Sosyal Ekonomi blogunun ilk günlerinden bu yana ilgi ile izlediğimiz Good4Trust türetim ekonomisini hayata geçirmeye çalışan ve kâr amacı gütmeyen bir sosyal girişim. Alışverişin ötesinde benzer düşüncelere sahip insanların yan yana gelerek bir topluluk yaratılmasına olanak sağlayan bu oluşum sayesinde yeni kavramlar ve yeni araçlarla tanışıyoruz. Bu yılın yeniliği, Good4Trust Çarşı’da kullanılmak üzere geliştirilen “Trust Dönüşüm Aracı” oldu. Good4Trust ve Trust Dönüşüm Aracı hakkında merak ettiklerimizi Good4Trust’ın kurucusu ve “kışkırtıcısı” Dr. Uygar Özesmi’ye sorduk.
Good4Trust’ın birkaç ay önce tanıttığı Trust Dönüşüm Aracı için kutlarız. Onunla ilgili sorularımızdan önce, Good4Trust hakkında birkaç sorumuz olacak. Good4Trust’ı bir “laboratuvar” niteliyorsunuz. Bu nitelemenin ardındaki düşünceyi merak ediyoruz. Good4Trust’ın bir laboratuvar olarak amacı ve işlevi nedir?
Biz türetim ekonomisini hayata geçirmeye çalışıyoruz. Türetim ekonomisi şu anda dünyada biyolojik olarak var olan bir sistem, Amazon ormanlarını, Baykal Gölü’nü düşünün, bunlar olağanüstü birer ekonomi. Amazon ormanlarının yıllık ekosistem servisi, insanlara verdiği artı değer, bir anlamıyla kârı 2021’de 4.620 milyar USD, dünyanın en değerli 20 şirketinin toplam kârından (2021’de 1.367 milyar USD) 3,4 kat daha fazla. Bütün ekosistemler olağanüstü birer ekonomi. Tüm bu sistemlerin bir iç düzeni, yapısı var. Büyük bir çeşitlilik barındırıyorlar ve gezegene, insana faydası olan ekosistemler.
Biz de böyle bir ekosistemi, insan ekonomisi için kurabilir miyiz diye yola çıktık. Good4Trust laboratuvarında böyle bir ekonomik ekosistemi inşa etmeye çalışıyoruz. Burada bir sürü deneyi, başardıklarımızı ve yanıldıklarımızı görmek mümkün. Good4Trust’ta başarılı olan deneylerden bir tanesi türeticilerin ihtiyaçlarını karşılamak için Good4Trust üreticilerinden alışveriş yaparak buraya değer katmasıydı. Üreticiler arası toptan alışveriş deneyimiz halen sürüyor, henüz ölçeklenemedi. Deneylerimizden bir tanesi de Trust. Trust için bizi kutladınız çok teşekkür ederiz, ancak belki de daha kutlama için çok erken. Bu deneyi dört aydır yürütüyoruz. Trust şimdi dolaşımda ve döngüsel ve yerel ekonomiye olacak katkılarını biz de merakla bekliyoruz. Toparlayacak olursam Good4Trust’ın amacı ve işlevi türetim ekonomisinin mevcut ekonomik sisteme bir alternatif olabileceğini göstermek ve başkalarına türetim ekonomisi sistemleri kurmaları için ilham olmak diyebiliriz.
Good4Trust Çarşı nasıl işliyor? Uygulanan iş modelinden, benimsenen değerlerden ve ilkelerden söz eder misiniz?
Çarşı, üreticilerin sosyal açıdan adil ve çevreye saygılı ürünlerini ve hizmetlerini türeticilerle buluşturduğu, birbirlerinden de üretim için hammadde, ürün ve hizmet tedariki sağladıkları bir ortam. Pazar değil de “Çarşı” dememizin bir anlamı var. Örneğin çarşı deyince ilk aklınıza Kapalıçarşı gelir değil mi? Ahilik teşkilatlarındaki gelenekle uyumlu olarak, bugün de İstanbul’daki Kapalıçarşı esnaf tarafından bir dernek vasıtasıyla yönetilir. Bu geleneğin izlerini taşır, esnaf arasında rekabetten ziyade bir dayanışma vardır. Halen kasaba çarşılarında da durum budur. Halbuki e-pazaryerleri tamamen fiyat ve bazen kalite rekabetine dayalı yerlerdir. Kendileri arasında da kıyasıya rekabet ettikleri gibi rekabet yasalarını da nasıl aştılarsa rahatlıkla bir tekelleşmeden bahsedebiliriz. Bizim çarşımızda rekabetin yeri yok, türetim ekonomisinin 4 temel ilkesinden ikincisi olan dayanışma esas… İlkeleri sormuştunuz. Dört ilkemiz var:
- Topluluğun “kendine yapılmasını istemediğin şeyi başkasına yapma” altın kuralını etik ilke olarak benimsemesi,
- Topluluk üyelerinin dayanışma, karşılıklı yardımlaşma, ekolojik ve sosyal adalet için niyet etmesi ve bunun için çaba göstermesi,
- Topluluk içindeki döngüsel tedarik ağlarını derinleştirmek için ticareti desteklemek ve teşvik etmek,
- Topluluğun demokratik bir yerel yönetim tarafından yönetilmesi.
İş modeline gelince Good4Trust, kapsayıcılık sistemi adını verdiğimiz bir iş modeli üzerine işliyor. Üreticilerimizi sosyal açıdan adil ve doğaya saygılı olmak için yatırdıkları emek ve sonuç üzerinden sırasıyla niyetli, azimli, adil olarak nitelendiriyoruz. Dijital kamu hizmeti olarak tanımladığımız Good4Trust sosyal girişiminin ekonomik sürdürülebilirliğini sağlamak için satışlardan %3 ila %7 arası bir katkı payı alıyoruz ve aldığımız katkı payı üreticinin kapsayıcılık sistemindeki konumuna göre niyetli üreticilerden %7, azimli üreticilerden %5, adil üreticilerden %3 alınıyor. İyi niyete inanıyoruz ve daha iyi bir dünya için üreticilerimizi Türetim Ekonomisi Derneği’ndeki içeriklerle destekliyoruz. Bölgesel çarşılar oluşturarak üreticilerin birbirleriyle olan tanışıklığını ve etkileşimini artırıp döngüsel ve yerel ekonomileri hareketlendirmeyi önemsiyoruz.
Good4Trust’ın bugüne kadar kat ettiği yolu nasıl değerlendiriyorsunuz? Bir sosyal girişim olarak neler başardınız?
Sanıyorum en büyük başarımız “türetici” ve “türetim” kelimelerinin kullanımını yaygınlaştırmak oldu. Artık bu kavrama aşinalık arttı. Onun dışında 750 işletmeyi ve 25.000 insanı bir ekonomide bir araya getirmek başarı sayılabilir. Yine rekabetten ve büyümeden gayri, insanı merkeze alan, ekolojik açıdan adil bir türetim ekonomisinin var olabileceğini anlatabildik ve üstelik örnekledik. Özgün yazılımımızla 2014 yılında kurulduğumuzu düşünerek az gittik uz gittik ama yine de ne yazık ki bir arpa boyu yol gittik. Zira her ne kadar 2017 yılında Sabancı Vakfı tarafından Fark Yaratanlar’a seçildiysek, bir fark yaratamadık. Halen iklim ve biyolojik çeşitlilik krizi derinleşerek devam ediyor… daha çok ve daha hızlı yol almamız gerekiyor.
Bu yıl hayata geçirdiğiniz Trust Dönüşüm Aracı nedir ve nasıl kullanılır? Kâr amacı güden e-ticaret sitelerindeki puan uygulamalarından farkı nedir?
En temel farkı puanlar kullanıldığı anda buharlaşır ve sistem içinde dönmez… Trust döngüseldir, kullanıldıkça yenilenir, 90 gün içinde kullanılmazsa kamuya yani sisteme ait olur, sistem faydası için kullanılır. Temelde Trust Good4Trust’a özgü bir yerel değişim aracı. Sistemde alışveriş yapıldıkça üretilir, türeticiden üreticiye, üreticiden türeticiye geçtikçe tekrar tekrar kullanılabilir. Trust kullandıkça ekonomi içerde döner, doğaya ve insana dost üretimi destekler, Good4Trust topluluğunun refahına katkı verir. Böylece Türetim Ekonomisi ortaya çıkmaya başlar.
Trust Dönüşüm Aracı, Good4Trust topluluğuna nasıl fayda sağlayacak? Daha genel olarak topluluk dışında bir fark yaratmasını öngörüyor musunuz?
Tabii insanlar Trust kullandıkça başka ihtiyaçları için kullanabilecekleri kaynakları artacak, bir anlamda bireyler için enflasyonla mücadele araçlarından biri. Yerel bir dönüşüm aracı olduğundan temel amacımız Good4Trust içinde dönerek ekolojik ve sosyal açıdan adil üretimi desteklemesi. Ekonomik bir cazibe merkezi yaratmada katkısı olması. Bu sessiz video bu olayı çok güzel anlatıyor:
The Prosumer Economy – Being Like a Forest from Uygar Özesmi on Vimeo.
Good4Trust, kurucularından biri ve Yönetim Kurulu başkanı olduğunuz Türetim Ekonomisi Derneği ile birlikte çeşitli projeler gerçekleştiriyor. Böyle bir çalışma nasıl bir ihtiyaçtan doğdu? Bir sosyal girişim ile bir derneğin birlikte çalışması nasıl bir sinerji yaratıyor?
Good4Trust.org yukarıda bahsettiğimiz gibi türetim ekonomisi sistemini hayata geçiren bir laboratuvar. Bu laboratuvar kurulduğunda fark ettik ki bizim türetim ekonomisi düşüncesini de yaygınlaştırma ihtiyacımız var. Bu noktada Türetim Ekonomisi Derneği’nin katkısını görüyoruz. Good4Trust türetim ekonomisini örnekleyerek hayata geçirirken Türetim Ekonomisi Derneği bunun bilimsel araştırmalarına imkânı sağlıyor, eğitim, bilgi ve yaygınlaştırma konusunda çalışıyor. Aynı zamanda derneklerin fonlanması sosyal girişimlerden farklı. Sosyal girişimler şirket olarak kendi parasını kazanması gerekirken, dernekler fonlardan faydalanabiliyor. Üreticilerin kapasitesini geliştirecek eğitim imkânlarını da dernek ile sağlıyoruz. Good4Trust üreticileri de güçlendikçe derneğin gelişmesine ve fikrin yayılmasına vesile oluyorlar. Böylece birbirini destekleyen ve sinerji oluşturan bir “dernek-sosyal girişim” sistemi kurmuş olduk.
Kullandığımız yazı programı türetim sözcüğünün altını çizerek bir yazım yanlışı olduğu uyarısını yapıyor ve onun yerine alternatif sözcükler öneriyor Türetim terim olarak bile “yabancı” iken sizce, tüketim ekonomisinden türetim ekonomisine geçmek ve bir orman gibi olmak mümkün mü?
Mümkün olduğunu düşünmek istiyorum. Buradaki endişem “olması şart, olmazsa ne yapacağız?”. Dünyayı dünyadan öğrendiklerimizle yeniden iyileştirmek için harekete geçmek zorundayız. Bunun için bir orman gibi olmamız gerek. Tabii ki bu sürecin zaman alacağının farkındayız ve biz de başarılı olacak yöntemlere tamamıyla hâkim değiliz. Bu nedenle Good4Trust’ı laboratuvar olarak görüyoruz. Türetim Ekonomisi Derneği’nde yaptığımız araştırmalar ve eğitimlerle türetim ekonomisi fikrini yaymaya çalışıyoruz. Bunun için 2024’de Uluslararası Türetim Ekonomisi Konferansı düzenliyoruz, detaylar burada: https://2024.turetim.org. Bu ekonomik modeli uygulayan küresel bir harekete dönüşürsek belki bir şansımız var.
Good4Trust’ın yakın gelecekteki planları nelerdir?
Şu anda sistemi kurduk, işliyor. Perakende, toptan, hizmet ve dönüşüm aracı var. Şimdi bu yazılımı iyileştirmeyi ve geliştirmeyi amaçlıyoruz, bu çaba temelde üreticilerimize sunduğumuz hizmeti geliştirmek, satışları ile geçim sağlayabilmelerine katkıda bulunmak için. Topluluğu güçlendirmek ve çoğalmak da planlarımız arasında. Almanya’da bir “Genossenchaft” yani kooperatif kurma çalışmalarımız sürüyor, fakat yavaş ilerliyor.
Bu alandaki zengin deneyimlerinizden hareketle, bir topluluk oluşturmak isteyenlere neler önerisiniz?
Ortak amaç ve değerler olmadan topluluk olmuyor. Ortak amaç ve değerlere ek olarak topluluğa üye olmanın bilgi, ilişkiler, deneyim gibi somut bir faydası olması gerekiyor. Topluluk üyeleri arasında etkileşimi artıracak fiziksel ve çevrim içi etkinlikler çok önemli. Her alanda fiziksel ve çevrimiçi eğlenmek önemli, onun için oyunlaştırmanın faydası var. Topluluğa verilen emeğin bir duygusal, statü ve hatta maddi bir karşılığı olması da önemli. Topluluğu kolaylaştıran, canlandıran ve etkileşimi yüksek tutan bir insanın veya bundan sorumlu kişilerin olması faydalı, zira bir süre sonra topluluklar âtıl kalmaya başlayabiliyor.
Sosyal Ekonomi okuyucularına iletmek istediğiniz bir mesaj var mı?
Sosyal Ekonomi’yi ve bu satırları okuyorsanız zaten dönüşümün gerekliliğinin farkındasınız ve topluluğun gücüne inanıyorsunuz. Bir ürün veya hizmet üretiyorsanız zaten ekolojik ve sosyal olma yolunda yol almışsınız veya en azından niyet etmişsiniz… good4trust.org/ureticiol’dan bize katılın. Ürün veya hizmet üretmiyorsunuz… mevcut ekonomide bir emekçisiniz, hayatta kalma mücadelesi içinde… ihtiyaçlarınızı karşılarken adil bir sisteme yatırım yapmak için yine bize katılın good4trust.org/tureticiol’‘dan türetici olun. Birlikte güçlüyüz, dönüştürücüyüz, dayanışmayla.
Sayın Köne’ye bu değerli girişim hakkında okuyucularını bilgilendirdiği için teşekkür ediyorum. Sosyal Ekonomi, her yazısında olduğu gibi sade, anlaşılır ve kapsamlı bir yazıyla daha çıktı karşımıza. Tüm emeği geçenlerin emeklerine ve yüreklerine sağlık.
Saygılarımla.