Koronavirüs Günlerinde Kooperatifler Ne Yapmalı?

Türkiye’deki pek çok kooperatifin,  bu koronavirüs günlerinde sanki sosyal sorumlulukları yokmuş gibi davranmaları kabul edilemez…

Covid-19 dünyanın her yerinde ve ülkemizde hızlı bir biçimde yayılmaya ve can almaya devam ediyor. Salgının kısa sürede sona ereceğine dair ciddi bir açıklama da yapılmıyor. Aksine, alınacak önlemlere ilişkin her gün artarak devam eden açıklamalar yapılıyor. Bu önlemler arasında yalıtım, 65 yaş üzeri ve 20 yaş altı olanların evden çıkmaması, kişilerle araya sosyal (fiziksel) mesafe konulması, dışarı çıkılırsa maske ve gerektiğinde eldiven kullanılması isteniliyor. Virüs belirtileri hissedildiğinde de sağlık kurumlarına başvurulması…

Dünyanın her yerinde hükümetler, uluslararası kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları ve meslek örgütleri bir yandan Covid-19’dan etkilenenler için çeşitli önlemler alıyorlar, diğer yandan da salgının durdurulması için dayanışma içerisinde büyük çaba gösteriyorlar. Halkın sağlığını ön planda tutan ve “parayı ve işi düşünmeyin” diyerek vatandaşlarına güvence veren hükümetler yanında, başta kooperatifler olmak üzere pek çok sivil toplum kuruluşu da yerel düzeyde dayanışma içerisinde salgınla savaşıma katılmış durumdalar.

Türkiye’de hükümetin bu savaşımda yaptıklarının yetersiz olduğu konusunda halk arasında yaygın bir kanı var. Sivil toplum kuruluşlarının ne yaptıkları konusunda da fazla bir şey duyulmuyor.

Sosyal ekonominin temel direği olan kooperatiflerden de fazla ses çıkmıyor. Oysa kooperatiflerin sosyal sorumlulukları gereği, ya da hiç olmazsa kooperatifçiliğin 7. ilkesi gereği, böyle yaygın bir salgınla savaşımda ön sıralarda yer almaları beklenir.

Türkiye’de bazı kooperatifler tehlikenin farkında değil mi?

Kooperatif örgütlerin bu konuda neler yaptıklarını anlamak için web sitelerini taradım. Ne yazıktır ki sadece altı kooperatif birliğinin bu konuda duyarlı davrandıkları görülüyor. Nakit paraları milyonlarca lirayı bulan kooperatif birliklerinin bu konuda hareketsiz kalmaları çok acı. Kooperatifler arası dayanışma yok, işbirliği yok, ortaklarının nasıl davranmaları gerektiği konusunda bir çağrı yok. Kooperatif fonlarının bu savaşımda kullanılmak üzere seferber edilmesi yok…

Covid-19’a karşı savaşıma katılan başka kooperatif örgütler de olmalı, ama benim gözümden kaçtı ise bu örgütler kusura bakmasınlar. Sadece altı örgütün çalışmaları konusunda bulabildiğim haberlerin özeti şöyle:

Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği, Covid-19’a karşı ortaklarını korumak ve birim kooperatiflerin çalışmalarına devam edebilmeleri için şu önlemleri aldığını açıkladı:

• 30.04.2020 tarihine kadar yurt genelinde yürütülmekte olan tüm icra ve iflas takipleri durdurulmuş olup, bu çerçevede yeni takip işlemleri yapılmayacak, ihtiyati haciz kararları icra edilmeyecek.
• Kredi ödemelerindeki gecikmelere esneklik tanınarak, gecikmeye giren krediler, takip hesaplarına aktarılmadan önce 90 gün yerine 180 gün beklenecek.
• Çiftçilerimizin kredi borçları sebebiyle Risk Merkezi’ndeki siciline mücbir sebep notu düşülmesi sağlanacak.
• Vadesi Nisan ve Mayıs aylarında dolacak olan kredilerin anapara ve faiz tutarları 2 ay süreyle faizsiz olarak ertelenecek.

PANKOBİRLİK Genel Başkanı Recep Konuk, “Salgın nedeniyle ekonomik aktivitelerin azaldığı bir dönemde yüklü miktardaki pancar bedeli ödemesiyle ekonomiye can suyu veriyoruz. Birkaç gün önce sağlık için etanol lazımdı piyasaya arz ettik. Ekonomi için nakit lazımdı, pancar ödemesi ile o görevimizi de yaptık” dedi.

Pancar parası ödemesine pancarı teslim almadan avans ödemeleri ile başlayan Konya Şeker tarafından 668 milyon 53 bin TL ayni ve nakdi avans ödemesi gerçekleştirilerek üreticiye ekimden çapaya, sulamadan hasada kadar uzanan 8-10 aylık süreçte hasat öncesi finansman desteği sağlandı. Üretici, yaklaşık 92 milyon finansman maliyetinden de kurtarıldı.

Bursa Ecza Koop ise bu konudaki çalışmalarını şöyle özetliyor:

“Özellikle bu dönemde ortaya çıkan talebe yönelik ürünlerde (dezenfektan, maske, alkol vb.) fahiş fiyat uygulamalarına karşın Bursa Eczacılar Kooperatifi olarak depocu kârımızı minimuma düşürmüştük. Ayrıca maske vb. ürünlerin kalite kontrolleri, ÜTS’siz ürün satmama, dezenfektanlarda alkometre ile yapılan ölçümler gibi önlemlerle, içeriği uygun olmayan kalitesiz ürünlerin ortağımız eczacılara ulaşmasına izin vermedik. Salgın ile mücadelede en ön saflarda yer alan ortaklarımız ve emekçilerinin kullanımı için 3’er adet koruyucu gözlük ve 1’er adet yüz koruyucu siperliğin bedelsiz dağıtımına karar verilmiş olup, gelişmelere bağlı olarak kurumsal bazda alınacak olan aksiyonlar tarafınızla paylaşılmaya devam edilecektir”.

Koronavirüs ile savaşıma Antalya’daki Antbirlik de katıldı:

“ANTBİRLİK ve Serik Ziraat Odası Başkanı Mustafa Yavuz, koronavirüs salgınından korunmak amacıyla bir kampanya başlattı. Virüs vakalarının her geçen gün artış göstermesi ve halkın maske bulmakta zorlanması nedeniyle başlatılan kampanyada, önce iki özel firma ile 25 bin cerrahi maske üretimi için anlaşma yapıldı ve 25 bin adet de tek kullanımlık eldiven tedarik edildi. Gece gündüz çalışarak maske üretimine geçen iki firmanın ürettiği maskeler ile eldivenler Serik Meydanı’na kurulan stant ile halka dağıtılmaya başlandı. Yoğun talep üzerine Başkan Yavuz, maske siparişi sayısını 50 bine çıkardı”.

Merkezi İsparta’da bulunan Gülbirlik de koronavirüs savaşımına kolonya üretimine ağırlık vererek katıldı:

“Türkiye’de yeni tip koronavirüs (Covid-19) vakalarının görülmesinin ardından kolonyaya olan talep son günlerde daha da arttı. Isparta’da gül üreticilerinin birliği olan Gül ve Gülyağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (GÜLBİRLİK), talepteki artıştan dolayı bünyesindeki Rosense şirketi üzerinden gerçekleştirdiği üretimini tamamen gül ve limon kolonyası ile sıvı sabun üzerine yoğunlaştırdı”.

Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği (SÜR-KOOP), her ne kadar kendisi bir şey yapmasa da, Cumhurbaşkanlığına gönderdiği bir yazı ile koronavirüs salgını nedeni ile alınacak önlemlere aşağıdaki konuların eklenmesini istedi:

• Kamu bankalarının ruhsat tezkeresi sahibi balıkçılara faizsiz kredi verilmesi,
• Balıkçıların kredi borçlarının bir yıl ertelenmesi,
• Balıkçı barınaklarının kira borçları ile elektrik, su ve SGK borçlarının ertelenmesi,
• Geleneksel kıyı balıkçılığının desteklenmesi tebliği çerçevesinde balıkçılara ödenen desteğin 1.000 TL’den 2.500 TL’ye çıkarılması,
• Kooperatiflerin de mücbir sebep altına alınarak vergi ödemelerinin ertelenmesi,  muhtasar beyanname ve katma değer vergisi beyannamelerinin sürelerinin uzatılması. 

Başka ülkelerde kooperatifler koronavirüs ile savaşımda neler yapıyorlar?

Önce iki kooperatif örgütün liderinin anlattığı genel görünümü yansıtalım:

İngiltere’de Kooperatifler Grubu Başkanı Nick Crofts şu yorumu yaptı: “Kooperatifler sürekli olarak diğer işletmelerin ve hatta Hükümetin daha sonra izlediği bir örnek oluşturdular. Panik satın alma nedeniyle mücadele eden gıda bankalarına yardım sözü veren ilk Co-op Gıda mağazalarıydı. Kooperatif Akademileri ilk Galler’de, kooperatif taksi şoförleri kilit işçilere ücretsiz yolculuklar teklif ediyorlar ve tam burada Liverpool’da bir kooperatif fırını gıda bankaları ve ambulans işçileri için taze ekmek pişiriyor ve turta veriyor. Biliyorum ki, kooperatifler bu zorluğa bağlı ve bizim hizmet ettiğimiz topluluklara demirlediğimiz kooperatif hareketimiz her zaman en çok ihtiyaç duyanları destekleyecek.”

Legacoop Başkanı Mauro Lusetti : “Her gün görevlerini yerine getirmek için tutku, cesaret ve yetkinlikle çalışan normal insanlarız biz ….. Biz temel hizmetlerin sokaklarda, depolarda, süpermarketlerde, ofislerde görülmesini sağlayan kadın ve erkekleriz; koronavirüsten önce kırılgan olan tüm insanlar için sosyal işbirliğinde her şekilde yardımı canlı tutmaya çalışan bizdik ve bugün daha da öyleyiz. Enfeksiyon sona erecek ve her gün çalıştıkça, gelecek dünyayla nasıl yüzleşeceğimizi hayal etmeye çalışıyoruz, böylece hiçbir fedakârlığı boşuna yapmamış oluyoruz. Kuşkusuz, kooperatif eylemi açısından göze çarpan başka uluslararası örnekler de vardır – bunlar, kuşkusuz diğer sektörlerde, sivil toplumda, sosyal girişimde ve daha geniş kurumsal eylemde görülebilir. Sonuçta, bu bir rekabet değil. Kooperatifler değerler konusunda diğerlerinden daha iyi olduklarını iddia etmiyorlar – sadece değerlerine göre yaşadıklarını iddia ediyorlar ve sık sık baktığımda bunu doğru buluyorum.”

Şimdi de Covid-19’dan en çok etkilenen Avrupa ülkelerinde kooperatifler neler yapıyor, onlara bakalım.

İtalya

Etkileri

Risk altındaki işçiler 270.000’e yaklaşabilir. Örneğin, sosyal kooperatifler, 200.000 işçinin sadece kendi sektörlerinde risk altında olabileceğine dikkat çekti. Yeme-içme ve temizlik sözleşmesi hizmetleri sunan kooperatiflerde 26.000 risk altında çalışan; sporda sanatsal ve kültürel mirasın turizm, eğlence ve yönetimiyle uğraşan 21.000’den fazla kooperatif ortağı bulunuyor.  Zor durumda ayrıca 18.000’den fazla çalışanın faaliyet gösterdiği lojistik ve nakliye kooperatifleri de var.

Girişimler ve ihtiyaçlar

İtalyan Kooperatifler Birliği, şirketleri ve sendikaları temsil eden diğer kuruluşlarla uyumlu olarak, hükümetten ekonomiye yönelik destek tedbirlerini belirlemesi yönünde bir talepte bulundu.16 Mart Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan ve 25 milyar Euro toplam kaynak tahsis eden bir kararname onaylandı; bunun 10 milyarı ekonomiyi desteklemeyi amaçlayan müdahaleler için olmak üzere. Taksi kooperatifleri 65 yaş üstü yolculara ücretsiz ulaşım sağlamayı kararlaştırdı. Kooperatifler, 65 yaşından büyüklere ücretsiz market teslimatı sunmaya başladılar. Dayanışma ağları yalnız yaşayan yaşlılara ve güçsüzlere bakım hizmetlerini devreye soktu. Farklı bölgelerden İtalyan kooperatifleri, Covid-19 virüsünün yayılmasını engelleyen ve korunma sağlayan özel kumaştan maskeler üretmeye başladı. Maskeler, uyuşturucu bağımlılığı olan, eski mahkûmlar ve göçmenler gibi yardıma muhtaç insanların kooperatifleri tarafından üretiliyor.

Coop Italya, 31 Mayıs’a kadar 2 ay boyunca 18.000 ürünün fiyatında artış yapılmayacağını açıkladı. Bu hamle hem Coop’un kendi markalarını hem de diğer marka ürünleri içerecek. Buna ek olarak, Coop İtalya yaşlılara ve zor durumda olanlara ücretsiz olarak mal teslim etmektedir. Son zamanlarda Coop geleneksel ‘askılı bakkal alışverişi’  başlattı. İtalyan “askıya alınmış kahve” geleneğinden esinlenerek, ihtiyacı olan biri için önceden bir fincan kahve satın alan Coop Italy, isteyenler için üyelik kartından 1 Euro veya 100 puan bağış yapma fırsatını sundu. Bu bağışı, ikiye katlayacak “Kalp Erir” adlı vakfa gidecek. Bu şekilde toplanan para, daha sonra muhtaç insanlara dağıtılacak yiyecekleri satın almak için kullanılacak. Ayrıca, Coop, Hong Kong’daki iştirakinden tıbbi donanım teslimatını organize etti. Bu, tam olarak orada bulunan kendi satın alma şirketi Coop East sayesinde mümkün oldu. Coop, bu kanalı kullanarak, personeli ve İtalyan kamu yetkilileri için sıhhi malzeme tedarikine başlayan ilk şirketler arasında yer alıyor.

İspanya

Girişimler ve ihtiyaçlar

Aralarında Mondragon Assembly ve Bexen Medical’in de bulunduğu İspanyol kooperatifleri, tıp sektörü için 10 milyon maske üretecek.

Tedbirler

Katalonya’dan, Katalonya Kooperatifleri Konfederasyonu, ikinci düzeydeki ortak kooperatif federasyonları ile koordineli olarak aşağıdaki önlemleri uygulamaya başladığını duyurdu:

• Kooperatiflere ücretsiz yasal ve ekonomik danışmanlık.
• Anında likidite sunmak için bir dayanışma ihtiyat fonu açtık.
• Daha yüksek fonlara ulaşmak için bir dizi garanti açtık.
• Sosyal ve ekonomik maliyetleri izliyoruz.
• Kooperatifler için çevrim içi eğitim oturumları açtık.
• Bazı kooperatiflerin ekonomik faaliyetlerini geçici olarak yeniden dönüştürmek ve şu anda işsiz olan çalışanları sosyal acil durum görevlerini yerine getirmek için bir dayanışma grubuna enerji veriyoruz.
• Alarm döneminde kooperatiflerin kurumsal yönetimini kolaylaştırmak için düzenleyici değişiklikler yaptık.

Bir Kooperatif futbol takımı olan Barselona Kulübünün Kaptanı Lionel Messi, Korona virüs pandemisi ile savaşımda kullanılmak üzere oyuncuların ücretlerinden % 70 kesinti yapılacağını duyurdu (Barcelona: Lionel Messi announces players will take 70% pay cut).

Kooperatifler tarafından düzenlenen girişimlerin bazıları:

• Kurye kooperatifleri, sağlık malzemelerini muhtaçlara (çocuklar, yetişkinler ve yaşlılar) bakmaya devam eden kooperatiflere dağıtmakta.
• Tarım kooperatifleri, şehirlerin tesis ve sokaklarının dezenfeksiyonunda işbirliği yapmaktadır.
• Kitapçılar, çevrim içi satış dağıtımını merkezileştirmek için ortak bir web portalı açtı.
• Bakım Merkezleri acil ihtiyaçlara cevap vermek için çevrim içi bir hizmet açtı: psikolojik bakım, ailelere destek, çocuklara bakım ve yalnız yaşayan yaşlılar …
• Etik bankacılık, bireylere ve sosyal işletmelere yardımcı olacak önlemler sunar.
• Teknoloji, sanayi ve eğitim kooperatifleri 3D baskı ve diğerleri aracılığıyla tıbbi malzeme üretmektedir.
• Okul kooperatifleri uzaktan eğitim yoluyla eğitim sunmaktadır.
• Tarımsal-ekolojik tüketici kooperatifleri, bir portaldaki gıda dağıtımını birleştirdi.
• Eroski (Mondragon Kooperatifler Grubu bünyesindeki tüketim kooperatifi), sağlık çalışanlarına, yaşlılara, hamile kadınlara ve engelli kişilere öncelikli giriş yapmıştır ve ayrıca taşıyıcılara duş almaları ve ellerini dezenfekte etmeleri için özel bir alan düzenlemiştir.

İngiltere

Girişimler ve ihtiyaçlar

İngiltere Kooperatifler Birliği (Cooperatives UK) , ortaklarına insan kaynakları (İK), yönetişim ve en son yönetişim önlemleri konusunda tavsiyelerde bulunuyor.

Kooperatif Grubu (Cooperatives UK)

Kooperatif Grubu, topluluklara ve gıda güvensizliğine daha fazla maruz kalanlara yardım etmek için gerekli girişimlerde bulundu. Aslında, koronavirüs zamanlarında topluluğa nasıl yardımcı olacağına dair bir bilgi notu yayınladı ve savunmasızlara yardım etmek için gıda bankalarına tedarik çağrısında bulundu. Co-op, toplulukları bir araya gelmeye ve hayatlarını koronavirüsten etkilenen kişilere yardımcı olmak için bir dizi önlemin ana hatlarını çizmeye teşvik ediyor. Kooperatif Grubu, ihtiyacı olan yöre halkına yiyecek dağıtmak için Deliveroo’yu kullanmaya başladı. Ayrıca, şirket geçtiğimiz birkaç gün içinde Galler’in bir bölgesinde bir telefon hattı aracılığıyla sipariş alarak ve isimlerini gizleyerek korunmasız ve yaşlı kişilere yiyecek sağlamak için yerel Co-op gönüllüleri ve diğerler gönüllüleri de kullanmaya başladı.  

Midcounties Kooperatifi

Koronavirüs pandemisine karşı, savunmasız ve yaşlı tüm müşterilere ev teslimatları yapma olasılığını tamamlamak gibi çeşitli eylemlerde bulunmaya başladı. Ayrıca, 70 yaşın üzerindeki tüm müşteriler için teslimat yapılmasını sağlamak için eczane-eve teslim hizmetini genişletti. Çalışanların çabalarını tanımak ve ödüllendirmek için onlara ücretsiz öğle yemeği vermekte; önümüzdeki 4 hafta boyunca, çalışılan saatlere uygulanacak % 10 ikramiye; Co-op Nurseries (Hemşirelik) te çalışanlar için çocuk bakımı indirimlerinde % 50 artış; 4 hafta boyunca tüm çalışanlar için gıda mağazalarında indirim % 10’dan % 20’ye yükseltilecek. Kooperatif ayrıca kilit çalışanlar ve korunmasız ortaklar ve müşterilerin alışveriş yapması için 9.30 ile 10.30 arasında özel bir işlem saati başlattı. Yerel hayır kurumları ve destek gruplarıyla birlikte eve teslim hizmeti, mağazaya ulaşamayan ortaklar ve müşteriler için garanti edildi. En iyi kalitede ürün mevcudiyeti sağlamak için yerel tedarikçilerle etkileşime özel bir önem verildi.

Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) bir Dayanışma Fonu oluşturuyor

Koronavirüs ile savaşım konusunda ICA de bağlı örgütlerle dayanışma içinde bulunmaya devam ediyor ve bu örgütlerin çalışmalarını destekliyor.

ICA Başkanı Ariel Guarco bu konuda yayımladığı mesajında özetle şunları söyledi:

“Eylemlerimizi, her zaman yaptığımız gibi insanların korunmasına en iyi şekilde katkıda bulunmak için yetkili makamlar tarafından öngörülen hükümlere göre uyarlayacağımız açıktır. Kooperatif harekette, saygı, dinleme, kabul, duygudaşlık, karşılıklı yardım, iyi niyet, sorumluluk, dayanışma, iyi vatandaşlık vb. değerlere dayanan “diğerinin deneyiminin” de temel olduğunu biliyoruz.  Kriz durumlarında, kooperatifler açıklık, cesaret ve kararlılıkla her zaman ön plandadır. Bugün içsel dayanışma, birlik ve öncü ruhu sayesinde herkesin yararına güçlü fikirler üretmeye devam ediyorlar. İletişim kurmaya, ilgili bilgileri paylaşmaya, tüm işbirliği hareketinin sorumluluğuna ve duyarlılığına başvurmaya devam edelim”.

ICA Genel Müdürü Bruno Roelants da yayımladığı bildiride Uluslararası Sağlık Kooperatifleri Örgütü (IHCO)’nun kendilerine gönderdiği mesajı paylaşmakta. IHCO mesajında şunları söylüyor:

“COVID-19 hastalığının birçok ülkede yayılmasının neden olduğu acil sağlık durumları karşısında, sağlık kooperatiflerinin önceliği, pandeminin görüldüğü tüm mekânlarda işbirliği yaparak sağlık görevlilerini her zaman eylem önlemleriyle uyumlu hale getirmektir. Dünya Sağlık Örgütü ve yetkili sağlık otoriteleri tarafından d tavsiye edilen budur. Ayrıca, sağlık kooperatiflerinin profesyonellerinin, tüm sağlık mesleği gibi, durumla yüzleşmek ve hem hastalarının hem de hastalarının geri kalanının güvenliğini ve refahını garanti etmek için faaliyetlerini yürüttükleri bölgede muazzam bir çaba harcadıklarını ifade etmek istiyoruz.”

Bruno Roelants bildirisinde ayrıca ICA’nın koronavirüs ile savaşım amacıyla bir Dayanışma Fonu oluşturulacağını şu tümcelerle açıklıyor:

“Ayrıca, üyelerden kısa süre içinde başlayacağımız COVID-19 ile başa çıkmak için Kooperatif Dayanışma Fonuna mali taahhütte bulunmalarını talep ederek ihtiyacı olanlarla dayanışma çağrısında bulunuyoruz. Bu çağrı, ICA tarafından kooperatiflere ve topluluklarına, 2011 tsunami ve Nepal’deki 2015 depremi gibi doğal afetlerden sonra olağanüstü zorluklardan etkilenen diğerlerine yardımcı olmak için toplanan ve koordine edilen fonlarla ilgili önceki deneyimlerimize dayanıyor”.

Sonuç

Kooperatifleri başka işletme türlerinden ayıran önemli farklılıklardan biri de temel değerlerden birini oluşturan sosyal sorumluluktur. Bu nedenle de kooperatif işletmeler sosyal ekonominin temelini oluştururlar.  Kooperatiflerin sosyal sorumluluğu, yalnızca ortakları ile sınırlı değildir. Zira kooperatiflerin içinde bulundukları topluma karşı da sorumlulukları vardır. Bu sorumlulukların büyük bölümünü de sosyal sorumluluklar oluşturur.  Bu sorumluluğun böyle günlerde “zirve” yapması beklenir. Nitekim yukarda bazı Avrupa ülkelerinden verdiğimiz örnekler, yalnızca ortaklarını değil, toplumu da koronavirüse karşı korumak için kooperatiflerin ellerinden gelen tüm çabayı ortaya koyduklarını gösteriyor.

Ülkemizdeki kooperatifler, üzüntü ile belirtmeliyim ki, birkaç kooperatif örgüt dışında, sosyal sorumluluklarını göstermede ve Covit-19 ile savaşımda sınıfta kalmış durumdalar. Kooperatiflerin bu çok önemli konudaki duyarsızlıkları kooperatif işletmelerin geleceği konusunda da ne kadar hazırlıksız olduklarını gösteriyor. Bu durum ayrıca kooperatiflerin insan kaynaklarına yeterli önemi vermediklerinin de bir göstergesi.

Kooperatiflerin Covit-19 ile savaşıma katılmakta geç kaldıkları biliniyor. Buna karşın, hiç olmazsa aşağıda sıraladığımız konularda bir şeyler yapılabilir diye düşünüyorum:

• 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 40. Maddesine göre gelir-gider farkından ayrılan ortak ve personel için yardım fonu, salgından etkilenen kooperatif personeli ve ortakları için kullanılabilir. Ayrıca, ortak-dışı işlemlerden elde edilen işletme fazlası da, vergilendirildikten sonra bu amaçla kullanılabilir.
• Kooperatiflerin büyük çoğunluğu şu ya da bu nedenle risturn dağıtmamaktadır. Dağıtılmayan risturnlar, ortakların rızası alınarak bu amaçla kullanılabilir.
• Covid-19’dan en çok etkilenen kesim, üretim yapan kooperatifler ve bunların ortakları olan çiftçilerdir. Bunları, kentsel kesimde üretim yapan veya hizmet sağlayan küçük işletmeler ve bunların ortakları olan işçiler ve küçük esnaf takip etmektedir. Her iki sektör için de kooperatifler ve üst örgütler, kooperatif işletmenin farklılığı konusunda hükümeti aydınlatmalı ve kooperatiflere münhasır destek sağlanmasını istemelidirler. Kooperatif ortağı üretici ve işçileri için alınacak önlemler ve bu önlemlerin uygulanması konusunda da hem kendilerinin ne yapabileceklerini açıklamalı hem de hükümeti göreve davet etmelidirler.
• Sektörel kooperatif örgütleri, yani kooperatif merkez birlikleri, kendilerine bağlı bölgesel birlikleri harekete geçirerek, yerel yönetimlerin yürüttükleri destek hizmetlerinin kooperatif ortaklarına da ulaştırılmasını sağlamalıdırlar.
• Kooperatifler arası dayanışma ve işbirliği vurgusu, özellikle böyle günlerde yapılırsa topluma kooperatif farklılığı açık ve net bir biçimde gösterilmiş olur. O nedenle, kooperatif üst örgütleri, özellikle de kooperatiflerin çatı örgütü olarak Türkiye Milli Kooperatifler Birliği, kooperatifler ve ortakları arasındaki dayanışmanın gerekliliğini vurgulayan açıklamalar yapmalı, kooperatiflerin “başkalarını düşünme” gibi bir özelliğinin de bulunduğunu belirtmelidirler.
• Kooperatif ortaklarının bankalara olan borçlarının neden öncelikle ötelenmesi gerektiğini açıklayarak, bu işlemin kooperatiflerin sürdürülebilirliği açısından taşıdığı önemi vurgulamalıdır.
• Böyle günlerde daha çok gereksinme duyulan sendika-kooperatif işbirliği ile işyerlerindeki tüketim kooperatifleri ile kredi ve yardımlaşma sandıklarının işverenlerin de katkıları ile faaliyetlerine devam etmesi sağlanmalıdır.
• Böyle günlerde ayrıca üretici ve tüketici kooperatiflerinin tam bir dayanışma ve işbirliği içerisinde bulunmaları gerekir. Bu amaçla, belediyelerin başlattığı kooperatiflere destek programlarına hem tarımsal kooperatifler hem de tüketim kooperatifleri aktif biçimde katılmalıdırlar.
• Ülkemizde sağlık alanında kooperatifleşmeye rastlanmamaktadır. Özellikle kırsal kesimde ulaştırma kooperatifleri (minibüs ve otobüs işletme kooperatifleri) yerel halkın sağlık merkezlerine ulaştırılmasında görev almalıdırlar.
• Tüm kooperatifler, dışarı çıkmaları sağlık bakımından sakıncalı görülerek evlerinde kalan 65 yaş üstü ortaklarının temel gereksinmelerinin karşılanması konusunda gönüllülerden oluşacak ekipler kurmalıdırlar. Bu konuda Japonya ve Güney Kore modellerinden yararlanılabilir. Özetle, Türkiye’de bu savaşımda kooperatiflerin de olduğu dünyaya gösterilmeli ve böyle özel günlerde toplumsal sorumluluklarının gereğini yapmaya çalıştıkları gösterilmelidir.

Not: Öne çıkan görsel, “My Life Through A Lens” – Unsplash