“Günümüzde bilim ve politika alanında en çok atıf yapılan kavramlardan biri, kuşkusuz sürdürülebilirliktir. Brundtland Raporu olarak da adlandırılan Ortak Geleceğimiz raporunun (WCED, 1987) yayınlanmasından sonra kavram öylesine popülerlik kazanmıştır ki artık neredeyse her konunun başına sürdürülebilirlik kelimesinin eklenmesi normal karşılanmaktadır. Sürdürülebilir kalkınma, sürdürülebilir büyüme, sürdürülebilir enerji, sürdürülebilir ekonomi, sürdürülebilir tarım vb. Bu denli yaygın kullanımın olası bir açıklaması, kavramın bir insanlık idealine işaret etmesi olabilir (Köne, 2014, 140).” Bu nedenle sürdürülebilir kalkınmanın, demokrasi, adalet ve özgürlük gibi ideal bir siyasi kavram olarak kalıcı olduğunu söyleyebiliriz (Meadowcroft, 2007). Gerçekten de sürdürülebilir kalkınma, demokrasi gibidir: herkes tarafından istenir, farklı biçimlerde anlaşılır, erişilmesi olağanüstü güçtür ancak yine de ondan vazgeçilemez.
Ortak Geleceğimiz raporunun yayınlanmasının üzerinden 30 yıldan uzun bir süre geçmiş olmasına karşın sürdürülebilir kalkınma hâlâ önemli bir kavramdır, ulusal ve uluslararası gündemde üst sırada yer alır. Toplumlarda iyi ve istenen ne varsa bunların tamamına giden yol olarak sunulan sürdürülebilir kalkınma, kooperatiflerin gündeminin de bir parçası olmuş durumda. Çatı kuruluşlar sürdürülebilir kalkınma konusu üzerinde çalışmalar yapıyorlar. Çalışmalardaki ortak nokta, kooperatiflerin dayandıkları ilkeler ve değerler dolayısıyla sürdürülebilir kalkınmayı destekleyecek kapasiteye sahip olduklarına yapılan vurgu.
COPAC ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri
2018 yılında Kooperatiflerin Teşvik Edilmesi ve Geliştirilmesi Komitesi (COPAC)[*], Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) ile ilgili önemli bir yayın dizisine başladı. Dizinin başlığı Transforming our world: A cooperative 2030. Başlık açıkça Birleşmiş Milletler’in 2030 yılına kadar yürürlükte kalacak SKH’ne bir gönderme ve gelecek için işbirlikçi/kooperatifçi çözümü hatırlatıyor.
Özet niteliğindeki yayınların her biri, farklı SKH’ni odağına yerleştirerek kooperatiflerin sürdürülebilir kalkınmaya katkılarını dünyadan örneklerle açıklamayı ve farkındalık yaratmayı amaçlıyor. Özellikle dünyanın farklı yerlerindeki kooperatifçilik deneyimlerinin okuyucular için esin verici olabileceği düşüncesiyle bu özetlere dayanan yazıları blogda yayınlamak istedim. Bu yazı, Şubat 2018’de yayımlanan ve yoksulluğun ortadan kaldırılması hedefine kooperatiflerin katkısını anlatan ilk özete dayanmakta. Okurken göreceğiniz gibi dünya örnekleri arasında Türkiye’den Nahıl’a yer verilmiş olması çalışmayı bizim açımızdan daha ilginç kılıyor. İlk hedefe ve kooperatiflerin bu alandaki katkılarına geçmeden önce SKH’lerine ilişkin kısa bir hatırlatma yapmak yararlı olabilir.
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Hakkında
“Dünyayı Dönüştürmek: Sürdürülebilir Kalkınma için 2030 Gündemi” çerçevesinde belirlenen 17 SKH, Eylül 2015’te Birleşmiş Milletler özel zirvesinde kabul edilmiş ve Ocak 2016’da yürürlüğe girmiştir. 2030 Gündemi, 2030 yılına kadar yoksulluğu sona erdirme, refahı ve insanların esenliğini destekleme ve çevreyi koruma amacını güden yeni bir sürdürülebilir kalkınma gündemidir.
Birleşmiş Milletler’in 2000 yılında belirlediği Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH)’nin yerini alan SKH, dünyamızın karşı karşıya olduğu acil çevresel, siyasi ve ekonomik sorunları ele alacak küresel bir hedefler kümesi oluşturmayı amaçlamaktadır. SKH, BKH’de belirlenen önceliklerin yanı sıra iklim değişikliği, ekonomik eşitsizlik, yenilikçilik, sürdürülebilir tüketim, barış ve adalet gibi yeni alanları da içermektedir (UNDP, Türkiye).
Hedefler, sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik, sosyal ve çevresel boyutlarını bütünleştirir ve dengeler. Yoksulluğun tüm boyutlarının ortadan kaldırılması, eşitsizliklerle mücadele, iklim değişikliğinin üstesinden gelmek için belirlenen hedefler hiç kimsenin geride bırakılmamasını sağlamayı taahhüt etmektedir.
SKH, diğer bir deyişle Küresel Hedefler, yoksulluğu ortadan kaldırmak, gezegenimizi korumak ve tüm insanların barış ve refah içinde yaşamasını sağlamak için evrensel eylem çağrısıdır. Hedefler birbiriyle bağlantılıdır; bir hedefte başarının anahtarı, birbiriyle ortak yönleri olan sorunları hep birlikte ele almaktır.
Kooperatifler
Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA), kooperatifleri, ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaç ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk bir teşkilat olarak tanımlar.
Tüm kooperatifler, faaliyetlerinin toplumsal ve insan odaklı doğasını destekleyen bir dizi değer ve ilkeyi benimserler. Üyeleri tarafından ortak olarak işletilirler. İster müşteri, ister işçi, ya da bölgenin sakinleri olsun ortakların eşit söz ve kâr payı hakkı vardır. Dünyanın en büyük 300 kooperatif ve mütüelinin 2015 cirosu 2,16 trilyon Dolardır.
SKH 1: Yoksulluğa Son
SKH’nin 17 hedefi birbiriyle bağlantılıdır; bir hedefte başarının anahtarı, birbiriyle ortak yönleri olan sorunları hep birlikte ele almaktır. Ancak yoksulluğu ortadan kaldırmak hedefler arasında ilk sıraya yerleştirilmiştir. Bu da 2030 Gündeminin gerçekleştirilmesinde yoksulluğa öncelik verildiğini gösterir. 1990’dan bu yana aşırı yoksulların oranı yarıdan fazla azalmış olsa da, gelişen bölgelerde hâlâ beş kişiden biri günde 1,90 Dolardan az gelirle yaşamaktadır. Bundan biraz daha fazlasıyla ayakta kalmaya çalışan milyonların durumu ise belirsizliğini korumaktadır.
Kooperatifler özellikle yoksulluğu ortadan kaldırmak için kurulmuş, üyelerinin gereksinimlerini karşılamak için var olan insan merkezli işletmelerdir. Avrupa’nın ilk modern kooperatifi Rochdale, 1844’te İngiltere’de pamuklu dokuma fabrikalarında çalışan 28 usta tarafından kurulmuştur. Dokumacılar, uygun olmayan çalışma koşulları ve düşük ücretlerle başa çıkabilmek için kıt kaynaklarını birleştirmeye ve temel malları düşük fiyatlarla satan bir dükkân açmaya karar vermişlerdir. Alışveriş yapan her müşteri kooperatif ortağı durumuna gelmekte ve işin nasıl yürütüldüğü hakkında demokratik söz hakkına sahip olmaktaydı.
Günümüzdeki kooperatifler de benzer şekilde çalışır. Açık ve gönüllü üyelik, özerklik ve bağımsızlık ve topluma karşı sorumluluğu garanti eden yedi kooperatif ilkesini kabul ederler. Yoksulluk içinde yaşayan insanlar bir kooperatifte bir araya gelerek kendi ekonomik fırsatlarını yaratabilirler. Ortaklar, ortak güç ile riski paylaşabilir, kooperatifin geleceği hakkında karar verebilir, becerilerini güçlendirip keskinleştirebilir ve topluluklarına tekrar yatırabilirler.
Kooperatifler istihdam yaratma kapasiteleri ile SKH 1’in gerçekleştirilmesi için kayda değer bir katkı sağlarlar. Dünya genelinde bir milyardan fazla ortağa sahip olan kooperatifler, en az 279,4 milyon kişiye iş sağlar. Belirtilmesi gereken diğer bir nokta ise kriz dönemlerinde kooperatiflerin istihdamın korunmasında gösterdikleri başarıdır. Örneğin, 2009-2013 döneminde İtalya’da ulusal gelir %10 ve istihdam 500.000 kişi azalmışken, kooperatiflerin sağladığı istihdam %10 artmış ve 102.000 yeni iş yaratılmıştır (ILO, 2017).
Dünyadan Örnekler: Kooperatifler Yoksulluğun Ortadan Kaldırılmasına Nasıl Katkıda Bulunuyorlar?
Kooperatifler dünyanın tüm bölgelerinde ve ekonominin tüm sektörlerinde var olduklarından SKH 1’e yani yoksulluğun ortadan kaldırılmasına nasıl katkıda bulunduklarını gösteren çok sayıda örnek bulunmaktadır.
36.000’den çok üyesi olan ve yaklaşık 55 milyon çiftçiye erişebilen Hindistan Çiftçileri Gübre Kooperatifi (IFFCO) gübre üretimi ve satışı dışındaki alanlarda da faaliyet göstermektedir. IFFCO, ürün pazarlaması, kırsal telekomünikasyon ve sigorta gibi temel hizmetleri sağlayarak, küçük üreticilerin yaşam koşullarının ve geçim kaynaklarının iyileştirilmesine yardım etmektedir.
Arjantin’in küçük kasabası Pipinas’ın işçi kooperatifi, çöküş yaşayan bir yerel ekonominin canlandırılmasını sağlamıştır. Yakındaki çimento fabrikasının kapanması ile kasabanın 1.000 kişilik nüfusu azalmış, işsizlik oranı % 65’e çıkmıştır. Bir grup genç insan Pipinas Viva kooperatifi kapsamında kaynaklarını, beceri ve bilgilerini bir araya getirerek kültürel mirası koruma vizyonu ile yerel bir oteli restore etmişlerdir. Bu vizyon, otel onarımı ve etkili pazarlama stratejisi ile birleştirilince kooperatif, kasabanın yeniden ilgi ve dolayısıyla turist çekmesini sağlamıştır. Kooperatifin yerel ekonomide diğer mikro ve küçük ölçekli işletmelerin gelişmesine de katkısı olmuştur.
Kenya’da CIC Sigorta Grubu 1975’ten bu yana düşük gelirli Kenyalılara sigorta ve diğer finansal hizmetleri sağlama alanında lider kuruluştur. Kooperatif gençlere de yatırım yapmakta orta öğretimini tamamlamak isteyen on öğrenciye destek olmaktadır.
Coopermondo, İtalyan Kooperatifler Konfederasyonunun (Confcooperative) uluslararası kalkınma alanında çalışan ve kâr amacı gütmeyen koludur. Tüm dünyada ekonomik ve sosyal sürdürülebilir kalkınmayı teşvik ederek İtalyan kooperatiflerinin sosyal ve karşılıklı karakterini yaymayı görev olarak benimsemiştir. Bu amaçla Coopermondo ve ortak kooperatifleri Mozambik, Kolombiya ve Romanya’nın da içinde olduğu 42 ülkede 113 projeden oluşan bir ağ kurmuşlardır.
İstanbul’da, Nahıl (Osmanlıca’da refah, birlik ve beraberlik anlamına gelir) dükkânı ve internet mağazası ile ev eksenli çalışan 600’den fazla kadının el sanatı ürünleri için bir satış yeri sağlamaktadır. Dükkân aynı zamanda kooperatiflerin sabun, kurutulmuş meyve ve zeytinyağı gibi ürünlerini vitrine çıkarmaktadır. Üye kooperatifler iş planı yazma ve diğer mesleki beceriler konusunda eğitilmektedir.
Kooperatiflerin yoksulluğun sona erdirilmesine nasıl yardımcı olduğunu gösteren başka örnekleri de öğrenmek isterseniz 2030 için Kooperatifler Kampanyasını inceleyebilirsiniz.
[*] COPAC’ın mevcut üyeleri Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümü (DESA), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) ve Dünya Çiftçileri Örgütü (WFO)’dur. Çok paydaşlı yapısıyla COPAC, insan merkezli, kendini sürdüren kooperatif girişimlerini, sürdürülebilir kalkınma ilkelerinin rehberliğinde teşvik etme ve geliştirme amacını taşır.
Kaynakça
COPAC. (2018). Transforming our world: A cooperative 2030 – Cooperative contributions to SDG 1. Erişim
ILO. (2017). Social and Solidarity Economy and the Future of Work. Euricse Working Paper for the ILO/ International Labour Office. Geneva: ILO. Erişim
Köne, A.Ç. (2014). Türkiye’de Bölgesel Eko-Verimliliğin Ölçülmesi: Veri Zarflama Analizi ile Bir Değerlendirme. TİSK Akademi. 9(16). 138-155. Erişim
United Nations. (2015). Transforming Our World: The 2030 Agenda for Sustainable Development. Erişim
UNDP Türkiye. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri. Erişim
WCED (World Commission on Environment and Development). (1987). Our Common Future. Erişim
