Karbon Yoğunluğu başlıklı yazımda, dünyada en çok karbondioksit (CO2) emisyonu olan ilk üç ülke (Çin, ABD, Hindistan) ile OECD üyesi Avrupa ülkeleri ve tüm dünya için 1971-2016 yılları arasındaki karbon ve enerji yoğunlukları incelenmişti. Bugünkü yazıda ise Çin, ABD, Hindistan, Avrupa[i] ve tüm dünya için 1971-2016 yılları arasındaki CO2 emisyonuna etki eden faktörler Kaya eşitliğinde tanımlandığı biçimiyle incelenecektir.
Kaya Eşitliği
Kaya eşitliğinde CO2 emisyonu; karbon yoğunluğu, enerji yoğunluğu, ekonomik gelişme ve nüfus olmak üzere toplam dört faktöre bağlı olarak aşağıdaki gibi ifade edilir (Tester vd., 2005).
(CO2) = (CO2/TBEA)(TBEA/GSYH)(GSYH/N)(N)
Yukarıdaki ifadede, (CO2/TBEA) karbon yoğunluğunu, (TBEA/GSYH) enerji yoğunluğunu, (GSYH/N) kişi başına düşen geliri (ekonomik gelişme) ve (N) nüfusu temsil etmektedir. Karbon yoğunluğu faktörü; yakıt kalitesini, yakıt tedarik yollarını ve emisyon azaltma teknolojilerinin kullanımını gösterir. Enerji yoğunluğu faktörü; ekonomik yapılar, enerji sistemlerinin verimliliği, enerji kullanım teknolojileri, enerji fiyatları, enerji tasarrufu sağlayacak yatırımlar gibi değişkenlerin etkilerini içerir. Ekonomik kalkınma faktörü, ekonomik gelişmeyi; nüfus faktörü ise nüfustaki değişimleri yansıtır.
Kaya Eşitliği Faktörlerinin Yıllara Göre Değişimleri
Şekil 1-5 incelenen ülkelerin/bölgeler için Kaya eşitliğindeki faktörlerin değişimini, 1971-2016 yılları arasında 10’ar yıllık dönemler bazında göstermektedir. CO2 emisyonları, toplam birincil enerji arzı (TBEA), Satın Alma Gücü Paritesi (SGP) değerine göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) ve nüfus (N) verileri Uluslararası Enerji Ajansı veri tabanından alınmıştır (IEA, 2018).
1971-2016 yılları arasında, Çin, ABD, Hindistan, Avrupa ve Dünya’da CO2 emisyonlarındaki değişimler sırasıyla, %1061, %13, %1047, %-14 ve %132 oranlarında gerçekleşmiştir (Bakınız Şekil 1-5). Karbon yoğunluğu etkisi ABD, Avrupa ve Dünya’da CO2 emisyonlarındaki artışları azaltırken; Çin ve Hindistan’da CO2 emisyonlarındaki artışları hızlandırmıştır. Enerji yoğunluğuna bakıldığında; Çin, ABD, Hindistan, Avrupa ve Dünya’da enerji yoğunluğu etkisinin CO2 emisyonlarındaki artışı azalttığı görülmektedir. Ekonomik gelişme ile nüfus etkileri ise CO2 emisyonlarındaki artışları hızlandırmıştır (Bakınız Şekil 1-5).
İncelenen ülke/bölgelerin hepsinde CO2 emisyonlarına en büyük katkı ekonomik faaliyetlerden gelmektedir. Ekonomik faaliyetler dışındaki diğer faktörler açısından önem sırasına göre bir değerlendirme yapmak gerekirse; Çin ve ABD için sıralama enerji yoğunluğu, nüfus ve karbon yoğunluğu biçimindedir (Bakınız Şekil 1 ve Şekil 2). Hindistan’da ekonomik faaliyetleri; nüfus, karbon yoğunluğu, enerji yoğunluğu (Bakınız Şekil 3); Avrupa’da enerji yoğunluğu, karbon yoğunluğu ile nüfus izlemektedir (Bakınız Şekil 4). Dünya için sıralama nüfus, enerji yoğunluğu ile karbon yoğunluğu olarak belirlenmiştir (Bakınız Şekil 5). Avrupa, ABD ve kısmen Dünya içinde CO2 emisyonlarına pozitif ve negatif anlamda katkı yapan faktörler büyüklük anlamında birbirleri yakın iken bu durum Çin ve Hindistan için büyük farklılıklar göstermektedir (Bakınız Şekil 1-5).
Değerlendirme
Yukarıdaki analiz sonuçları dikkate alındığında, CO2 emisyonlarının azaltılmasına yönelik olarak önerilerimi şu şekilde sıralayabilirim:
- İklim değişikliği ile mücadele ekonomik canlanma ve büyüme amacına hizmet edebilir. Bu nedenle, çevreyi gözeten bir ekonomik gelişme hedeflenmeli.
- Enerji kullanım yapısı değiştirilerek, enerji kullanım verimliliği arttırılmalıdır.
- Çin ve Hindistan’ın CO2 emisyonları konusunda; bu ülkelerden yüksek miktarda ithalat yapan ülkelerin de sorumluluğu dikkate alınmalıdır.
- Çin ve Hindistan, ithalat hacmi yüksek olan gelişmiş ülkelerle uluslararası enerji teknolojisi işbirliğini ve karbon emisyonu azaltma araştırmalarını güçlendirmelidir.
- Karbon Yoğunluğu başlıklı yazımda belirttiğim gibi, üniversiteler, konu ile ilgili kamu kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarında bulunan uzmanlar tarafından iklim değişikliğinin önemini kavratmaya dönük olarak toplumun tüm kesimlerine özellikle çocuklara ve gençlere eğitim verilmelidir.
[i]IEA veri tabanında tanımlı Avrupa grubundaki ülkeler: Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Birleşik Krallık.
Kaynakça
Tester, J.W., Drake, E.M., Driscoll, M. J., Golay, M.W., Peters, W.A. (2005). Sustainable energy: choosing among options. MIT Press.
IEA. (2018). CO2 Emissions from Fuel Combustion 2018. Erişim