- Çin Halk Cumhuriyeti’nin geliştirdiği ve 4-8 trilyon dolarlık bütçesi ile dünyanın en büyük yatırım ve altyapı projesi olan Kuşak ve Yol Girişimi – Belt and Road Initiative (BRI) kapsamında kooperatifler de yer alabilir mi?
- Uluslararası Kooperatifler Birliği Asya-Pasifik Örgütü (ICA/AP) ile CHINA COOP (Çin Tedarik ve Pazarlama Kooperatifleri Ulusal Federasyonu- ACFSMC) öncülüğünde hazırlanan yeni bir proje dokümanı, kooperatiflerin bu büyük altyapı girişiminde yer almalarını öngörüyor.
- Proje önerisi kabul edilirse, Kuşak ve Yol Girişimi kapsamındaki ülkelerdeki kooperatifler tarımsal kalkınma projelerinin uygulanmasında görev üstlenerek, BRI’nin halk tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlayacak, hatta ona sahip çıkacak ve toplulukların kalkınmanın yaratacağı faydaları daha adil bir şekilde paylaşmalarına yardımcı olacak.
2013 yılında Çin Halk Cumhuriyeti, tarihi İpek Yolu’ndan esinlenerek Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) adı verilen ve büyüklüğünün 4-8 trilyon dolar olarak hesaplandığı bir proje geliştirdi. Orijinal İpek Yolu, bugünkü Orta Asya ülkeleri Afganistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’da ve güneyde günümüzün Hindistan ve Pakistan’ı olmak üzere, pek çok ülkede ticaret ağları oluşturan Çin’in Han Hanedanlığı’nın (MÖ 206- MS 220) batıya doğru genişlemesi ile birlikte oluşturulmuştu.
Kuşak ve Yol Girişiminin Amaçları [i]
Resmi taslağa göre BRI, “Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının ve bunların komşu denizlerinin bağlanabilirliğini teşvik etmeyi, Kuşak ve Yol üzerindeki ülkeler arasında ortaklıklar kurup güçlendirmeyi, çok boyutlu, çok katmanlı ve birleşik bağlantı kurmayı hedefliyor ve bu ülkelerde çeşitlendirilmiş, bağımsız, dengeli ve sürdürülebilir kalkınma gerçekleştirmeyi amaçlıyor.”
BRI küresel bir girişim olmakla birlikte, tarihi İpek Yolu üzerinde inşa edilecek olması nedeniyle, ağırlıklı olarak gelişmekte olan pazarlardan oluşan bir bölge olan Asya, Doğu Afrika, Doğu Avrupa ve Orta Doğu’daki ülkelere odaklanmakta. Kuşak ve Yol Portalı’na göre, Ocak 2021 itibariyle, Çin ile bir Mutabakat Zaptı (MoU) imzalayarak Kuşak ve Yol Girişimi’ne (BRI) katılan ülke sayısı 140 olup [ii], bunlardan 40’ı Sahra Altı Afrika ülkeleri. BRI bünyesindeki ülkeler toplamda dünya GSYH’nın üçte birinden fazlasını ve dünya nüfusunun üçte ikisini temsil ediyor.
Kuşak ve Yol Girişimi iki girişimi birleştiriyor
- Altı kalkınma koridorundan oluşan (karasal) İpek Yolu Ekonomik Kuşağı
- 21. yüzyıl Deniz İpek Yolu
Bu iki girişime ek olarak, aşağıdaki haritadan görüleceği üzere Çin’in Arktik politikasında belirtildiği gibi Kuzey Deniz Yoluna (NSR) atıfta bulunan Polar İpek Yolu’nu da kapsıyor.
“Kuşak ve Yol Girişimi: Sürdürülebilir kalkınmaya yönelik dönüştürücü küresel yönetişim için yeni bir araç” başlıklı CCIEE/UNDP Raporu (2017) ise, BRI’nin yukarda belirtilen hedeflerini biraz daha kapsamlı özetliyor. [iii]
“BRI; bir yandan katılımcı ülkelerin temel altyapı, bölgesel kalkınma, bağlanabilirlik ve sanayileşme alanlarında hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmayı amaçlarken, öte yandan kuşak ve yol üzerindeki ülkelerin sürdürülebilir dönüşümünü açıkça takip etmek için girişimi genişletmeyi ve geliştirmeyi hedefliyor. BRI politikası, girişimin uzun vadeli başarısı için kilit unsurlar olarak nitelenebilecek yoksulluğun azaltılmasına, çevresel sürdürülebilirliğe ve kapsayıcı sosyal kalkınmaya anlamlı bir şekilde katkıda bulunabilir. Bunu yaparken, SKA’na ulaşmak için etkili bir ‘araç’ inşa edilecektir”.
BRI kapsamında kooperatiflere yer verilmesi fikri nasıl doğdu?
Çin Halk Cumhuriyeti Anhui eyaletinde ILO Uzmanı ve Proje Müdürü olarak çalıştığım 1989-1990 yıllarında bana yardımcı olan ve tercümanlığımı yapan Zhang Wangshu, yıllar içerisinde başarılı çalışmaları sayesinde CHINA COOP olarak bilinen Çin Tedarik ve Pazarlama Kooperatifleri Ulusal Federasyonu (ACFSMC) Uluslararası İlişkiler Departmanı Genel Müdürlüğüne kadar yükselmeyi başardı. 4,5 milyon çalışanı bulunan CHINA COOP, ICA bünyesindeki en büyük kooperatif örgütlerinden biri olup, Başkan Yardımcılarından Li Chunsheng de aynı zamanda ICA’nın Asya-Pasifik Bölge Başkanlığını yapıyor.
2006 yılında emekli olduktan sonra hemen her yıl CHINA COOP tarafından ICA ile ortaklaşa düzenlenen bölgesel çalıştaylara ve konferanslara konuşmacı (elder brother) olarak davet edilmem nedeni ile hem Zhang Wangshu ve Li Chunsheng ile hem de ICA Asya-Pasifik Böge Müdürü Balu Iyer ile ilişkilerim devam etti. Genel olarak konuştuğumuz konular Asya-Pasifik bölgesindeki kooperatiflerin nasıl geliştirileceği konusunda yoğunlaşmakta idi. Bu görüşmelerimizin birinde, 2019 yılında Cenevre’de ILO’nun 100. Kuruluş yıldönümü amacıyla düzenlenen bir konferans sırasında, Zhang Wangshu’nun Çin Hükümetinin Kuşak ve Yol Girişimi konusunda bilgi vermesi üzerine, bu önemli projede kooperatiflere yer verilip verilmediğini sordum. Projede kooperatiflerin düşünülmediğini söylemesi üzerine, kooperatifleri de projeye dâhil etmek amacıyla bir taslak hazırlanmasını önerdim. Bu öneri kabul edildi ve taslağı hazırlama görevi de bana verildi. İlk taslağın da 14-17 Ekim 2019 tarihleri arasında Afrika ülkelerinden Rwanda’nın başkenti Kigali’de yapılacak ICA Genel Kurulu vesilesi ile buluşacağımız özel bir oturumda görüşülmesi istenildi.
ICA Genel Kuruluna kadar birkaç aylık sürede ilk proje tasarısının hazırlanması ve üzerinde çalışılması için ilgili taraflara gönderilmesi gerekmekte idi. Ama öncelikle Kuşak ve Yol Girişimine (BRI) ilişkin belgelerin incelenmesi ve böyle geniş kapsamlı bir projede kooperatiflere neden ihtiyaç duyulduğunun gerekçeli olarak anlatılması gerekiyordu.
Proje tasarısı görüşmeleri için ICA Genel Kurulu neden seçildi?
Uluslararası Kooperatifler Birliği ICA’nın iki bölge örgütü ICA Asya-Pasifik ve ICA Afrika bu projede CHINA COOP’a eş partnerler olarak yer alacaklar. Projenin sekretaryasını ise Asya-Pasifik örgütü ICA/AP yapacak. Dolayısıyla proje taslağının tarafların bir araya geldikleri ICA’nın Kigali genel kurulu sırasında görüşülmesi bu nedenle kararlaştırılmıştı.
Tarafların bir araya geldiği toplantıda yaptığım sunumdan sonra proje taslağı tartışıldı ve önerilen değişikliklerin yapılmasını takiben taslağa son şeklinin 2020 yılı başlarında Pekin’de yapılacak bir toplantı ile verilmesi ve proje dokümanının Çin Hükümetine sunulması kararlaştırıldı.
Kooperatifler BRI’de neden yer almalı?
BRI genel anlamda bir altyapı projesi olmasına karşın, tarım, çevre ve sosyal kalkınma konularını da içeriyor ve yerel toplumlarla ilişki kurulmasını ve bu toplumların projenin uygulamasında söz sahibi olmalarını istiyor. Ancak bunun nasıl yapılacağını ayrıntılı olarak anlatmıyor. Bu açıdan bakıldığında projenin yerel halk(lar) tarafından benimsenmesi ve desteklenmesinde yerel örgütlere ihtiyaç duyulacağı anlaşılıyor. Yerel örgütler denilince de akla ilk gelen kooperatifler oluyor. Zira, özellikle BRI ülkelerinin pek çoğunda kırsal alanda kooperatifler gibi yaygın ve halk-tabanlı sivil toplum örgütü bulunmuyor.
Bununla birlikte, BRI ülkelerinde, özellikle de Orta Asya, Mekong bölgesi ve Doğu Afrika’da kooperatifler böyle bir projeye destek sağlayacak kadar güçlü değiller. O nedenle, eğer bu ülkelerde kooperatiflerle birlikte çalışılacak ise, öncelikli olarak yapılacak iş, bu kooperatiflerin kapasitelerinin geliştirilmesidir.
İkinci bir gerekçe de BRI’nin inşa edeceği altyapı projelerinde, örneğin, barajlar ve sulama kanalları, karayolu, demiryolu ve hava alanları ve liman inşaatlarında çalışacak işçilerin yerel kooperatifler tarafından istihdam edilmeleri, bu işçilerin mesleki eğitim yolu ile becerilerinin geliştirilmesi ve istihdamın insan onuruna yakışır bir düzeye getirilmesinde kooperatifler diğer tür işletmelerden daha “sorumlu” davranacakları için yerel toplumlar tarafından daha kolay benimseneceklerdir.
Proje dokümanında neler var? [iv]
Uzun vadeli amaç:
Projenin uzun vadeli amacı, yerel kooperatifleri güçlendirerek BRI tarafından yaratılan gelirin adil dağılımına ve bu yolla yoksulluğun azaltılmasına katkıda bulunmaktır. Partner ülkelerdeki yerel toplumların projeye katılımı ve kooperatiflerin girdileri ile istihdam ve gelir yaratmayı ve karar verme sürecinde yerel toplumların seslerinin duyulmasını sağlamayı amaçlayacaktır.
Kısa vadeli amaçlar:
- Çevrenin korunması, geçim kaynakları ve sürdürülebilir kalkınma açısından üretimi, sosyal sorumluluğu; kalkınmanın küçük çiftçiler üzerindeki etkisini artırmak için BRI ülkelerindeki yerel kooperatiflerin güçlendirilmesi.
- Ulusal kalkınma projeleri kapsamındaki yerel kooperatiflerin, pilot projeler aracılığıyla, kapasitelerini geliştirme ve halkın yerel kalkınmaya katılımını güçlendirme ve insana yakışır iş fırsatları yaratma.
- Yerel kalkınmayı ve genel anlamda sosyal ekonomiyi güçlendirmek amacıyla, geleneksel tarım uygulamalarını ve tarım işçiliğini teknolojik girdiler ve BRI’den gelecek destekle geliştirmek.
Proje, başta Orta Asya ülkeleri olmak üzere, öncelikle Karasal İpek Yolu Ekonomik Kuşağı (SREB) üzerinde bulunan ülkelerdeki kooperatifleri kapsayacak ve onlarla birlikte çalışacak. Ayrıca proje, pilot olarak Mekong Alt Bölgesi ve Doğu Afrika’daki kooperatiflerle de çalışacak. Bu proje, BRI’nin hedeflerine katılmanın ve katkıda bulunmanın yanı sıra, özellikle Orta Asya ülkeleri, Mekong Alt Bölgesi ve Doğu Afrika’daki kooperatif hareketlerini harekete geçirecek önemli bir girişim olacaktır.
Kooperatiflerin mevcut durumu ve yapılacak ihtiyaç analizi sonuçlarına göre proje, aşağıdaki belirtilen iki grup faaliyeti gerçekleştirecektir:
- Genel kapasite geliştirme faaliyetleri: Özellikle küçük üretici kooperatiflerini güçlendirmek için kapasite geliştirme ihtiyaçlarını ve öncelikli alanları belirlemek için hızlı bir bilgi toplama ve ihtiyaç analizi çalışması. Bu çalışma somut faaliyetleri belirleyecektir.
- Ülkeye özgü faaliyetler: Bu faaliyetler, yerine göre sosyal ekonomiye ve kooperatiflere ilişkin politika oluşturulması/iyileştirilmesi, tarımsal üretim/işleme/pazarlama vb. için fizibilite çalışması konularında danışmanlık görevlerini içerecektir.
Kazan kazan- kimler ne kazanacak?Yerel topluluklar:Kaliteli altyapı, insana yakışır iş fırsatları ve iyileştirilmiş iletişim ve ulaşım olanakları, devlet hizmetlerine, finans ve krediye kolay erişim vb. ile yaşam standardı iyileştirilecektir. Yerel Kooperatifler:Artan ortak sayısı, hükümet ve bağışçılar tarafından tanınma, genel anlamda sosyal ekonomi, özel olarak da kooperatifler için iyileştirilmiş politika ortamı, iyileştirilmiş ticaret fırsatları ve tesisleri, pazarlara kolay erişim, finansman, gelişmiş ortak ve personel kapasitesi ve kooperatifler arası işbirliği nedeniyle geliştirilmiş etkinlik ve çevresel etki. CHINA COOP (ACFSMC):BRI ülkelerindeki kooperatiflerle somut ve sürdürülebilir ilişkiler oluşturmak ve geliştirmek, paylaşılan değerler ve belirlenmiş çalışma ilkeleri, liderlik eğitimi hizmetleri yoluyla kapasite geliştirme sağlanması, iş deneyimi alışverişi ve geleneksel üretim ve pazarlama uygulamalarının iyileştirilmesi, yeni teknolojilerin enjeksiyonu, e-ticaret ve malların üretimini ve pazarlamasını geliştirmek için diğer iletişim araçları, vb. ICA AP:BRI ülkelerinden yeni kooperatif üyeleri kazanmak, politika ve mevzuatı geliştirmek, iyi yönetişim ve hükümetlerle ilişkileri geliştirmek, diğer ülkelerdeki iyi uygulamaları paylaşmak, eğitim ve öğretim faaliyetlerine katkıda bulunmak, kooperatiflerin yoksulluğu azaltma çabalarını güçlendirmeye yardımcı olmak ve diğer SKA, kadınların ve gençlerin kalkınmaya katılımının iyileştirilmesi, bağışçı finansmanının koordine edilmesi ve proje geliştirme ve uygulama vb. BRI:Yerel topluluklar tarafından BRI’nin vizyon ve hedeflerinin net bir şekilde anlaşılması, kooperatifler dâhil olmak üzere sivil toplum kuruluşları ile güçlendirilmiş bağlantılar, katılımcı topluluklar arasında yaratılacak faydaların adil dağılımı, yerel düzeyde geliştirilmiş katılımcı yönetim, enjekte edilen sahiplik duygusu nedeniyle tesislerin bakımı ve kooperatifler ve yerel topluluklar arasında işbirliğinin güçlendirilmesinin BRI’nın amaçlarına ulaşmasına olumlu katkısı. |
Proje koordinasyonu ve yönetimi
Projenin genel koordinasyonu, Merkezi Yeni Delhi, Hindistan’da bulunan Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA/AP) Bölge Ofisi’nin teknik desteğiyle, CHINA COOP’un sorumluluğunda olacaktır. ICA/AP, Asya ve Pasifik bölgesindeki kooperatiflerin ulusal üst örgütlerinin birlikte hareket etmelerinden ve bunları küresel ICA ile ilişkilendirmekten sorumlu ICA’nın Bölge Ofisidir. Küresel ICA’nın ise 109 ülkede 1 milyardan fazla kooperatif ortağını temsil eden 310 üye kuruluşu vardır.
BRI ve CHINA COOP (ACFSMC) ile yakın ilişkiyi sürdürmek ve proje yapısı ve operasyonlarında ince ayar sağlamak için, Proje Koordinasyon Komitesi (PCC) tarafından aksi kararlaştırılmadığı sürece, Proje Ofisi Pekin’de olacaktır. Proje ortakları tarafından belirlenecek 10 üyeden oluşan bir PCC bulunacaktır. Başlangıçta, aşağıdakiler ilk proje ortakları toplantısına kadar PCC olarak hizmet edecektir:
Başkan:
– Uluslararası İşbirliği Departmanından sorumlu Başkan Yardımcısı, CHINA COOP
Üyeler:
– Bölge Direktörü, ICA/AP
– Kooperatif Geliştirme Kıdemli Danışmanı (PCC tarafından belirlenecek)
– Pilot projelerin başlaması ile Ulusal Proje Koordinasyon Kurulları tarafından belirlenecek ortak kooperatif kuruluşlarının temsilcileri (7).
ICA/AP ve (Doğu Afrika pilot projesi başladığında Alliance Africa), ulusal üye kuruluşlarını PCC temsilcilerini atamaya çağıracak. Kıdemli Kooperatif Geliştirme Danışmanı, işbirliğini geliştirme, proje izleme ve uygulama, personel eğitimi ve değerlendirmesi alanında PCC’ye ve Proje Yöneticilerine yardımcı olacaktır.
Proje Koordinatörü:
Pekin’de yerleşik, PCC tarafından atanacak ve bu Komiteye karşı sorumlu bir Proje Koordinatörü olacaktır. Esas olarak BRI ve ortak yerel projeler arasındaki bağlantılardan sorumlu olacak ve pilot projeler için sağlanan girdileri koordine edecektir. Yerel projeleri uygulayan kooperatiflerin yöneticilerinin eğitimi sorumlulukları arasında yer alacaktır.
Proje Koordinatörünün görev tanımı PCC tarafından hazırlanacak ve onaylanacaktır.
Ulusal Proje Koordinasyonu:
Yerel katılımı sağlamak ve sahiplenme duygusunu güçlendirmek için her proje ülkesinde, ulusal kooperatif federasyonu öncülüğünde bir Ulusal Proje Koordinasyon Komitesi bulunacaktır. Komite, kooperatif geliştirmeden sorumlu bakanlık, sektörel kooperatif birlikleri ve ulusal BRI yapısından sorumlu temsilcileri içerecektir.
Pilot Proje Yöneticileri:
Ortak ülkelerdeki ulusal kooperatif kuruluşları ve sektörel kooperatif birlikleri tarafından uygulanan her pilot projenin bir Pilot Proje Yöneticisi olacaktır. Görev tanımı, ilgili ülkelerdeki ulusal komiteler ve ortak kooperatifler ile mutabakata varılarak PCC tarafından hazırlanacaktır.
Proje dokümanının sonuçlandırılması
Projenin ilk taslağının ICA Kigali konferansı sırasında tartışılmasını takiben bu toplantıda önerilen değişiklikler 2019 Aralık ayı sonuna kadar taslağa işlenerek ikinci bir taslak hazırlandı. CHINA COOP ve ICA/AP’ye gönderilen bu ikinci taslağın 2020 yılı ilk aylarında Pekin’de düzenlenecek ve projede yer alacak seçilmiş bazı kooperatif temsilcilerinin de hazır bulunacakları bir toplantıda sonuçlandırılması kararlaştırıldı.
Proje hazırlanması sürecinin son aşaması olan finansman sağlanması konusunun Çin Halk Cumhuriyeti hükümeti ve BRI yönetimi ile görüşülmesi gerekiyor. Bu görüşmenin de CHINA COOP, ICA/AP ve proje müellifinin hazır bulunacağı üst düzey bir toplantıda ele alınması planlanacak.
Projenin sonuçlandırılması takvimi Covid-19 salgını nedeni ile planlandığı gibi yürütülemedi. Takvimin 2021 yılı Aralık ayında Güney Kore’de yapılacak olan ICA Genel Kurulunda yeniden masaya yatırılması bekleniyor.
Eğer proje önerisi Çin Hükümeti tarafından kabul edilirse ve projeye finansman desteği sağlanırsa, kooperatifler ilk kez dünyanın bu en büyük ekonomik ve sosyal girişiminde yer alma olanağını yakalayacak.
Kaynakça
[i] Chatzky, A. & McBride, J. (2020). China’s Massive Belt and Road Initiative. Erişim
[ii]Green Belt and Road Initiative Center (2021). BRI Update 2021 Countries of the Belt and Road Initiative. Erişim
[iii] CCIEE/UNDP (2017). The Belt and Road Initiative: A new means to transformative global governance towards sustainable development. Erişim
[iv] Polat, H. (2000). Cooperatives and Belt and Road Initiative – Project Concept Note & Summary Project Outline (2nd draft).
Not: Öne çıkan görselde, Pekin’deki Ulusal Kongre Merkezi’nin dışında sergilenen “İpek Yolu Altın Köprüsü” görülmektedir.