Küçük işletmeler piyasada ayakta kalabilmek ve kazanabilmek için kooperatif modelini kullanabilirler. Bunun belki en önemli örneği satın alma kooperatifleridir. Bir satın alma kooperatifinde küçük işletmeler satın alımlarını toptan fiyatlardan yapabilmek için paralarını bir araya getirir. Her işletme satın alma kooperatifinde bir paya sahiptir bu nedenle mülkiyet demokratiktir.
Ortakların bireylerden değil de işletmelerden oluşması anlamında yaygın olarak bilinen kooperatif biçimlerinden farklıdır. Örneğin bir tüketim kooperatifinde ortaklar o mağazadan alışveriş yapan tüketicilerdir ya da bir yolcu taşıma kooperatifinde araç sahibi ortaktır. Oysa satın alma kooperatifinin ortakları genellikle perakende satış yapan küçük işletmelerdir.
Küçük İşletmeler Kooperatiflerde Birleşebilir
Diyelim ki 100 işletme, ofislerinde kullanmak üzere kağıt satın alacaklar. Hep birlikte satın aldıklarında tek tek satın almaya göre çok daha ucuz bir fiyattan alabilirler. Satın alma kooperatifleri küçük işletmelerin bir araya gelmelerinin ve sektörün devlerine karşı rekabet edebilmelerinin etkin bir yolu olarak kendilerini kanıtlamıştır. Aşağıdaki örnekler satın alma kooperatiflerinin gücünü gösteriyor.
Tüm Eczacı Kooperatifleri Birliği
Türkiye’de 1970’li yılların sonunda ekonomik ve siyasi kriz ikliminde, ithalata bağımlı ilaç sektöründe toptancıların yalnızca yabancı para cinsinden ödemeleri kabul etmeleri pek çok eczanenin kapanmasına, fiyatların artmasına ve sahte ilaçların piyasaya sürülmesine yol açmıştı.
Bu ortamda eczacılık mesleğinin geleceğinde birlikteliğin, paylaşımcılığın, eşitlikçiliğin ön plana çıkartıldığı örgütlenme arayışı ortaya çıkmıştır. Manisa, İzmir ve Bursa’da kurulan ilk eczacı kooperatiflerinin ardından ülkenin birçok bölgesinde eczacılar sadece kendi ortaklarından aldıkları güç ve destek ile diğer eczacı kooperatiflerinin de kuruluşuna öncülük etmişlerdir.
1989 yılında mevcut eczacı kooperatiflerinin üst birliği olan Tüm Eczacı Kooperatifleri Birliği (TEKB) kurulmuştur. TEKB küçük eczanelerin, kooperatiflerin gerçek ve erişilebilir ilaçları kolektif olarak satın almalarından faydalanmalarını sağlamıştır. 2016 yılı sonu itibari ile TEKB, yurt genelindeki 57 şubesiyle 14 bini aşkın ortağına hizmet götürmekte, yaklaşık 3 bin kişiye istihdam sağlamaktadır. İlaç dağıtım sektöründe yaklaşık % 21’lik pazar payına sahiptir (Türkiye Kooperatifçilik Raporu 2016, 2017).
CCA Global Partners
CCA Global Partners perakende zemin kaplama işindeki küçük şirketlerin özellikle demokratik olarak sahip oldukları yıllık satışlarının toplamı 10,8 milyar Dolar olan bir kooperatiftir. 2008 resesyonu sırasında CCA Global Partners üyelerinin (perakendeciler) rakiplerine göre 1/10 oranında daha az iflas etmişti (Retail Merchandiser, 2012).
CCA Başkanı ve eş CEO’su Howard Brodsky: “[Stratejimizi] mağazalarımızın başarısı belirliyor. Mağazalarımıza kaynak, satın alma gücü ve pazarlama sağlayarak onları küresel şirketlerle rekabet eden bağımsız işletmeler yapma nihai amacı kararlarımızı yönlendiriyor (Retail Merchandiser, 2012)
ACE Hardware
ACE Hardware 4.500’ün üzerinde çoğunluğu küçük perakende işletmesinin demokratik olarak ortak oldukları bir perakendeciler kooperatifidir. Ankete katılan üyelerin % 90’dan fazlası ACE’den çok gurur duyduklarını belirtmişlerdir. Kendi mağazalarının başarısında en önemli etkilerin ne olduğu sorulduğunda, perakendeciler ACE personelini ve ‘yardımseverlik’ kültürünü, tedarik ve dağıtımı, ayrıca pazarlama desteğini en etkili faktörler arasında göstermişlerdir (Sammallahti, 2019).
