Kayıtdışı çalışanların örgütlenmesi ve temsil edilmesi, kapsayıcı ve sosyal açıdan sürdürülebilir büyüme için yaşamsal önem taşır. Örgütlenme konusunda Latin Amerika ve Hindistan’da, sokak atık toplayıcıları için iyi uygulama örnekleri mevcut. Aşağıdaki yazıda WIEGO (Kayıt Dışı İstihdamdaki Kadınlar: Küreselleşme ve Örgütlenme)’dan Sonia Dias, Brezilya’daki kooperatiflerin atık toplayıcılarına pandemi krizinde nasıl yardım ettiğini anlatıyor.
Brezilya COVID-19 pandemisinden en çok etkilenen ülkelerden ve Brezilya’da en çok etkilenen gruplar materyalleri geri dönüşüm için kurtaran atık toplayıcıları. Ve durumları gerçekten de diğer herkesten daha kötü. Brezilya’nın atık toplayıcılarıyla çalıştım ve dediklerini ilk elden işittim:
“Korkuyoruz…faaliyetleri durdurmak için yardıma ihtiyacımız var, ne kadar süreceğini ya da ne olacağını bilmiyoruz.”
“Çalışamıyoruz ve maddi desteğe ihtiyacımız var… nasıl para kazanıp, masaya ekmek koyacağımızı bilemez hale geldik.”
Şehirlerin sürdürülebilirliği ve sağlığı için hayati bir hizmet
Çoğu kişi için atık toplayıcılar görünmez. Yine de şehirlerin sürdürülebilirliği ve sağlığı için hayati bir hizmet veriyorlar. Brezilya’daki geri dönüşümün yüzde doksanından onlar sorumlu; döngüsel ve yeşil ekonomiler için rolleri göz ardı edilemez. Çöpçü olarak algılanmaktansa çevreye hizmet edenler olarak görülmeliler.
Atık toplamak hep zor bir iş olmuştur. Sorunların bazıları kayıtdışı işçiler olmaktan geliyor – sosyal korumadan yoksunluk, gelir güvenliği yok. Diğerleri işin kendisiyle ilgili. Bulduklarını satmanın ve tasnif etmenin, aracılarla uğraşmanın (atık toplamanın özelleşmesiyle) ve atık idaresine dair yasalarla anlaşmaların uygulanmamasının getirdiği zorluklar.
Atık toplayıcıları için kooperatiflerin katkıları
Bununla birlikte, atık toplayıcılar, kooperatifler oluşturarak bu zorluklarla baş etmekte hatırı sayılır bir ilerleme kat ettiler. Brezilya’da üstünde çalıştığım araştırma gösteriyor ki kooperatifler atık toplayıcılara bir dizi önemli, günlük sorunu çözmeleri için yardım etmiş; mesela kamu yetkilileriyle ve özel aracılarla pazarlık etmek, iş güvenliği ve sağlığı, toplumsal cinsiyet temelli şiddet, konut problemleri, yasal koruma, sosyal koruma ve depolama alanlarıyla yerel pazarlara erişim.
Kayıdışı çalışanlar karşılaştıkları zorluklarla baş etmek için pek çok farklı örgütlenme stratejisi kullanmış – birlikler, dernekler ve kooperatifler. Benim bölgemde, Latin Amerika’da, ortakları tarafından sahip olunan işletmeler olan kooperatifler, dayanışmayı ve ekonomik ihtiyaçları karşılamayı birleştiren bir model olarak öne çıkıyor.
Günümüzde Brezilya’da yaklaşık 1.300 atık toplayıcı kooperatifi var. Arjantin ve Kolombiya’da da güçlü atık toplayıcı örgütleri var, çoğunlukla ortaklarını atık toplama zincirlerine katmakta sağlam ilerleme kat etmiş kooperatifler, onların çalışma koşullarını iyileştirip kayıtdışı geri dönüşüm sürecini kayıt altına alan kooperatifler.
Kooperatifler sayesinde atık toplayıcıları tarafından kat edilen ilerleme on yıllar süren sıkı çalışmanın sonucu. COVID-19 bu kazanımları tehdit ediyor. Atık toplayıcılar, sağlıksız çalışma ortamları ve tasnif etme barakaları ve salgın yüzünden atıkların ayrılarak toplanmasının askıya alınması sebebiyle enfeksiyona daha duyarlı. Bu olmadan ne işleri ne de gelirleri kalır.
Ama pandeminin güçlükleriyle karşı karşıya kalınca, kooperatifler bir kez daha ortaklarının imdadına yetişti. Brezilya’nın 21 eyaletinde 150 kooperatifi ve pandemiye karşı stratejilerini inceledik. Bu zorlukla mücadele etmek ve dayanıklılık geliştirmek için buldukları değişik yolları gördük.
Kooperatifler ortaklarını korumak için erkenden harekete geçtiler ve virüsün bulaşmasını kısıtlamak için yeni çalışma koşulları yarattılar. Şaşırtıcı şekilde, incelenen kooperatiflerin %98’i kişisel koruyucu ekipmanı, dezenfektanları ve kişisel hijyeni içeren temel koruyucu önlemleri aldıklarını bildirdi. Ayrıca üyelerine virüsten korunma rehberleri sağladılar – Küresel Atık Toplayıcıları Birliği tarafından hazırlanan COVID-19 rehberinde tavsiye edilen önlemlerin hepsi.
Bir kez daha, kooperatifler önemlerini gösterdiler. Pandemiden toparlanma ve ‘daha iyi bir normal’ yaratma yolları ararken dayanıklı, sorumlu ve sürdürülebilir olan adil ekonomik ve kentsel sistemlere geçiş yapmak için kooperatifler bize yardımcı olabilir.
Not: Sonia Dias’ın 3 Temmuz 2020 tarihinde ILO blogunda yayımlanan “How cooperatives can help Brazil’s waste pickers build back from COVID-19” başlıklı yazısından Barış Soysaraç tarafından çevrilmiştir. Erişim
