ama maalesef Girne’deki çarşı bu özellikte değil. Çok sayıda esnafın bulunduğu bu bölgede onlarla işbirliği içinde bir sinerji yaratacağımızı düşünüyorum.
Yerel reçeteleri kayıt altına alma çalışmamız var
Kooperatifin faaliyetleri el sanatları ağırlıklı mı olacak?
Faaliyet alanlarımız biraz zamanla ve tecrübeye dayalı olarak gelişecektir. Yapabileceklerimizi düşündüğümüzde ilk anda el sanatlarına yoğunlaştık. Seramik atölyemizde hediyelik eşya üretimine yardımcı oluyoruz. Ayrıca, Kıbrıs’a özgü, tescilli, kaybolmaya yüz tutmuş lefkare işi, lapta işi, sap işi dediğimiz el sanatları var. Bir turistin harcayabileceği para ve valizindeki yer çok kısıtlı olduğundan ürünlerimizi bu yönde geliştireceğiz. Mesela bir masa örtüsü yapılıyor, çok emek harcanıyor ama çok pahalı. İşte burada devreye girip üreticilerin el sanatlarını daha küçük objelere uygulamasını sağlamaya çalışıyoruz. Hem satılması kolay olsun hem Kıbrıs’a özgü olsun istiyoruz.
Faaliyetlerimiz arasında üyelerimize yönelik eğitim çalışmaları da var. Çeşitli kurumlarla işbirliği yaparak örneğin finansal okuryazarlık gibi eğitimler gerçekleştiriyoruz. Kadın üreticiler üretim maliyetlerini nasıl hesaplayacaklarını, nasıl doğru fiyatlandırma yapacaklarını ve nasıl kazanç elde edeceklerini öğreniyorlar. Bir üyemiz sağlıkçı olduğundan sağlık ile ilgili eğitimler de veriyoruz.
Özellikle yerel reçeteleri kayıt altına alma çalışmamız var. Bu reçeteleri belki bir kitap olarak yayımlama ve workshop yapma hedefimiz var. Genç neslin fast food yeme alışkanlığından uzaklaşıp kendi mutfağına daha çok sahip çıkmasını isteriz.
Çevre bilincinin önemli olduğuna inandığımız için her türlü çalışmamızı bu çerçevede yapmaya çalışıyoruz. Çevreye zarar veren plastik gibi ambalaj malzemelerinden kaçınıyoruz. Ekonomik açıdan maliyetleri arttırsa bile kullandığımız her türlü malzemenin çevreyle dost olmasına çalışıyoruz.
Kooperatifler birbirinin ne yaptığını görerek kendi işletmelerine kendi ülkelerine uygun modeller geliştirebilir
Gaziantep’te düzenlenen Türkiye Kooperatifler Fuarı’na katılmak sizin için nasıl bir deneyim oldu?
Gaziantep hem tanıtımımız hem de fuara katılan diğer kadın kooperatifleri ile tanışmamız açısından çok faydalı oldu. Fuar, değerli kooperatifçi Ünal Örnek Bey ile de tanışmamıza vesile oldu. Deneyimlerinden faydalanmayı çok istediğimiz için kendisini 8 Mart Dünya Kadınlar Günü çerçevesinde düzenlenen panele davet ettik.
Bu tarz networklerin gerekli ve yararlı olduğunu düşünüyorum. Çünkü başkalarından kopyalamak değil ama kooperatifler birbirinin ne yaptığını görerek kendi işletmelerine kendi ülkelerine uygun modeller geliştirebilir. Mesela, Bodrum’a yaptığımız özel bir ziyarette Ünal Bey aracılığı ile tanıdığımız Begonvil Kooperatifi’nin dokuma yapması çok ilgimi çekti. Burada da böyle şeyler yapılabilir çünkü bizde de ipek kozası çok üretiliyor ve ipek kozası festivalleri yapılıyor.
En büyük hayalimiz Kıbrıs’taki turizmde etkin olmak
Kooperatifin geleceğine dair hedeflerinizi ve hayallerinizi öğrenebilir miyiz?
Kıbrıs’ta hem üretim alanı hem pazar alanı çok kısıtlı. Türkiye dışında hiçbir ülke şu anda Kıbrıs’ı tanımadığı için ihracat açısından da çok kısıtlıyız. Ekonomik anlamda böyle bir dar boğazımız var. Türkiye’ye mal göndermek de çok kolay değil çünkü küçük ölçekli üretimler ile büyük bir pazara girmek oldukça zor. Ama sanırım gerek networking ile gerekse diğer kooperatiflerle işbirliği yaparak bazı zorlukları aşabiliriz veya iyi örnekleri kendimize rol model alabiliriz. Avrupa Birliği’nin Kıbrıs’a özel belli hibe programlarından yararlanarak kendimizi daha güçlü hale getirebileceğimize inanıyoruz. Böyle bir hedefimiz var.
En büyük hayalimiz ise Kıbrıs’taki turizmde etkin olmak. Kıbrıs’taki turizm sanki gazinolardan ibaret gibi yıllarca çok yanlış şekilde tanıtıldı ve tanındı. Aslında Kıbrıs’ın çok geniş bir tarihi var. Bu tarihsel yapı içindeki kültürün yeterince tanıtılmadığını düşünüyoruz ve bunu geliştirmek konusunda hedeflerimiz var.
Birleşmiş Milletlerin 2025 yılını Uluslararası Kooperatifler Yılı ilan etmesi bizi sevindirdi. ‘Demek ki doğru yerde doğru şeyleri yapıyoruz’ diye düşündük. Umarım önümüzdeki zamanlarda da hedeflerimizi gerçekleştirip büyüyeceğiz.
Türkiye’deki kooperatiflerin çalışmalarını izleyip onlardan yararlanmayı çok istiyoruz
Sosyal Ekonomi okuyucularına bir mesajınız var mı?
Okuyuculara şunu söylemek isterim: Özellikle Girne’ye ziyaretleri olduğu zaman bizi bulsunlar, bizimle temasa geçsinler. Bundan başka, Türkiye’deki kooperatiflerin çalışmalarını ilgiyle izleyip onlardan yararlanmayı çok istiyoruz. Bize rol model olabilecek kooperatiflerle ve bu alanda çalışan diğer kurumlarla tanışmak isteriz. İşbirliğine açığız, bizden büyük ya da bizim ölçekteki kooperatifler ile her türlü işbirliğini yapmak isteriz. Önemli olan aslında işbirlikleri, dayanışma ve birlikte hareket etmek.
Not 1: Girne Emekçi Kadınlar Kooperatifi’nin sosyal medya hesapları: Facebook, Instagram
Not 2: Öne çıkan görselde, Girne Emekçi Kadınlar Kooperatifi kurucu üyeleri görülüyor.
Not 3: Söyleşinin ses kaydını çözümleyen Barış ve Murat Soysaraç’a teşekkür ederim.
