Bir Kooperatifi Nasıl Büyütürsünüz?

Bir kooperatifi ideallerinden ödün vermeden nasıl büyütürsünüz? Bir kooperatifi büyütmek hiç kolay değil çünkü büyümek için ihtiyaç duyulan finansmanı sağlamak birçok durumda ideallerden ödün vermeyi gerektirebiliyor. Namasté Solar örneği, farklı bir seçeneğin olduğunu bize gösteriyor. Çok paydaşlı bir ağ aracılığı ile tüm kooperatifler ideallerine sadık şekilde büyüyorlar. Üstelik buldukları çözüm, kendi sektörleri ile sınırlı kalmak zorunda da değil. 

Bir kooperatifi ideallerinden ödün vermeden nasıl büyütürsünüz?

ABD, Boulder merkezli bir işçi kooperatifi olan Namasté Solar’ın yaşadığı zorluk buydu. 2005 yılında ilk kez girişimcilik yapanlar tarafından kurulan kooperatif, Colorado’ya yenilikçi güneş enerjisinden elde edilen elektriği sağlamayı ve başarısının faydalarını kooperatifin gelecekteki çalışanlarına dağıtmayı amaçlıyordu. Ancak kooperatif büyümek için finansmana ihtiyaç duyduğunda bu ideallerden ödün vermek zorunda kalacak gibi görünüyordu.

Júlia Martins Rodrigues ve Nathan Schneider, “Scaling Co-operatives Through a Multi-Stakeholder Network: A Case Study in the Colorado Solar Energy Industry” (Çok Paydaşlı Bir Ağ Aracılığıyla Kooperatiflerin Ölçeklerini Büyütmek: Colorado Güneş Enerjisi Sektöründe Bir Durum Çalışması) başlıklı makalelerinde; kooperatifin her bir iş kolunun odağını korurken farklı paydaşlara destek sağlayan birbirinden bağımsız ancak birbirine kenetlenmiş birimlerden oluşan uyarlanabilir bir ağı nasıl geliştirdiğini tartışıyorlar.

Büyüme konusunda kooperatiflerin karşılaştığı engeller

Kooperatiflerin önündeki büyük engellerden biri finansmana erişimdir. Ortakların yönetimine olan bağlılıkları, kooperatiflerin genellikle yatırımcıların bekledikleri getirileri sağlayamadıkları anlamına gelmektedir. Ayrıca çoğu başarı ölçütü yatırımcı sahipliğine dayalı piyasa değeri ve ciro varsayımlarına dayanmaktadır.

Buna ek olarak, kooperatifler dikey büyümeden ziyade, kültürel, siyasi ve ekonomik bağlamları tarafından güçlü bir şekilde yönlendirilen resmi olmayan ağları aracılığıyla ölçeklerini büyütürler. Yaygın modeller şunlardır: ‘Kooperatifler arası işbirliği’ ya da kooperatif üst kuruluşları (benzer, ikincil kooperatiflerin oluşumu) aracılığıyla.

Farklı ve umut verici bir strateji de her biri belirli sosyal ve ticari hedeflere ulaşmak için tasarlanmış farklı paydaş yapılarına sahip kooperatif işletmelerini kapsayan çok paydaşlı bir ağdır. Bu kuruluşlar ağdaki diğer paydaşlara herhangi bir maliyet yüklemeden hep birlikte ölçeklerini büyütebilirler.

Martins Rodrigues ve Schneider makalelerinde, çok paydaşlı bir ağ stratejisinin kooperatiflerin farklı motivasyonlarını birbiriyle uyumlu hale getirmesini, sosyal hedeflere ulaşmasını ve bir sektörü ulusal ölçekte etkilerken demokratik hesap verebilirliği korumasını nasıl sağlayabileceğini araştırmaktadır.

Alışılmışın dışında politika düzenlemelerine bağlı olmadığından, çok paydaşlı bir ağ stratejisinin, diğer durum ve sektörlerde de tekrarlanacak kadar esnek göründüğü sonucuna varmışlardır.

Durum çalışması – Namasté ağı

Namasté Solar, işçilerin sahip olduğu bir kooperatife dönüşen bir güneş enerjisi elektrik sistemleri yüklenicisidir. Çevresel etkiyi, ayakta kalmayı ve büyümeyi dengelemek için Namasté Solar, bir dizi kardeş kooperatif aracılığıyla ulusal ölçekte bir ekosistem kurmuştur: Amicus Solar (bir satın alma kooperatifi), Amicus İşletme ve Bakım (ortak hizmetler kooperatifi), Temiz Enerji Kredi Birliği (sahibinin tüketiciler olduğu bir finans kurumu) ve Kachuwa Etki Fonu (bir yatırımcı kooperatifi).

Bu girişimler, özellikle ölçek dostu yapıların (kredi birliği ve satın alma kooperatifi) yerel, katılımcı yapılarla (işçi kooperatifi ve dost küçük işletmeler) birleşimi yoluyla diğerlerinin amaçlarına katkıda bulunmaktadır. Bununla birlikte bağımsız kuruluşlar olarak her işletme kendi operasyonlarında nispeten küçük ve çevik kalmaktadır.

Birlikte, “Namasté ağı” olarak, sektörlerinin ulusal çapta yeniden biçimlenmesine katkıda bulunmuşlardır.

Namasté Solar

Colorado, Boulder girişimci yoğunluğu yüksek, güçlü ve canlı bir start-up topluluğuna sahiptir. Namasté Solar, eşit olmayan miktarlarda sermaye katkısında bulunan üç kurucu ortak tarafından kurulmuştur. Kurucular kooperatif kavramını ancak şirket kurulduktan sonra keşfetmişlerdir. Ancak bu kavram onların yatırım getirisi sağlayacak ve başarısının faydalarını gelecekteki çalışanlara dağıtacak bir şirket yaratma görüşlerini ve inançlarını yansıtmaktadır.

Şirket 15 yıl içinde 200 çalışana ulaşınca sahiplik modeli çatırdamaya başladı.

İlk ortakların sonraki ortaklardan daha fazla hisse alabilmesi şirketin değerleri ve yönetimiyle çelişiyordu. Şirket liderlerinin şirketi satın alma tekliflerini değerlendirdiği bir dönem oldu. Potansiyel alıcılar, Namasté Solar’ın yatırımcı destekli bir rakip ile rekabet etmesine yardımcı olabileceklerini iddia ediyorlardı.

Her iki satın alma teklifini de reddeden çalışanlar alternatif bir yol seçtiler: Bu yol, ulusal ölçekte bir satın alma kooperatifi olan Amicus Solar’ı kurarak ölçek ekonomisi elde ederken, Namasté Solar’ı bir işçi kooperatifine dönüştürüp kontrolünü ellerinde tutmaktı.

Amicus Solar

Namasté Solar, diğer eyaletlere açılma girişiminin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından kökeninden uzaklaşmamaya ve coğrafi olarak büyümek için alternatif bir strateji kullanmaya karar verdi.

Amicus Solar, farklı bir paydaşlık yapısına sahip bir başka kooperatiftir. Çalışanlarının değil, ortaklaşa güneş enerjisi ekipmanı satın alan şirketlerin sahip olduğu bir satın alma kooperatifidir. Kooperatif modeli ile üye şirketlerin pazar güçleri birleştirilirken şirketlerin bağımsız mülkiyeti korunur ve yerel olarak işletilmeye devam ederler.

Amicus Solar kurulduğu günden bu yana kârlı olmuştur ve sadece 4 çalışanı olan yalın bir işletme olmaya devam etmektedir. Dış finansmana ihtiyaç duymamış, bunun yerine ortaklarının bir seferlik yatırımına ve kooperatif kurmuş kişilerin tavsiyelerine güvenmiştir. Artık dijital bir platformda olan bu bilgi paylaşımı, yasal maliyetlerin azaltılmasına yardımcı olmuştur. Kârlar paylaşılmaktadır.

2021 itibarıyla Amicus, Amerika Birleşik Devletleri’nin dört bir yanındaki şirketleri kendine çekerek 63 üyeye ulaşmış ve Kanada ve Porto Riko’da faaliyet göstermeye başlamıştır. Üyeler, benzer dünya görüşünü ve değerleri paylaştıklarından emin olmak için dikkatle seçilir. Üyeler yılda 750 milyon $’in üzerinde gelir elde etmektedir.

Amicus İşletme ve Bakım (Amiscus O&M)

2016 yılına gelindiğinde Amicus Solar üyesi şirketler, toplu satın alma ihtiyacının yanı sıra bir başka ortak zorluk daha tespit etti; birçoğu işletme ve bakım hizmeti sözleşmelerini satmakta zorlanıyordu.

Güneş enerjisi sektöründe, bu tür destek hizmetleri genellikle bir kurulum gerçekleştikten sonra gereklidir ve bu da uzak mesafelerde zordur.

Amicus Solar, ABD Enerji Bakanlığı’nın SunShot Girişimi’nin bir parçası olarak Amicus Operasyon ve Bakım adında bir kardeş kooperatif kurmak üzere 358.000 $’lık fon almaya hak kazandı.

Bu kooperatifin farklı bir yapısı var: Amicus Solar’ın toplu satın alma işlemi, üye şirketlerin siparişlerini merkezi kooperatif aracılığıyla verdiği bir topla-dağıt (hub-and-spoke) sistemiyle gerçekleşirken, Amicus Operasyon ve Bakım, üyeleri ve çeşitli müşterileri arasındaki sözleşmeleri kolaylaştıran bir alt yüklenici ağı gibi faaliyet gösteriyor.

Bu ilişkiye dayalı sözleşme modelini denetlemenin daha zor olduğu ortaya çıkmıştır çünkü artık müşteri ilişkisinde bir aracı vardır. Bu nedenle yüksek güven standartlarını ve verimli iletişimi sürdürmek kritik önceliklerdir.

Temiz Enerji Kredi Birliği

2014 yılına gelindiğinde Amicus Solar üyesi şirketler, finansmanı yeni müşterileri çekme becerilerini engelleyen bir unsur olarak tanımladılar.

Yeni bir finans kurumu oluşturmaya karar verdiler. Bu aynı zamanda kendi bağımsız paydaş tabanına sahip bir kooperatif oluşturmayı da içeriyordu. Bu, tüketicilere yani mevduat sahiplerine ait bir finans kurumu olacaktı.

Temiz Enerji Kredi Birliği kâr amacı gütmeyen kooperatif modeli sayesinde düşük maliyetli, uzun vadeli krediler sunmaktadır. Bu krediler enerji faturalarındaki tasarrufların da yardımıyla ev sahiplerinin ve işletmelerin ödemelerini kontrol edebilmelerini sağlıyor.

Kredi birliğine para yatıran üyeler tasarruflarından faiz kazanabilirler. Üstelik toplanan fonların yalnızca diğer üyelerin temiz enerji projelerini karşılamalarına yardımcı olmak için kullanılacağını bilirler.

Temiz Enerji Kredi Birliği, Namasté Solar veya Amicus kooperatifleri tarafından kontrol edilmese de ortak liderlere sahip ortak bir ekosistemin parçasıdır ve ortak hedef olan değer odaklı iş yoluyla yenilenebilir enerji pazarını genişletme hedefine katkıda bulunmaktadır.

Kachuwa Etki Fonu

Namasté ağının büyüme sürecinde kooperatifler yatırım sermayesine erişimde zorluklar yaşamıştır.

Namasté Solar’ın kurucu üyelerinden olan Blake Jones, 2005 yılında Kachuwa Etki Fonu’nu kurmuştur. Jones başlangıçta kişisel finansal varlıklarını özel şirketlerde etki yatırımlarına dönüştürmek için kullandı, ancak daha sonra 2016 yılında Kachuwa’yı bir yatırım kooperatifi olarak genişletmek için Namasté Solar’ın başkanlığından ayrıldı. Jones’un tanımı ile Kachuwa Etki Fonu, “Wall Street yerine Main Street’te [ç.n.] olmayı seçmiş bir yatırım fonu”dur.

Kachuwa, Colorado yasalarına göre kurulmuş bir kooperatif ve kamu yararına çalışan bir şirkettir. Yatırımcı üyeleri tarafından demokratik olarak sahip olunan ve yönetilip denetlenen kooperatif, “etki gayrimenkulü” (varlıklarının %60’ı) ve “etki şirketlerinden” (varlıklarının %40’ı) oluşan bir portföye sahiptir.

Kachuwa, çeşitli yatırım türleri aracılığıyla değer merkezli kooperatiflerin ve çalışanlara ait işletmelerin sermayeye erişimini kolaylaştırmaktadır. Yatırımcıları Namasté ağında başka bir paydaş sınıfı olarak kabul eder. Ancak onları özellikle bir yatırım kooperatifi ile sınırlandırarak diğer kooperatifleri yersiz yatırımcı müdahalesinden korur.

Fırsata dayalı bir ağ

Namasté Ağı adım adım ilerleyen bir sorun çözme süreciyle gelişti; ihtiyaçlar ve fırsatlar ortaya çıktıkça bir dizi farklı paydaş modeli oluşturdu.

Daha köklü girişimlerin istikrarı ile daha yenilerin yalın girişimciliği arasında bir denge kurarken başarılı bir şekilde büyüdü. Bu, ölçek ekonomileri yaratabilen ve holdingleşme yoluna gitmeden sermaye erişimini geliştirebilen ‘karmaşık uyarlanabilir bir sistemi’ örnekleyen yaratıcı bir tasarımdır.

Bu model bir formül olmayıp yaratıcılık ve piyasa koşullarının derinlemesine anlaşılmasını gerektirse de tekrarlanabilir bir dizi özelliğe sahiptir:

– ‘Ağır’ yerel kuruluşları (çalışanlar ve likit olmayan sermaye) daha küçük hafif kuruluşlarla birleştirerek ölçek ekonomisine ulaşır.

– Farklı ticari kuruluşlar ile iyi tanımlanmış zorlukları çözüme kavuşturur.

– Yerleşik işletmelerin yanı sıra yeni işletmeler yaratarak dinamizmi teşvik eder.

– Zayıf yapısal bağları telafi etmek için ortak bir kültür oluşturur.

 Sonuç olarak

Çok paydaşlı ağ, kooperatif geliştiricilerine güneş enerjisi sektörüyle sınırlı kalması gerekmeyen iddialı hedefleri gerçekleştirecek bir strateji sunmaktadır.

Birlikte ele alındığında Namasté Ağı, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en büyük işçi kooperatiflerinden birini, Kuzey Amerika’ya ulaşan satın alma gücünü ve hem güneş enerjisi tüketicilerine hem de benzer işletmelere yönelik bir finans ağını içermektedir. Ve bu, ağın uçlarından merkezindeki yatırımcılara kâr aktararak değil, üye işletmelere, işçilere ve uçlardaki tüketicilere artığı dağıtarak başarılmıştır.

[ç.n.] (İng.) Main Street. “Ana Cadde”, büyük ulusal şirketlerin çıkarlarını simgeleyen “Wall Street”in aksine, sıradan insanların ve küçük işletme sahiplerinin çıkarlarını temsil etmektedir. 

Not 1: R&D Today’de yayımlanan “How do you scale a co-operative without compromising its ideals?” başlıklı yazıdan Yasemen Köne tarafından çevrilmiştir. Erişim

Not 2: Makalenin tam metnini okumak için “Scaling Co-operatives Through a Multi-Stakeholder Network: A Case Study in the Colorado Solar Energy Industry” authors: Júlia Martins Rodrigues, Nathan Schneider, JEOD, Vol.10 Issue2 (2021)

Not 3: Makale, Trento Üniversitesi Ekonomi Politikası Profesörü ve Journal of Entrepreneurial and Organizational Diversity editörü Silvia Sacchetti tarafından önerilmiştir.

Not 4:  Öne çıkan görsel, Namaste Solar internet sitesinden alınmıştır.