Hedef 12: Sorumlu Tüketim ve Üretim
Uluslararası Kooperatifler Günü (#coopsday), bu yıl 7 Temmuz’da kutlanacak. Bu yılın teması “mal ve hizmetlerin sürdürülebilir tüketim ve üretimi” olarak belirlendi. Bu tema altında, oylama yoluyla seçilen slogan ise “kooperatifçilik yoluyla sürdürülebilir toplumlar” oldu. Seçilen tema ve slogan, Birleşmiş Milletler (BM) Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinden, Hedef No. 12’yi yani “Sorumlu Tüketim ve Üretim” hedefini akla getirmekte [i].
Ekonomik büyümenin kaynak kullanımından ve çevre bozulmasından ayrıştırılması, bugün insanlığın karşı karşıya kaldığı en kritik ve karmaşık zorluklardan biridir. Yalnızca şu anda bu dünya üzerinde yaşayan bireylerin değil, gelecekte yaşayacak olanların da yaşamlarının temelini oluşturan kaynaklar üretim ve tüketim baskısı altında günden güne azalırken kaliteleri de bozuluyor.
2050 yılına kadar dünya nüfusunun 9,6 milyara ulaşması beklenmektedir. Bu gerçekleştiğinde, mevcut yaşam tarzlarımızı sürdürmek için gerekli olan doğal kaynakları sağlamak için neredeyse üç gezegene ihtiyacımız olacak (BM).
Üç dünyamız olmadığına göre, gezegenimizin sunduğu sınırlı doğal kaynakları korumak ve sorumlu olarak kullanmak, dolayısıyla mal ve hizmetlerin üretim ve tüketim yollarını yeniden düşünmek zorunluluğu reddedilemeyecek bir gerçeklik olarak karşımızda durmakta.
Kooperatiflerin Farkı: Değerler ve İlkeler
Kooperatifçilik ilkelerinden yedincisi olan “toplumsal sorumluluk” ilkesi, kooperatiflerin üyelerinin gereksinim ve isteklerine odaklanmakla birlikte, içinde bulundukları yerel toplumun sürdürülebilir kalkınması için de çalışacaklarını ifade eder. Kooperatifler kimliklerinin temelindeki ahlaki değerler ve toplumsal sorumluluk ilkesine bağlılık dereceleri oranında, kâr amaçlı şirketlerden gerçek anlamda farklılaşırlar.
Kimliklerini kooperatifçiliğin ahlaki değerlerine ve kooperatifçilik ilkelerine dayandıran kooperatifler, işletmelerinin uzun vadede ayakta kalabilmesi için sorumlu üretim ve tüketime önem vermeleri gerektiğini anlarlar. Bu nedenle birçok yenilikçi kooperatif, sektörlerinde sürdürülebilir kaynak yönetimi alanında sorumluluk üstlenerek; tüketici bilinçlendirme programlarının başlatılması, geri dönüşüm politikalarının geliştirilmesi ve gıda atıklarının azaltılması çabalarına öncülük yapmıştır.
Her yıl yaklaşık 1 trilyon dolar değerinde 1,3 milyar ton gıda (üretilen gıdaların yaklaşık üçte biri) tüketicilerin ve perakendecilerin çöp kutularında çürüyor ya da kötü ulaşım ve hasat uygulamalarından dolayı bozuluyor (BM).
Tedarik zinciri boyunca sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi için, üreticiler ve tüketiciler arasındaki işbirliği çok önemlidir. Tedarik zincirinin her iki ucundaki kooperatifler, değer zincirlerini kısaltmak, ürün izlenebilirliğini geliştirmek ve çevre dostu uygulamaları benimsemek için güçlerini birleştirebilirler. Kooperatifler arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi ile daha kapsayıcı, daha şeffaf tedarik zincirleri oluşturabilir, üreticiler ve tüketiciler için karşılıklı fayda yaratılabilir ve tedarik zinciri boyunca sürdürülebilirliğe geçiş hızlanabilir.
Kooperatifler, üyelerinin ve topluluklarının ihtiyaçlarını kârlarını maksimize etmenin önüne koyduklarından, çevresel açıdan akıllı uygulamalara yatırım yapmaya ve üyeleri ile ürünlerinin kullanıcı paydaşlarının da aynı şeyi yapmaları konusunda farkındalık yaratmaya isteklidirler. Bu nedenle kooperatifler, halkı sürdürülebilir tüketim ve üretimin önemi hakkında eğiterek toplumlarında dalga etkisi yaratabilir.
Kooperatiflerin sürdürülebilir üretim ve tüketim konularında sorumluluk üstlenmeleri tek yönlü işleyen bir süreç değildir. Dünyadaki gelişmelere baktığımızda, toplumlarda bu değerleri önemseyen ve yaşamlarına taşıyan pek çok insan olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla, sürdürülebilirliği destekleyen uygulamaları benimseyen ve bunları toplumla paylaşarak duyuran kooperatifler bunun karşılığını piyasada alabiliyorlar. Kooperatifler belirli ilkelere uymayı taahhüt eder ve bunların izlenmesi, denetlenmesi konusunda şeffaf ve hesap vermeye hazır olurlarsa, bu şartlar altında kendilerine sunulan ürünler için daha yüksek fiyat ödemeye razı olan tüketicilere ulaşabilirler. Aşağıdaki örnekleri bu açıdan da değerlendirerek okumanızı öneririm.
Toplumlarında değişim yaratan kooperatiflerin katkılarından bazı örnekleri aşağıda okuyabilirsiniz. Örnekler, Kooperatiflerin Teşvik Edilmesi ve Geliştirilmesi Komitesi (COPAC)’nin çalışmasından aktarılmaktadır.
Kooperatifler Sorumlu Tüketim ve Üretime Nasıl Katkıda Bulunuyorlar?
Coop Italia /İtalya
İtalya’daki en büyük süpermarket zincirini işleten tüketici kooperatifleri sistemidir. Çevresel sürdürülebilirliği faaliyetlerinin merkezine yerleştiren Coop Italia, kendi markasını taşıyan organik ve eko-etiketli ürünleri geliştirmekte, kimyasal kalıntıları yasal sınırların altına indirmek için kendi geliştirdiği meyve hasat yöntemlerini kullanmakta ve kooperatif markası altındaki üretim tedarikçilerinin sürdürülebilirliklerini ve kaynak kullanımlarını izlemektedir.
Tüketici tarafında kooperatif, “atık oluşumunu azaltma”, “tekrar kullanım” ve “geri dönüşüm” fikirlerini uygulamada birleştirmekte; tüm kooperatif markalı ürünlerde geri dönüştürülmüş malzemeleri kullanarak, paketlemeyi en aza indirerek ve dolum istasyonları kurarak müşterilerini bu konularda eğitmektedir.
Japon Seikatsu Tüketici Kooperatifi Kulübü (SCCC) /Japonya
Toplum ve insan odaklı ekonomi vizyonuyla sosyal ve ekolojik ilkeleri iyi işletme uygulamaları ile bir araya getiren SCCC, 1965’te Tokyo’lu bir ev kadınının 200 kadını 300 şişe süt satın almak üzere organize etmesi ile başlamıştır. Seikatsu kulübü o günden bu yana satın alma faaliyetini, üretim, dağıtım, tüketim, atık bertarafı, sosyal hizmetler, çevre ve siyaset alanlarını da içine alacak biçimde büyütmüştür. Kooperatifin amacı, çevreyi ve gezegenin bütüncül sağlığını koruyacak yeni bir yaşam tarzı yaratmaktır. SCCC’nin sloganlarından biri “makul fiyatlarla güvenli gıda”dır. Kulüp ekolojik ve sosyal standartlarını karşılayacak kalitede ürün bulamadığında, süt ve sabun örneklerinde olduğu gibi, o ürünü kendisi üretir. Kooperatif, piyasayı insanlaştırmak için özellikle gıda üretiminde üreticiler ve tüketiciler arasında doğrudan iletişimi vurgular.
IMAI Tarım Kooperatifi /Güney Afrika
Sürdürülebilir olmayan tarım teknikleri ve hasat sonrası depolama yöntemleri Güney Afrika’da büyük miktarda ürününün kaybedilmesine neden olmaktadır. IMAI Tarım Kooperatifi, taze sebzelerden turşu yapmak için kâr dışı kurumlar ve devlet kurumları ile ortaklık yapan bir kadın kooperatifidir. Bu girişim ile kooperatif bir yandan gıda atıklarını azaltırken, diğer yandan ürünlerine katma değer ekleme yoluyla üyelerinin gelirlerini arttırmaktadır. IMAI Tarım Kooperatifi faaliyetlerinin bir parçası olarak organik tarımı da desteklemektedir.
Midcounties Kooperatifi /İngiltere
Turizmin sürdürülemez üretim ve tüketim örüntüleri; yiyecek artıkları, doğal rezervlerin tahribi, aşırı su kullanımı, uçak yolculuğunun karbon ayak izi ve diğer yollardan çevreyi tahrip eder. İngiltere’deki en büyük üçüncü seyahat acentesi olan Midcounties Kooperatifi, Travel Foundation derneği ile işbirliği yaparak sürdürülebilir turizmi desteklemektedir. Son on yılda, dünyanın farklı bölgelerinde, yerel kültür ve ürünleri, gelir yaratacak fırsatları ve çevre korumayı destekleyecek sürdürülebilir turizm için 10 milyon Pounddan fazla yatırım yapmıştır. Kooperatifin bu kapsamdaki çalışmalarından birkaç örnek:
- Türkiye’de ürünlerini sürdürülebilir üreticilerden temin eden her şey dâhil oteller ile yerel çiftçiler arasında bağlantı kurulması,
- Meksikalı kadınlara kendi işlerini kurmaları ve bal içeren güzellik ürünlerini otel ve turistlere satmalarında yardım edilmesi,
- Kaplumbağalar ve diğer deniz yaşamının önemli habitatları üzerindeki kıyı turizminde, tekne yolculuklarının çevresel etkilerinin azaltılmasına yardımcı olmak amacıyla, turistleri Fethiye çevresinde tehlike altındaki koylar hakkında bilgilendirmek üzere eğitici bir harita geliştirilmesi.
Genç Profesyonel Organik Ananas Üreticileri Kooperatifi (CJPPAB)/Togo
CJPPAB, İtalyan pazarı için “pain de sucre” olarak bilinen bir tür ananas üretmektedir. CJPPAB’ın, 367’si kadın olmak üzere 1.018 genç üyesi vardır. Üreticiler hiçbir kimyasal kullanmadan, yalnızca organik tarım uygulamaları ile yılda 10.000 ton ananas üretmektedirler. İtalya Kooperatifleri Konfederasyonu’nun uluslararası kalkınma işbirliği örgütü olan Coopermondo tarafından yardım ve eğitim sağlanan proje, altı İtalyan kooperatif bankasından ve İtalya’daki kooperatif bankalarının üst kuruluşu olan Federcasse’den sağlanan fon desteği ile gerçekleştirilmiştir. Togo ve İtalya’daki kooperatif hareketleri arasında işbirliği ve deneyim paylaşımı sağlayan bu proje ile Togolu çiftçiler için yeni pazar fırsatları doğmuştur.
Chetna Organik Kooperatifi/Hindistan
Chetna Organik Kooperatifi, 15.279 pamuk üreticisini 13 bölge kooperatifi altında, 978 kendine yardım grubu olarak organize etmiştir. Tohumdan giysiye sürdürülebilir giyim üretimini desteklemek üzere, organik pamuk kooperatifi çiftçileri ile ABD’deki Loomstate gibi 16 etik tekstil markasını bağlayan uluslararası bir tedarik zinciri koalisyonu (ChetCo) kurulmuştur.
Chetna Organik, çiftçileri biyolojik girdiler (organik gübreleme) ve organik pestisitler (acı biber-sarımsak çözeltisi) gibi çevre dostu üretim uygulamaları konusunda eğitmektedir. Kooperatif aynı zamanda, traktör, tillerler, tohum temizleyicileri ve tesviye makinaları gibi verimi artıran teçhizatın ortak mülkiyetini teşvik etmektedir. Hindistan pamuk üretiminde verimsiz su kullanımı önemli bir sorundur. Doğal kaynakları korumak, su havzalarını yönetmek ve takviye sulaması için su toplamak üzere kooperatif farklı önlemler almaktadır. Bir diğer sorun ise pamuk üretiminde GDO’lu tohumların hâkimiyeti nedeniyle tohum çeşitliliğinin tehlike altında olmasıdır. Chetna Organik, yerel çeşitleri yok olmaktan kurtarmayı ve tohum bağımsızlığını korumayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda yerel tohumları toplamak ve devam ettirmek için tohum bankalarının kurulması kooperatifin stratejilerinden biridir.
[i] Sürdürülebilir Kalkınma ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri hakkında daha önceki yazıma bakabilirsiniz.
Kaynakça
COPAC. (2018). Transforming our world: A cooperative 2030 – Cooperative contributions to SDG 12. Erişim
