“Pek çok şeyi sevmek iyidir, çünkü gerçek güç burada yatar ve kim çok seviyorsa çok şey yapar, çok şey başarabilir ve sevgiyle yapılan iyi yapılır.”
Van Gogh
Sosyokrasi, günümüzde yeni toplulukların yönetişim biçimi olarak kullandığı bir araç. Türkiye’ye sosyokrasi uygulamaları Başka Bir Okul Mümkün hareketiyle girdi. 2015’te başlayan sosyokrasi hareketini yakından takip eden topluluklar arasında kooperatifler de var. Sosyokrasinin boşluklarını kapatmak için tartışma açan bu yazıyla aynı zamanda iyi uygulama örneği olarak sosyokrasinin kullanıldığı örnekleri sunuyoruz.
Arkaplan
“En iyi kararların herkesin sesi duyulduğunda alındığına inanıyoruz, bu nedenle sosyokrasiyi zamandan tasarruf etmek, kapsayıcı kararlar almak ve daha fazla insan organizasyonu oluşturmak için kullanıyoruz.” Sosyokrasi kavramını ortaya koyan “Herkes için Sosyokrasi”, topluluğun odağındaki aracı bu şekilde tanımlıyor. Sosyokrasi, daha çok insanı bir araya getirirken niteliğin korunmasını ve farklı sesler çoğaldıkça birlikte düşünme, karar verme ortamının zenginleşmesini önceler.
Sosyokratik yaklaşım sayesinde dikey hiyerarşik örgütlenme yapıları yerine herkesin merkeze eşit uzaklıkta olduğu ve kimsenin merkezde yer almadığı bir sistem ortaya konabilir. Tüm kurumsal yapılarda alışkın olduğumuz koordinatör, başkan, temsilci gibi kavramlar sosyokrasinin içerisinde yer bulamaz. İlk andan itibaren oluşturulan çemberlerde, çemberin hedefine ulaşması için çember öncüsü, delege, sekreter ve kolaylaştırıcı belirlenir. Görev paylaşımı oylama yerine gönüllülük temelinde gerçekleşir ve tüm görevlerin başlangıç bitiş süreleri en başta herkesin katılımıyla kararlaştırılır.
Bir topluluğun oluşmasında öncülük eden bir kişi vardır. Başlangıç olarak o kişiyi sosyokrasideki çember öncüsü olarak kabul edelim. Çember öncüsünün birlikte çalışmaya davet ettiği ikinci kişi sorumluluk almayı kabul ettiyse delege görevini üstlenir. Hemen arkasından katılan kişiler, katıldıkları anda somut bir görev ile topluluk içerisinde içerisinde var olurlar ve çember oluşur.
Çember, sosyokrasinin ilk adımı. Ortak hayal etrafında bir araya gelen kişiler topluluğu oluşturur. Topluluk, hayalinin gerçekleşmesi için hedeflerini belirler ve bu hedeflerin uygulanabilmesi için hareket planı yapılır. Çember öncüsü, hareket planı sırasındaki iç ve dış iletişimi takip eder, ana çemberden bilgileri alır ve paylaşır. Delege, çember içindeki hareket planına uygun tüm eylemleri ana çembere raporlar. Sekreter, yazılı kültürün sürekliliğinden sorumludur. Kolaylaştırıcı ise herkes bir aradayken katılımcılığı teşvik eder ve herkesin söz hakkının kullanabileceği bir ortam oluşmasını sağlar.
Sosyokraside çember öncüsü ve delegeler, ana çember oluştuğunda, raporlama akışını sağlamak için görevlidir. Tüm çemberlerin çember öncüleri ve delegeleri ile bir araya geldiğinde ortak hareket planı konusunda uyum sağlanır. Şekildeki örnekte üç çember bulunmaktadır.[1] Bu yapıyı, tek bir hedef için bulunan üç hareket planı olarak yorumlayabiliriz. Çemberler arasındaki iletişim, çember öncüleri ve delegelerin bir araya gelerek oluşturduğu ana çemberde sağlanır. Hareket planlarının uygulandığı çemberlere bağlı çember deriz. Ana çember bütünlüğü sağlayan, iletişimi kolaylaştıran alandır. Ana çember kendi içerisinde de benzer şekilde çember öncüsü, delege, sekreter ve kolaylaştırıcı belirleyebilir.
Tek hayal için birden çok hedef belirlenebilir. Her hedef için hareket planları oluşturulduğunda bağlı çemberlerin konusu ve sayısı netleşir. İçeriden dışarı ve dışarıdan içeri olarak yorumlanabilecek bu sistem dikey hiyerarşiyi doğal olarak ortadan kaldırır. Sosyokrasi, gereksiz konuşmaların ve zaman kayıplarının önüne geçerken daha çok kişinin sisteme dahil olup hür iradesiyle sözünü dile getirilmesini sağlar. Sosyokrasi, nitelikli büyümeyi kolaylaştırır. Karar alma süreçlerinde herkesin aktif olmasıyla topluluk içi aidiyet her zaman sağlamdır. Herkes için Sosyokrasi resmi internet sitesinde sosyokrasinin iyi yanları şöyle anlatılıyor:
“Şahsen benim için en iyi şey netlik. Herkesin sürekli olarak konuyu değiştirdiği toplantılarda oturmaya dayanamıyorum! Ayrıca, kimin karar vereceği belli olmadığı için herkesin bir sorunun etrafında parmak uçlarında olduğu durumlara da katlanamıyorum. Bunların hepsi sosyokraside ortadan kalkar: Açık, verimli, şeffaf ve yapılabilir. Değerlerinizle uyumlu olacağını da düşünüyoruz. Turlar başka bir kişisel favoridir! Tek tek konuşmak büyülü! Akranlarımı daha iyi dinlememe yardımcı oluyor. Ve konuşma sırası bende olduğunda arkadaşlarımın beni duyduğundan emin olabilirim. Sonuç olarak, hepimiz birbirimizi daha iyi tanıyor ve daha fazla güven inşa ediyoruz. İşler aceleye getirilmiş, hararetli ya da savunmacı gelmiyor. Sakin, odaklanmış ve akış var.”
Çember Oluşumu
Topluluklar bir fikir etrafında toplanan insanlarla başlar. Bir topluluğun oluşması için fikri ortaya atan kişi yanına davet ettiği kişileri alır. Aynı fikir etrafında belirli bir dizi şeklinde topluluk üyelerinin arttığı görülür. Sosyokraside fikri ortaya atanlar önce hayal kurar ve hayale yönelik hedefler ile hareket planları belirlenir. En baştaki hayali sürekli hatırlatan ve kuruluş ilkelerini izleyen bir “Hayal Çemberi” kurulur.
Hedefleri belirleyen topluluk, hareket planlarını uygulayanlar tarafından oluşturulacak “Genel Çember” kurulmasını sağlar. Burada önemli olan önce hayal çemberi ya da genel çember kurulmuyor. Hayal çemberi ve genel çember eş zamanlı oluşuyor ve hayal çemberi topluluğun idealini, değerlerini, ilkelerini hatırlatırken; genel çember topluluğun eylemlerini organize etmesine olanak sağlar.
Hareket planlarını yapan ve hedeflere ulaşmak için tüm eylemlerin organize edilmesini sağlayan bağlı çemberler görev-sorumluluk ekseninde oluşur.
Çember İçerisinde İlişkiler ve İletişim
Sosyokrasi yönetişim modeli olarak kurumsal yapıya dair öneriyi sunarken çember içiyle ilgili sadece görevleri tanımlıyor. Karar alma süreçlerinde insanlar arasındaki iletişim ve ilişkiye dair herhangi bir modelleme bulunmuyor. Bununla birlikte, sosyokrasi, şefkatli iletişim aracını topluluğun iletişimini kolaylaştırmak ve herkesin konuşabilmesini sağlamak için öneriyor. Sosyokrasiyi çember içindeki iletişim bağlamında güçlendirebilmek için bu boşluğu ortadan kaldırmaya yönelik kullanılan diğer araçlar derin demokrasi, ve U teorisi.
Topluluğu oluşturan bireylerin geçmiş arkadaşlık, tanışıklık deneyimleri nedeniyle çember içerisinde sapmalar oluşabilir. Bir toplulukta bazı kişiler önceden tanıştıkları için aralarında güven tesis etmiş olabilirler ya da tam tersi hiç tanışmayanlar, aralarında güven ortamını oluşturma olanağını hiç bulamamış olabilir. Bu durum önyargıların çember içinde zamanla çoğalmasına ve yükselmesine neden olabilir ve yine sosyokrasinin girmediği çatışma çözümü alanlarında topluluk zarar görebilir.
Sosyokrasiyi işlevsel bir yönetişim modeli haline getirmek için çember içerisindeki ilişkiler ve iletişim konusundaki boşlukları tespit ederek çember içi sistematiği oluşturmaya yönelik çalışmaları artırmak gerekli görünmektedir.
Sosyokrasinin değinmediği çember içerisindeki ilişkiler ve iletişim üzerine yönetişim modeli ilkelerini destekleyici bir yaklaşım geliştirilebilir mi?
Çemberler için Fibonacci Dizisi
Fibonacci Dizisi, bizi doğada da görülen altın orana ulaştıran sayı dizisidir. Fibonacci olarak bilinen matematikçi Leonard of Pisa, en küçük iki rakamı yan yana yazdıktan sonra son iki sayıyı toplayıp ilerledikçe bir sayı dizisi oluşturmuştur.
0 1 1 2 3 5 8 13 21 34 55 89 …
0+1 = 1
1+1 = 2
1+2 = 3
2+3 = 5
3+5 = 8
5+8 = 13
8+13 = 21
13+21= 34
…
Bu sayı dizisinde son iki sayıyı oranladığımızda her seferinde irrasyonel 1.6180339887… sayısını elde ederiz. Bu oran dikkate alınarak çizilen diktörgen altın dikdörtgendir.
Çizimde görüldüğü gibi oluşan çeyrek çemberlerin yarıçapları Fibonacci dizisindeki sayılar dikkate alınarak oluşturulmuştur.
Fibonacci Dizisi, doğada günebakanın çiçek kısmındaki çekirdek diziliminde, salyangozun kabuğunda, gülün taç yapraklarında görülür. Birçok ressam ve mimar altın oranı dikkate alarak sanat eserlerine imza atmıştır. Fibonacci, sayı dizisini tavşanların çoğalma sayılarını gözlemleyerek oluşturmuştur. Bu dizi doğada sık görüldüğünden farklı disiplinlerin de konusu haline gelmiştir.
Sosyokratik Çember Oluşumunda Fibonacci Dizisi
Çember içindeki üyeler arasında ilişkilerin karar alma aşamalarında olabildiğince önemsizleşebilmesini sağlayabilmek için Fibonacci Dizisi’nden yararlanılabilir.
Michael Tomasello’nun “Neden Ortaklıklar Kurarız?” kitabında deneyler üzerinden yaptığı tartışma dikkate alınırsa insanlar niyet ortaklığı etrafında topluluk olma eğilimindedir. İnsan doğasındaki bu eğilim doğada var olan matematiksel dizi ile birleştiğinde neden-sonuç ve sorumluluk-görev bağlamında insanlar arasındaki yepyeni ilişkiler kurulabilir.
Örneğin, sosyokrasiye göre topluluğun genel işleyişini takip ederek iç-dış iletişimi sürekli sağlayan kişi bu sorumluluklarıyla çember öncülüğü sorumluluğunu alır. İkinci aşamada çember öncüsünün yanına bir delege eklenir. Çember öncüsü ve delege, çemberin “1 + 1” adımıdır. Çember öncüsü ve delege ile oluşan 2, sekreter ile buluşur ve 3’e ulaşırlar. Görüldüğü gibi, çember içinde 3 kişiyle dizisinin ilk 4 sırası oluşur (“1, 1, 2, 3”). Üçüncü aşamada çembere 2 kişinin dahil olması sağlanır ve bu kişiler “kolaylaştırıcılık” sorumluluklarını üstlenerek, görevlerini dönüşümlü olarak yerine getirebilirler. “1, 1, 2, 3, 5” ile dizisinin ilk beş sayısıyla beş kişi çemberin çekirdeğini oluşturur. Çember, hareket planını netleştirir, kısa-orta-uzun vadeli eylem planlarını ortaya koyar. Beş kişiyle temel yapılanma oluştuktan sonra 3 kişinin katılımı için açık davet oluşturulabilir. “8” kişiye ulaşan çember içerisinde sistem kurulur. Sosyokraside çemberler hem süreç hem sonuç odaklıdır. Görev alanlar etkin olarak karar almada yetkilidir. Bağlı çemberlerin oluşması ve hareket planlarının gerektirdiği ölçüde en az 8’er kişinin olduğu çemberlerin teşvikiyle ilkelerden sapmadan, çatışmaları en aza indirecek nitelikli büyüme sağlanabilir.
Topluluğun tümü de bir çemberdir. Ana çemberlerin ve bağlı çemberlerin oluşturduğu bütünsel yapı bir geniş çembere yakınsar. En başa yeniden dönülürse ilk adımı atan kişinin net ve somut bir görevle bir kişiyi davet etmesi hareketi başlatan adım olur. Böylelikle “1” tek başına hiçbir şeydir, yanında ancak “1” olursa “2” ile adım atılabilir. Birlikte düşünmeyi teşvik eden sosyokrasiye mikro ölçekte bir spiral dokunuşuyla işlevselliği artırmak mümkün olabilir.
Özellikle kültürel olarak duygusallığın yoğun olduğu toplumlarda analitik yaklaşımdan olabildiğince fazla düzeyde yararlanmak gereklidir. Tekliğin hüküm sürdüğü coğrafyalarda taban örgütlenmelerini kalıcı hale getirmek için “çift” yaklaşımı “birlikte”nin formülü olabilir. Sosyokraside “Günebakan Modeli” çember içi sistematik yaklaşımı ortaya atmaktadır.
Çember içindeki insanlar arasındaki bağlanma biçimini matematiksel yaklaşımla nötrlemek, karar alma aşamalarında hür iradenin daha üst seviyede gerçekleşmesine yardımcı olabilir.
Sonuç
Sosyokrasi, günümüzün en etkili yönetişim araçlarından biridir. Kooperatif girişimlerin topluluk temeline dayanması beklenir. Topluluklarda sorumluluk-görev paylaşımı esnasında karar alma süreçlerinin eşitlikçi, dâhil edici ve adil olmasına dikkat edilmelidir. Topluluğun hayaline ulaşabilmesi için belirlenen hedeflere yönelik hareket planına uyumlu emek veren herkesin karar alma mekanizmasında sözü olmalıdır.
Katılımcılığın gerçekten var olması için herkesin hür iradesiyle “azınlık” ya da “çoğunluk” baskısı ihtimalini bir an olsun düşünmeden varlık göstermesi gereklidir. Sosyokraside “Günebakan Modeli” olası görünmez baskıların ortadan kaldırılabilmesi için çember içine sistematik yaklaşımı önermektedir. Topluluk oluştuktan sonra kalabalığın için görev paylaşımı yapmak yerine adım adım sorumluluk alarak büyümek düzen oluşturabilir. Tabandan başlayan hareketleri ilk adımdan itibaren ilmek atarak büyütmek bu yöntemle mümkün olabilir. Sosyokrasinin gelişmesi ve yaygın bir yönetişim aracı olması için topluluğu oluşturan insanlar arasında ortak hayale hizmet eden bağlar kurulması önemsenmelidir.
[1] Hareket planı sayısına göre çember sayısı artar, ya da hedefleri gerçekleştirmek için ayrı hareket planları oluşturulduğunda çember sayısı artar.
Kaynaklar
Rau, Ted J. & Koch-Gonzalez, J. (2018). Many Voices One Song. Shared power with sociocracy. Massachusetts: Institute for Peaceable Communities, Inc.
Grigas, Anna, (2013). The Fibonacci Sequence Its History, Significance, and Manifestations in Nature. A Senior Thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for graduation in the Honors Program Liberty University, Virginia, USA.
Tomasello, M. (2019). Neden ortaklıklar kurarız. (B. Tunçgenç, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
www.sociocracyforall.org (Mayıs, 2021)
https://theidentitymovement.org/sociocracy-and-the-identity-movement/ (Mayıs, 2021)
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Proporcion_aurea.jpg (Mayıs, 2021)
https://www.pinterest.com/pin/262053272037120631/ (Mayıs, 2021)
Not: Öne çıkan görsel, Justin Casey — Unsplash
