Enerji kooperatifleri, büyük şirketlerin aksine doğal olarak küçük ölçeklidirler ve merkezi olmayan bir şekilde faaliyet gösterirler. Bu nedenle merkezi sistemler tarafından çoğunlukla görmezden gelinirler. Aşağıda çevirisini sunduğumuz habere göre İspanya’da hükümetin tutumu kooperatiflerin lehine değişiyor. Bu sırada İspanyol enerji kooperatifleri hareketi de hız kazanıyor.
Hükümet enerji devlerini kayıran yasaların değişeceğinin sinyalini verirken topluluk girişimleri hız kazanıyor
Hükümetin, yeni yenilenebilir enerji tahsislerinin bir kısmının, sadece büyük enerji şirketlerinin karşılayabileceği büyük dilimler yerine, küçük parçalar halinde yapılacağını duyurmasından sonra İspanya’nın büyüyen enerji kooperatifi hareketi hız kazandı.
Bunca zaman arka arkaya gelen hükümetler enerji devlerinin isteklerine boyun eğdikten sonra bu hareket, bir tutum değişimine işaret ediyor.
Görünen o ki, kırsaldaki ve kentlerdeki kooperatifler, son sıcak hava dalgası sırasında fiyatları görülmemiş düzeylere çıkarmak için yüksek talepten yararlanan büyük elektrik tedarikçilerinden kendilerini kurtarmaya çalışıyorlar.
Dünyanın Dostlarının (Friends of the Earth) enerji sözcüsü Cristina Alonso, hükümetin görünüşteki fikir değişikliğini memnuniyetle karşılamış: “Olumlu bir önlem ama enerji topluluklarını gerçekten teşvik eden bir önlem değil çünkü onların ne olduklarını tanımlamıyor. Bu toplulukların demokratik ve sahiden özerk olarak tanımlanması lazım.”
Güneş paneli kurulumu, 2018’de sözde “güneş ışığı vergisinin” kaldırılmasından bu yana büyük ivme kazandı. Sağcı hükümet bu vergiyi kendi kendine yeten tüketicilere 2015’te dayatmıştı, pratikte enerji şirketlerini gelirlerinden yoksun bırakmıştı. Tüketiciler ayrıca fazladan enerjilerini ücretsiz olarak şebekeye vermekle yükümlüydüler.
Petrol, doğalgaz ve pek kömür olmadığından güneş, İspanya’nın en büyük enerji kaynağı ama buna rağmen yeterince kullanılmıyor. İspanya Elektrik Şebekesine göre 2020’de enerji üretiminin %43,6’sı yenilenebilir enerjiden elde edilirken güneş enerjisinin buradaki payı sadece %6,1’di. Üretimin çoğunluğu, rüzgâr (%21,7) ve nükleer enerjiden (%22,2) geliyordu.
Almanya 2020’de 1.896 saat gün ışığı alırken İspanya’da bu rakam yaklaşık 3.000 saat. Buna karşılık, Almanya’nın kurulu güneş enerjisi gücü İspanya’nın üç katı.
İnsanların çoğunun müstakil konutlarda yaşadığı ülkelerde çoğunlukla her birey güneş paneli kurmaya karar verebilir. Ancak İspanya’da, nüfusun %66,5’i kat sahiplerini ve kiracıları barındıran apartman dairelerinde yaşıyor yani durum biraz daha karışık.
Birden çok kullanıcısı olan bir binada herkesi yenilenebilir enerjiye yatırım yapmaya ikna etmeye çalışmak sorununu çözmenin bir yolu; güneş panellerini etraflarındaki ev ve iş yerlerine elektrik dağıtabilecek kamu binalarının, mesela okulların, fabrikaların ve depoların çatılarına kurmaktır.
STK Sürdürülebilirlik Gözlemevi, altı yıl içinde kendini geri ödeyeceğini iddia ettiği bir yatırımla 7,5 milyon kişiye yetecek ve 15.400 GWh elektrik üretecek bir çatı kampanyası önerdi.
Athletic Bilbao futbol kulübünün komşularına sunduğu şey budur. Kulüp 2013’te yeni bir stadyum inşa ettiğinde, 300 güneş paneli kurdu ve yan kuruluşu Tekathletic üzerinden 500 metrelik yarıçap içindeki 200 ev ve işyerine, mevcut fiyatın %25 altındaki fiyatlarla elektrik sağlıyor.
Bunun bir benzeri STK Ecodes’in Güneş Mahallesi projesini başlatmak için enerji şirketi EDP ve yerel yönetimle bir araya geldiği Zaragoza’da yaşanıyor.
EDP, belediyenin iki spor merkezinin çatıları için güneş panellerini tedarik edip kurdu. Panellerin her biri 50 kWp[1] enerji üretiyor ki bu, çevredeki 200 eve ve iş yerine yeterli.
İspanya Elektrik Şebekesine göre güneş enerjisi 2020’de kullanılan yenilenebilir enerjinin sadece %6,1’ini oluşturuyor.
Ecodes’in enerji müdürü Cecilia Foronda, programa katılanların kuruluma ön ödeme yapmadıklarını açıklıyor. Bunun nedeni, ev sahibi olmayanların yatırım yapmakla ilgilenmeyeceklerinin farkında olunması.
Katılımcılar, kurulumun maliyetini karşılamaya giden 6,90 avroluk aylık aidat ödeyerek piyasa fiyatından yaklaşık %30 daha ucuz bir fiyattan yararlanıyorlar. Ödeme imkânı olmayanlardan aidat alınmıyor.
Foronda, Ecodes’in, programı diğer altı Zaragoza mahallesinde hayata geçirmek için Avrupa’dan finansman aradığını söylüyor.
Bu arada, İspanya’nın kuzeydoğusundaki Girona’da 2010’da kurulan ve Avrupa’nın en eski enerji kooperatifi olduğunu iddia eden Som Energia (Enerji Biziz)’nın yaklaşık 70.000 ortağı var.
Başkanı Albert Banal-Estanol’un dediğine göre kooperatif, demokratik olarak işletiliyor ve ülke çapındaki küçük kooperatifler için bir çatı görevi görüyor. Ortaklar sonradan geri ödenen 100 avroluk bir katılım ücreti ödüyor.
Evlerine güneş paneli kurdurmak isteyen bireyler olduğunda Som Energia onları yerel bir kooperatif kurup güneş panellerini toptan satın almaları için teşvik ediyor. Böylesi hem daha ucuz oluyor hem de kendi kendine yeterlik fikrinin yayılmasına yardımcı olan bir enerji topluluğu yaratılıyor.
“Geçen sene 5 milyon avro maliyetli bir projemiz oldu ve ortaklarımızdan katkıda bulunmalarını rica ettik; paraları fazladan elektriği şebekeye satarak geri ödenecekti,” diyor Banal-Estanol. “15 günlük bir süre tanımıştık ama gereken parayı bir günde topladık.”
“Bu modeli genişletmek istiyoruz ama bir yandan da büyümeye takıntılı değiliz,” diyor. “Sadece yenilenebilir enerjinin büyüdüğünü görmek istiyoruz.”
Büyük enerji şirketleri, artık kooperatif hareketin yayılmasını engellemek için hükümete güvenemeyeceklerinden harekete geçmeye başladılar. Müşterilerini ellerinden kaçırmamak için toplulukların çatı kurulumlarını finanse etmeyi teklif ediyorlar.
Hakiki bir enerji topluluğunun, diyor Alonso, ekonomik hedeflerin yanı sıra sosyal ve çevresel hedefleri olur. Bir şirket elektriği sadece yenilenebilir kaynaklardan tedarik etse de “kurulumun sahibi yine şirkettir, onlarla bir sözleşme yaparsınız ve tek fark, elektriğin güneş panellerinden gelmesi olur.”
“Büyük enerji şirketleri elektrik satmaktan hizmet satmaya kadar kendilerini yeniden yapılandırıyorlar,” diyor Foronda. “Fakat enerjide kendi kendine yeterliliğin yurttaşların elinde olduğundan emin olmamız lazım çünkü bu onları güçlendiriyor.”
[1] kWp : Güneş panellerinin test koşullarındaki maksimum gücü
Not: Stephen Burgen’ın The Guardian’da 1 Eylül 2021 tarihinde yayımlanan “Spain’s energy cooperatives lead charge to exploit solar power” başlıklı yazısından Barış Soysaraç tarafından çevrilmiştir. Erişim
