Sosyal Ekonomi blogu olarak hedeflerimizden biri de uluslararası sosyal dayanışma örgütleri ve ağları ile doğrudan ilişki kurmak ve işbirlikleri geliştirmek. Bu kapsamda, ilk işbirliğimiz 2021’nin son günlerinde gerçekleşti; Yunanistan’dan KAPA Ağı ile ortak çalışmalar yapma kararı aldık.
KAPA Ağı’nı Tanıyalım
Kâr amacı gütmeyen bir sivil toplum örgütü olan Sosyal Dayanışma ve Bölgesel Kalkınma Sosyal Ağı (KAPA Ağı), 2008 yılında şu soruya cevap vermek için kurulmuş:
“Neden diğer ülkelerdeki kooperatif işletmeler başarılı ve sürdürülebilir iken Yunanistan’dakiler değil?”
Bu sorunun cevabı olarak KAPA, başlıca başarısızlık faktörlerini belirlemiş.
Kooperatifçilik eğitiminin eksikliği: Diğer ülkelerde başarılı ve varlığını bağımsız olarak sürdürebilen kooperatif işletmelerin yaratılmasının ve işletilmesinin anahtarı olan kooperatif eğitimi kavramı Yunanistan’da pek bilinmemektedir.
Destekleyici olmayan yasal çerçeve: Kooperatif mevzuatı, kooperatif ilkeleri ile kabul edilen uluslararası anlaşmalar ve sözleşmeler ile tam uyumlu değildir.
Bağımsızlığın korunamaması: Kooperatif işletmeler özerkliklerini ve bağımsızlıklarını sürdürememektedir.
Dinamikler hakkında bilgisizlik: Kooperatiflerin, sosyal ekonominin ve onların dinamiklerinin (üretim, yenilik, sosyal uyum) tanıtımının yetersiz olması.
Ağın kurucu üyesi ve koordinatörü Lucas Mprechas, ILO’ya verdiği röportajda ağın kuruluşunu şöyle anlatıyor:
“2007’de bir grup arkadaş olarak uluslararası kooperatif hareketi hakkındaki bilgilerimizi bir araya getirme ve Yunan vatandaşlarıyla paylaşma ihtiyacı hissettik. Yüzyıllardır ülkede yaşamanın bir yolu olan topluluk işbirliği modelini onlara hatırlatmamız gerektiğini hissettik. Esasen kooperatif, topluluk temelli modelin evrimi değil midir?
Bir yıl sonra 2008’de Sosyal Dayanışma ve Bölgesel Kalkınma Sosyal Ağını (KAPA Ağı) kurduk. Kooperatiflerin faydaları hakkında dünyanın dört bir yanından bilgi paylaşmaya başladık. Kooperatif eğitimi hakkında bilgi edindik. Son olarak, yerel ve uluslararası düzeylerde kooperatifler arasında işbirliğini teşvik eden uluslararası kooperatif ilkeleriyle uyumlu tek bir kooperatif mevzuatının geliştirilmesi ihtiyacını belirledik.”
KAPA Ağı’nın Amacı
KAPA’nın amacı, kooperatifçilik alanında bilgi ve beceri kazandırmak ve kooperatiflerin kurulmasını ve gelişmesini destekleyecek uygun ortamı yaratmak. Ağın üyeleri, böylece kendileri ve diğer yurttaşlar için kooperatifçiliği bir yaşam tarzı seçeneği haline getirmek istiyorlar. Hayata anlam veren şeyin her alanda işbirliği yapmak olduğunu düşünüyorlar.
Eylem Alanları
KAPA Ağı, tespit ettikleri sorunların çözümü için üç eylem alanı belirlemiş:
- Kooperatifçilik Eğitimi
- Kooperatiflerin Tanıtımı
- Kooperatif Mevzuatı
KAPA Ağı Ne Yapıyor?
Ağ, seçilen eylem alanlarında pek çok faaliyet gerçekleştiriyor.
Araştırma: Ekip, Yunanistan’ın ve diğer ülkelerin (özellikle İspanya’nın) kooperatif mevzuatı, kooperatif ekonomisinin ve sosyal ekonominin gelişimi, Yunanistan’da ve Avrupa’da kooperatif ekonomisinin tarihsel izleği gibi konularda araştırmalar yapıyor.
Uluslararası işbirlikleri ve ortak çalışmalar: KAPA, sosyal ekonominin uluslararası örgütleriyle işbirliklerinin geliştirilmesine özel önem vermiş. Başlıca ortakları Cooperatives Europe olmakla birlikte, Uluslararası Sanayi ve Hizmet Kooperatifleri Örgütü (CICOPA) ve ILO/Coop gibi diğer kuruluşlarla da işbirliği içerisindeler. Haziran 2016’dan bu yana Ağ, Uluslararası Kooperatifler Birliği’nin bir üyesi. Bunlardan başka, kooperatifçilik ve sosyal ekonomi alanlarında, Avrupa kalkınma programlarına da (CoopStarter, ICS-MEDcoop) dâhil olmuşlar.
İyi uygulamalar ve ağ kurma çalışmaları: Deneyim ve bilgi alışverişi sağlamak için dünyadaki iyi sosyal ekonomi uygulamalarını araştırıyorlar.
Tanıtım: Makaleler, süreli yayınlar ve ilgili filmlerin altyazılarının çevirisini yapıyorlar. Kooperatiflerin ve sosyal ekonominin tanıtımı amacıyla toplantılar, konferanslar düzenliyorlar. Televizyon, radyo, internet gibi kanallarda tanıtım faaliyetleri yürütüyorlar.
Yenilik: Kolektif karar alma teknikleri (world café, open space vb.) ve kapsayıcı liderlik (katılımcı liderlik) gibi yenilikçi uygulamaları yaygınlaştırmaya çalışıyorlar.
Danışmanlık: Yeni ve mevcut kooperatif işletmelere, kooperatif ilkelerine dayalı ve uluslararası başarılı standartlarla uyumlu, danışmanlık hizmeti veriyorlar.
Sektörler: Hem geleneksel (tarım, tüketim, işçi) hem yeni (sağlık, turizm, enerji) kooperatif işletmelerle ilgileniyorlar.
Eğitim: Kooperatif işletmelerinin kurulması ve mevcut kooperatiflerin güçlendirilmesi için kooperatifçilik eğitimi veriyorlar.
“2021’de bir kooperatif eğitim platformu ve bir çevrimiçi tüketici kooperatifi (gaiacoop) kurduk. Bunu çok paydaşlı bir kooperatif platformuna (üreticileri, tüketiciler, çalışanlar, destekleyenler) dönüştürmeyi ve elde edilecek fazlanın bir kısmını bakım hizmeti veren kooperatif yapılara aktarmayı umuyoruz. gaiacoop üretici tarım kooperatifleriyle ve diğer sosyal dayanışma ekonomisi yapılarıyla işbirliği yapacak. KAPA Ağı olarak, 7.000 üyeli Viotia kredi birliği ve 20.000 üyeli Yunanistan Ulusal Körler Federasyonu gibi ilgili kurumlarla işbirliği olanaklarını araştırıyoruz. Aynı zamanda gençleri KAPA’ya davet etmeye başladık. Onların benim neslimden farklı bilgi ve yetenekleri var. Zamanlarını ve bilgilerini paylaşma konusunda da cömertler.”
Kısaca Yunanistan’da Kooperatifçilik
1915 yılında çıkarılan kooperatif kanunu, ülkede kooperatifçilik hareketinin başlangıcı olarak kabul ediliyor. 1922 nüfus mübadelesi sırasında, Anadolu nüfusunun iskân edildiği köylerin her birinde bir tarım kooperatifi kurulmuş. Bu kooperatifler tarımsal üretimin örgütlenmesinin yanı sıra, kredi ile yiyecek ve temel ihtiyaç maddelerini sağlamış. İkinci Dünya Savaşı’ndaki Alman işgali sırasında, insanları açlıktan kurtarmak amacıyla tarım kooperatifleriyle işbirliği yapan yüzlerce tüketici kooperatifi kurulmuş. Savaştan sonra tüketici kooperatifleri varlığını sürdürmüş, ancak kapalı yapılar olduklarından yeni ortaklar kabul ederek büyüme ve dolayısıyla müzakere güçlerini artırma fırsatını kaybetmişler.
1960’larda İsveç kooperatif hareketinin (Consum) desteğiyle açık bir tüketici kooperatifi yaratma girişimi, Yunanistan genelinde 400.000 ortağa ulaşmış. Fakat 2000’li yıllarda kooperatifin mağazaları özel sektör tarafından satın alınmış. Tarım kooperatiflerine gelince; sosyal politikası, Tarım Bankası tarafından finanse edilen, denetlenen ve yönetilen kooperatifler, devlet karşısında bağımsızlıklarını koruyamamış. Günümüzde birçok tarım kooperatifi kapandığı için varlıkları özel sektöre satılıyor. Kooperatif bankacılığı sektöründe ise 2020 yılında kurumsal yatırımcılar kurumu getirilmiş ve “bir üye, bir oy” ilkesi “bir hisse, bir oy” olarak değiştirilmiş.
Benzerlikler, Farklılıklar
Elbette uluslararası sıralamalara giren kooperatiflerimiz ile Türkiye’nin kooperatif sektörü Yunanistan’dan çok daha büyük. Ancak KAPA ile yaptığımız toplantıda edindiğimiz bilgiler, iki ülkenin kooperatif sektörlerinin benzer sorunları yaşadığına işaret ediyor.
Ağın kurucusu Lucas Mprechas, Yunanistan’daki kooperatiflerin ve sosyal dayanışma ekonomisinin gıda üretimi, işlemesi ve tüketiminden; yenilenebilir enerjiye, bakım ve platform ekonomisine kadar insanların günlük ihtiyaçlarını karşılamayacak tüm sektörlerde yer almasının mümkün olduğuna inanıyor. Sosyal Ekonomi olarak bizim de fikrimiz bu yönde. KAPA gibi biz de kooperatifçiliğin ve sosyal dayanışma ekonomisinin gelişmesi için çalışıyoruz. Ve ulusal, uluslararası düzeylerde ağlar kurmanın, işbirliği yapmanın güçlendirici ve aynı zamanda dönüştürücü etkisine güveniyoruz. Bu nedenle de KAPA ile tanıştığımız ve ortak çalışmalara başladığımız için çok mutluyuz.
“Bir seçim olarak ve “zorunluluğun çocukları” olarak kooperatifler, çalışma yaşamının insan merkezli geleceği adına daha iyi bir yapının inşa edilmesinde önemli bir rol oynayabilir. Güçlü kooperatif varlığına sahip bir ekonomi, şokları daha iyi atlatacaktır. – Lucas Mprechas”
