Günümüzde, uzun bir süreden beri dünyamızdaki her türlü yaşam şeklini kıskacına alan tüketim ve kâr odaklı küresel ekonomik anlayışın, beraberinde birçok olumsuzlukları da getirdiğine yaşayarak tanıklık etmekteyiz. Büyüme odaklı ancak bir o kadar da insan ve doğadan kopuk, insanlığı yoksullaştıran, doğayı tahrip eden ve yaşamsal kaynaklarımızı tüketen bu anlayışın girdabına girmiş durumdayız. Dünyamızı ve yaşamımızı tehdit eden büyük yangınlar, sel felaketleri ve artık gerçekliği inkâr edilemez iklim krizinin ardından henüz daha Covid-19 pandemi sürecini de maalesef geride bırakamadık.
Hava limanının, gökdelenin, köprünün ve daha betona dönüşebilecek ‘’en büyük’’ ne varsa onun da en büyüğünü inşa ettikten sonra, büyüklük tutkunluğu toprağa da sirayet etmiş gibi görünüyor. Fabrika usulü tarım ve üretim (factory farming) anlayışı; yine daha çok ürün elde etme hevesi ile genetiği manipüle edilerek değişime uğramış tohumlar, takviye hormonlar, suni gübreler derken; daha çok sayıda lezzetsiz ve daha da önemlisi sağlıksız ürünleri insan evladının sofralarına taşımış, birçok yeni nesil tedavisi zor veya mümkün olmayan hastalıkları türetmiştir. Bunların sonucunda, daha çok kâr hevesindeki büyük şirketler dünya tarımını ele geçirerek bu koşullara ayak uyduramayan küçük üreticilerin piyasadan çekilmesine, görünürlüğünü yitirmesine ve de gerileyen arz nedeni ile büyük ölçeklerde toprakta üretilen gıdanın, dayanıklı mallar gibi ithal/ihraç edilecek ürünler kategorisine dâhil edilmiş olmasına kadar ileri gitmiş bir süreç devam etmektedir.
Covid-19 pandemi sürecinin dünyadaki ekonomik faaliyetleri istem dışı sınırlaması sonucunda, tedarik zincirlerinde oluşan aksamalardan zaman zaman ‘’gıda arz güvenliğinin’’ yeniden kontrol altına alınması veya sürdürülebilir şekle dönüştürülmesinden söz edilmektedir. Tam da bu noktada yine ‘’gıdanın’’ dünya nüfusu için ne denli stratejik öneme sahip olduğu gerçeği ile yüzleşmiş durumdayız. Gıdanın topraktan sofralara ulaşıncaya kadar geçirdiği sürecin hem insan sağlığı hem ülke ekonomisi hem de çevre koruması bağlamında sürdürülebilir ve güvenli olması zorunluluğu inkâr edilemez bir gerçekliktir.
Küçük ölçekli üretim şekilleri ve organizasyonlar (kooperatifler) ile sağlıklı ürün yetiştirmeyi mümkün kılacak, sağlıklı tüketim ve korunan doğa ile katma değer yaratacak, yerel kalkınmayı her açıdan (ekonomik, sosyal ve kültürel) destekleyip ileriye taşıyacak farklı anlayışlara alan açmanın zamanı çoktan gelmiştir.
Bu arayış çerçevesinde dünyada hangi yöntemlerin uygulandığını incelerken, Monée Fields-White’ın, 27 Temmuz 2021 tarihinde Shareable blogunda İngilizce olarak yayınlanan, makalesi karşıma çıktı. “Yerel gıdaların potansiyelinden yararlanmak için ‘işbirliğini’ nasıl kullanabiliriz?” sorusuna ışık tutabileceğine inanarak yazıyı Türkçeye çevirdim. Çeviriyle toplumsal kalkınmaya ön ayak olan yerel kalkınmanın odağındaki örnek uygulamaları dikkatlerinize getirmek istiyorum.
Yerel gıdaların potansiyelinden yararlanmak için ‘işbirliğini’ nasıl kullanabiliriz?
Ülkenin gıda arzının temeli çiftçiliğe dayandığından, eski Başkan Barack Obama yönetimi 2014 yılında, federal “Yerel Gıdalar, Yerel Bölgeler Programı”nı (LFLP) başlatmıştı. Bu girişim, toplulukların kendi gıda üreticilerinden faydalanmayı ve kendi bölge ekonomilerinin desteklenmesini sağlayacak yaratıcı yaklaşımlar geliştirmek amacı ile tasarlanmıştı.
ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA) ve ABD Tarım Bakanlığı’nın (USDA) öncülük ettiği program, o zamandan beri, yerel gıdaya erişimi hedefleyen özel bölgesel projeler geliştirmek amacı ile ülke çapındaki 125’ten fazla topluluğa girişimcilik, çevre yönetimi, halk sağlığı ve diğer hususların en iyi nasıl entegre edilebileceği konusunda doğrudan, teknik destek ve uzmanlık hizmetleri sağlamıştır. Buna ekoloji, ekonomi ve sağlıkla ilgili çıktıları iyileştiren, çiftçi pazarları, topluluk bahçeleri, kooperatif bakkalları ve gıda merkezleri (food hubs) dâhildir.
Indiana İdari Bölgesi’nin, Pennsylvania komisyon üyesi Sherene Hess, programın toplulukları için gerçek bir destek olduğu görüşünü paylaşmaktadır. Pennsylvania’nın orta batısındaki Indiana İdari Bölgesi, 2018’de seçilen 16 topluluktan biriydi.
Yerel Gıdalar Yerel Bölgeler Programı (LFLP), ekonomik kalkınmayı teşvik etmek, kırsal alanları korumak ve Appalachian kasabalarında ve kırsal topluluklarında yerel olarak yetiştirilen gıdalara erişimi artırmak için oluşturulan Appalachia’da Yaşanabilir Topluluklar adlı eski programdan doğmuştur. Bu program 2014 yılında durdurulmuş ve yerini, ülke çapında küçük kasabaları ve kırsal alanları desteklemeye devam eden LFLP almıştır. EPA ve USDA dışında, Ulaştırma Bakanlığı (DoT), Konut ve Kentsel Gelişim Dairesi (HUD), Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), Appalachian Bölge Komisyonu (ARC) ve Delta Bölge Otoritesi (DRA) LFLP’yi desteklemektedir.
LFLP üç aşamadan oluşmaktadır: Planla, toplan ve harekete geç. Planlama aşamasında topluluk ve federal kurumlar, proje hedeflerinin ana hatlarıyla belirlenmesi ve topluluk temelli çalıştaylar gerçekleştirebilecek diğer topluluk paydaşlarının saptanması için bir yürütme komitesi oluşturur. Toplanma aşamasında, bu paydaşlar ve federal ortaklar bir şehir turu ve iki günlük çalıştay için bir araya gelirler. Bu süreçte topluluğun değerleri, vizyonu ve hedefleri, tartışmaya ve ayrıca belirtilen hedeflere ulaşmak için kısa ve uzun vadeli eylemler üzerinde beyin fırtınası yapmaya açıktır. Eylem aşamasında, seçilen topluluklar, mevcut programları oluşturmak için referans alınacak veya yenilerini geliştirmek için başvurulabilecek bir eylem planını tamamlar.
Hess, “burada bir şeyleri doğru yaptığımız bizim için teyit edilmiştir” görüşünü ifade etmiştir.
Indiana İdari Bölgesi, Pennsylvania:
Hess, yerel liderlerin, Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma Çalışma Grubu aracılığıyla bölgede sürdürülebilir bir tarım sektörü ve şehirde yaşayanlar için de uygun bir perakende pazarı geliştirecek bir eylem planı oluşturmaya odaklandıklarını belirtiyor.
Örneğin, yerel topluluk bahçelerine olan farkındalığı ve erişimi artırmayı hedeflemişler. Bu, aynı zamanda, sağlıklı beslenmenin ve taze ürün yetiştirmenin yararları üzerine atölye çalışmaları sunmanın da kapısını aralamış. Ayrıca, gıda ile ilgili girişimleri geliştirme arayışlarındaki hevesli ve mevcut girişimcileri desteklemenin yollarını aranmaktadır.
Liderler ayrıca, ana caddede pazarı tanıtmak için yeni tabelalar eklemek de dâhil olmak üzere idari bölgede yer alan şehir merkezindeki çiftçi pazarını genişletmiştir. İdari bölge genelinde, çiftçilere ve diğer yerel gıda üreticilerine ürünlerini ve diğer mallarını satmak için daha fazla seçenek sunan yeni çiftçi pazarları da açılmıştır.
Hess’e göre, esas üstesinden gelinmesi gereken zorluk, momentumun nasıl her zaman devam ettirileceği konusudur. “Burada zayıf ve güçlü yönlerimizin ve kapasitemizin nasıl geliştireceğinin anlaşılmasına yardımcı olacak dış ortaklara ihtiyaç duyuyoruz. Bu nedenle, bölgemiz dışında olup biten tüm harika şeylerden yararlanmak istiyoruz, ama aynı zamanda ‘hey, biz buradayız’ diyerek dünyanın geri kalanının da bizden haberdar olmasını istiyoruz.
Cortland, New York:
Cortland merkezli kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan Yedi Vadi Sağlık Koalisyonu (Seven Valleys Health Coalition) da 2018 mezunları arasındaydı. Cortland şehri ve Cortland Gıda Projesi ile ortaklık kuran koalisyon, yerel gıda sistemini geliştirmek ve şehir merkezi ile etrafındaki bölgeleri canlandırmak amacı ile eylem planlarını, şehirdeki ve idari bölgedeki mevcut çabaların geliştirilmesi üzerine inşa etmeye odaklanmıştı.
Nihai eylem planı, şehir merkezinde yaşayanlar için yürüyüş ve bisiklet dostu bir alan yaratmak da dâhil olmak üzere çok yönlüydü. Plan ayrıca, gıda israfını ve açlığı azaltmaya ve şehrin en savunmasız nüfusu için yerel, daha uygun fiyatlı gıdalara erişimi artırmaya odaklanan programlar geliştirmeye de itmişti. Bu girişim kapsamında koalisyon, Yedi Vadi Gıda Kurtarma (Seven Valleys Food Rescue) programını başlatmıştır.
Topluluğun LFLP yürütme komitesinin bir üyesi olan Cortland İdari Bölgesi Cornell Kooperatifi Uzantısı, Çiftlikten Okula girişimini başlatmıştır. Program, bölgedeki yerel okullarla yerel gıda üreticilerini birbirine bağlamaktadır. Ayrıca yerel öğrencilere kendi gıdalarını nasıl yetiştireceklerini öğretmek de dâhil olmak üzere eğitim faaliyetlerini koordine etmektedir.
Karşılaştıkları zorluklardan biri de belirtilen hedeflerin uygulanmasına öncülük edecek ortakları belirlemekti. Yedi Vadi Sağlık Koalisyonu’nda müdür yardımcısı olan Susan Williams’a göre, hedefleri finanse etmek konusu da listenin başında yer almaktaydı. Susan Williams; LFLP’nin bir parçası olunması sonucunda, ortaya pek çok iyi iş çıktığını ve eylem planlarının, referans vermek ve hesap verebilirliği sürdürmek açısından gerçekten yararlı bir belge olduğunu ifade etmektedir.
Ukiah, California:
Ukiah’daki yerel gıda sisteminin kapasitenin güçlendirilmesi ve sisteme erişimin artırılması, son yirmi yıldır toplum temelli eylem ajansı olan Kuzey Yakası Fırsatları’nın (North Coast Opportunities) yürüttüğü çalışmaların merkezi misyonu olmuştur. Ajans, Mendocino Gıda Politikası Konseyi ve Ukiah Şehri ile ortaklaşa olarak, 2017 yılında LFLP programına katılmıştır.
Buradaki topluluk liderleri de mevcut çabalarını desteklemek için çok yönlü bir yaklaşım seçmiştir. Bu yaklaşım, yerel gıda üretimi için merkezi bir ticari mutfak ihtiyacının değerlendirilmesini ve Mendo Lake Gıda Merkezi (Mendo Lake Food Hub) aracılığıyla küçük yerel çiftçilerden perakendecilere taze, özel üretilmiş ürünleri verimli bir şekilde dağıtmanın yollarını bulmayı içermektedir.
LFLP programı aracılığıyla sağlanan teknik yardımla, topluluk liderleri bir çalışma yürüterek topluluğun bölgedeki mevcut yerel mutfak ağından yararlanma ihtiyacını belirlemiştir. Bunun sonucunda yetişkin yaşlı nüfusa, tıbbi açıdan savunmasız olanlara ve diğer dezavantajlı sakinlere yemek hazırlayan ve dağıtan Bakım Mutfağı Projesi 2020’de başlatılabilmiştir. Kuzey Yakası Fırsatları’nın yönetici direktörü Patty Bruder, dağıtım süreçlerini etkileyen başlıca engelleri; çoğunlukla “yerel gıdaları yerel tutmanın yollarını bulmak” şeklinde açıkça tanımlayabildiklerini ifade etmiştir.
Bruder, kendileri için zorluğun aslında, bazen kırsal bir toplulukta uygulanması zor olan gerçekten görkemli iyi fikirlere sahip olmalarından kaynaklandığı tespitinde bulunmuştur. Bruder kısacası, fikirlerinin parçalarını bir şekilde seçebilmelerinin ve onlar üzerinde çalışabilmelerinin arzuladıkları daha büyük resmi inşa etmelerine yardımcı olduğu kanısındadır.
Haziran ayında, EPA ve USDA, 2021 katılımcılarını açıklamıştır. 97 başvuru arasından seçilen 13 topluluk ortağı; California, Colorado, Illinois, Massachusetts, Missouri, Nevada, New Jersey, Oklahoma, Porto Riko, Tennessee, Virginia ve Washington’dan gelmektedir.
Bu topluluklar hakkında daha fazla bilgi almak ve ilerlemelerini takip etmek için Yerel Gıdalar Yerel Bölgeler Programı LFLP’nin internet sitesi ziyaret edilebilir.
YAZAR HAKKINDA:
Monée Fields-White, Los Angeles’ta yaşayan ödüllü bir yazar ve gazetecidir. Washington, D.C., New York, Chicago ve Los Angeles gibi en büyük dört pazarda önde gelen yayıncılar ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlar için ulusal ve küresel ölçekte geniş bir öykü yelpazesi üretmiştir. Twitter ve LinkedIn’den takip edilebilir.
Not: Öne çıkan görsel, Brooke Lark — Unsplash
