Danimarka’nın Yenilenebilir Enerjiye Yönelişi
Danimarka’nın enerji politikası, ülkenin fosil yakıtlara büyük ölçüde bağımlı olması nedeniyle, 1970’lerdeki petrol krizinden ciddi şekilde etkilenmiştir. Bunun sonucu olarak, ülkede doğal gaz şebekesinin kurulması yanında, yenilenebilir enerjiyi destekleyen bir enerji programı başlatılmıştır.
2016 yılında ülkenin toplam elektrik üretiminin % 62,8’i yenilenebilir kaynaklardan, neredeyse sadece rüzgâr enerjisi, biyoyakıtlar ve atıklardan üretilmiştir. Elektrik enerjisi üretiminde, güneş ve hidrolik kaynak kullanımı düşük bir oranda gerçekleşirken, toplam elektrik üretiminin yaklaşık % 13’ü biyoyakıtlardan, % 41,9’u ise rüzgârdan sağlanmıştır. Elektriğin geri kalanı kömür, doğal gaz ve petrol kullanılarak üretilmiştir. Kömürün toplam elektrik üretimi içindeki payı % 29, doğal gazın payı ise % 7,1’dir. Toplam elektrik enerjisi üretimde kömürün rolü son 26 yılda güçlü bir şekilde azaltılmıştır. 1990’da kömürden elektrik üretimi, toplam elektrik üretiminin yaklaşık % 90,7’sini oluşturmaktaydı (IEA).
2000’li yıllardan sonra, Danimarka sağladığı çeşitli teşvik uygulamaları ile yenilenebilir enerjiye güçlü bir şekilde odaklanmış ve halkın rüzgâr enerjisi projelerinden faydalanmasını sağlamayı amaçlamıştır (Bohnerth, 2015). Danimarka Avrupa’da, enerji sektöründe en güçlü kooperatif birikimine sahip ülkelerinden birisidir ve kooperatifleri, sürdürülebilir enerji teknolojilerinde önemli deneyimlere sahiptir. Bu kooperatifler içerisinde, rüzgâr kooperatifleri deneyimleri, kullandıkları teknolojiler ile önemli bir yere sahiptir (Global Watch Mission Report, 2004).
Middelgrunden Kooperatifi
Bu kooperatiflerden biri, 1997 yılında kurulan 20 MW kurulu rüzgâr gücüne sahip ve rüzgâr türbinleri dünyanın dört bir yanından gelen ziyaretçiler tarafından en çok fotoğraflanan, Middelgrunden yenilenebilir enerji kooperatifidir.
Kooperatif, Danimarka’nın elektrik enerjisi üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmasına destek olmak için kurulmuş ve kuruluşundan bu yana, rüzgâr enerjisinin kullanımında diğer kooperatiflere öncülük eder konuma gelmiştir. Middelgrunden, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde ve bağımsızca elektrik enerjisi üretme fikrine bağlı kalarak 21 yılı geride bırakmıştır.
Sosyal Ekonomi Blogu için hazırladığım soruları, Middelgrunden Kooperatifi Başkanı Erik Christiansen ve Yönetim Kurulu Üyesi Hans Christian Sørensen e-posta ile yanıtladılar. Deneyimlerini, yenilenebilir enerji kooperatifleri alanında başlangıç aşamasında bulunan Türkiye’deki okurlar ile paylaştıkları için kendilerine teşekkür ederim.
Kooperatifiniz ne zaman kuruldu ve kurucular nasıl bir araya geldi?
E.C.: Kooperatifimiz Mayıs 1997’de kuruldu. Kurucular birbirlerini yerel aktivitelerdeki etkinliklerden tanıyorlardı.
H.C.S.: “Middelgrunden wind” 1997 yılında kurulmuştur. 6 kurucu, 1995 yılında kurulan Lynetten rüzgâr kooperatifinde görev almaktaydı; birbirlerini spor, yenilenebilir organizasyonlar gibi farklı organizasyonlardan tanıyorlardı.
Kooperatifin toplam kurulu kapasitesi ve yıllık elektrik üretimi (kWh) nedir? Ve elektrik üretimi için kullanılan yakıt türleri nelerdir?
E.C.: Elektrik enerjisi üretimimiz yaklaşık 48 milyon kWh/yıl’dır. Rüzgâr türbinleri kullanıyoruz.
H.C.S.: Kurulu rüzgar gücümüz 20 MW’tır ve 20 MW kurulu güçten yılda 50 milyon kWh enerji üretiyoruz.
“8552 üyemiz bulunmaktadır. Üye tabanımız oldukça istikrarlıdır …”
Kooperatifiniz üye sayısı kaçtır ve üye yapınız hakkında bilgi verir misiniz?
E.C.: Yaklaşık 8600 üyemiz bulunmaktadır. Danimarka yasalarına göre üye yapımız gizlidir.
H.C.S.: 8552 üyemiz bulunmaktadır. Danimarka yasalarına göre üye yapımızın ayrıntısını vermek gizlidir. Üye tabanımız oldukça istikrarlıdır ve çoğu kooperatif hisseleri sadece boşanma veya ölümle işlem görmektedir, çok azı hisselerini satmaktadır. Bu yapı, o dönemde (1997) Danimarka’daki tüm rüzgar kapasitesinin% 40’ını temsil eden Danimarka Rüzgâr Sahipleri Derneği tarafından oluşturulan tüzüğü takip etmektedir. Anahtar kelimeler: yönetim kurulunun gönüllü çalışması, bir ortağın sadece bir oyunun olması, riskin konulan sermaye payı ile sınırlı olmasını güvence altına almak için kredi kullanılmaması.
“amacımız, … rüzgâr enerjisinin yerel olarak da bir seçenek olduğu kamuoyuna göstermektir.”
Kooperatifi kurmaktaki amacınız neydi?
E.C.: Vatandaşların yerel sürdürülebilir projelere katılma olasılıklarını yaratmak ve İsveç gibi komşularımıza nükleer güce bağlı olmadığımızı göstermek.
H.C.S.: Gündem 21’de belirtildiği üzere, sürdürülebilir bir hayat tarzı için; yani Dünya üzerindeki yaşamı ve insanoğlunun bugün ve yarın hayatta kalmasını güvence altına almaya destek olmak amacı ile istikrarlı ve güvenli bir enerji arzını sağlayacak yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretimine odaklanmak. Ve Kopenhag’da rüzgâr rejiminin batı kıyısında çok daha iyi olmasına rağmen, rüzgâr enerjisinin yerel olarak da bir seçenek olduğu kamuoyuna göstermek.
Kooperatifin kuruluşuyla ilgili hükümetten veya başka bir kuruluştan destek aldınız mı?
E.C.: Hayır, ama hükümet (enerji bakanı) kooperatif ile ilgili fikirlerimizi destekledi ve kıyı ötesi rüzgâr türbinleri için Danimarka mevzuatı bizim rüzgâr çiftliğimizin deneyimlerine dayanıyordu.
H.C.S.: Kooperatif kurulması aşamasında herhangi bir destek almadık. Ancak, 1997’den 2002’ye kadar kıyı ötesi rüzgâr projesinin fizibilitesini yapmak için teşvikler vardı.
Kooperatifin yönetimiyle ilgili kararlar nasıl verilir?
E.C.: Kooperatifin yönetimi, yönetim kurulu tarafından gerçekleştirilir. Yönetim kurulunun seçimi ise genel kurul tarafından yapılır. Bu amaçla, yereldeki yönetim uzmanları tarafından yönetim kurulunun seçimini de içeren bir teklif hazırlanır ve bu teklif gazetelerde ilan edilir. Gazete ilanında belirtilen teklif tüm seçim kriterlerini de içermektedir.
H.C.S.: Genel kurul, yönetim kurulu üyelerini kooperatif tüzüğünde belirtildiği şekilde seçer. Her üyenin bir oy hakkı vardır. Yönetim kurulu 5 kişiden oluşur ve 2 yıl için seçilirler. Yönetim kurulu seçimleri sırasında 5 asil üyenin yanında 2 yedek üye seçilir. Aynı aileden sadece 1 kişi yönetim kuruluna seçilebilir.
Kooperatifiniz için gelecek planlarınız nelerdir?
E.C.: Kurulu 20 MW’lık rüzgar güzümüze, yeni rüzgar türbinleri ilave ederek gücümüzü arttırmak.
H.C.S.: Kooperatifimizin, deniz tabanında 25 yıllık kiralama süresi mevcut; açık deniz rüzgâr türbinlerinin tasarım ömrü 50 yıldır; 25 yıl daha kiraya başvurabiliriz. Rüzgâr türbininin teknik ömrü 25 yıldan fazla değildir (oysa temelin ömrü 50 yıldır) bu yüzden 20 yıllık faaliyetten sonra 2020 yılı itibarıyla buradaki gücü yeniden kurmayı bekliyoruz.
“Kooperatiflerin yenilenebilir enerji mülkiyetinde bir seçenek olması gerektiğine dair siyasetçilere baskı yapın…”
Yenilenebilir enerji kooperatifleri kurmayı düşünenler için önerileriniz var mı?
E.C.: Çok var, www.middelgrunden.dk adresindeki ingilizce web sayfamızda deneyimlerimizden bazılarını bulabilirsiniz.
H.C.S.: Mümkün olduğunca yenilenebilir enerji konularında fazla bilgiye sahip olmalarını ve bilgilerini herkesle paylaşmalarını öneririm. Bunun, insanların Yenilenebilir Enerjinin gelecekteki gelişimini etkileyebilecekleri bir eylem olduğunu vurgulamak isterim.
İletmek istediğiniz mesajınız var mı?
E.C.: Web sitemize bakınız.
H.C.S.: Politikacılara yenilenebilir enerji mülkiyeti için kooperatiflerin bir seçenek olması gerektiği konusunda baskı yapılmalı; Avrupa Birliğindeki mevcut gelişim, sermaye yoğun geliştiriciler lehinedir, zayıf sermaye yapısına sahip gönüllü kuruluşlar (Sivil Toplum Kuruluşları) lehine değil. Yurttaşların enerji toplulukları hakkında REScoop‘a bakınız.