Yerel ekonomiyi ve toplumun bağlarını güçlendiren alternatif para birimleri yazımızın yayınlanmasının üzerinden altı ay geçti. Türkiye’de bu kapsamda örnek olarak verebileceğimiz bir uygulamayı o tarihlerde de bulamamıştık. Halihazırda birebir yerel para ya da alternatif para uygulaması olarak sunabileceğimiz bir örnekle karşılaşmış değiliz. Ancak devam eden arayış sürecinde, kapsamı ve amaçları gereği alternatif para uygulamasına yakın olduğunu düşündüğümüz bir örnekle karşılaştık: Antalya Muratpaşa Belediyesi‘nin “Çevreci Komşu Kart” uygulaması. Fikir sahibi, belediyenin başkanı Avukat Ümit Uysal. Projeyi kısaca şöyle tanıtmak mümkün: kent sakinleri farklı türdeki atıkları topluyor, karşılığı kadar puan “Çevreci Komşu Kart”larına aktarılıyor. Kartlarında biriken puanları da anlaşmalı marketlerde ve bakkallarda harcayabiliyorlar. Böylece hem kent sakinleri geri dönüşüm ve atık yönetimi sürecine dahil oluyorlar, hem de karşılığını yerelde harcayabiliyorlar. Böylece çok uluslu perakende zincirleri değil, komşular kazanmış oluyor. Ekonomik değere dönüşen atıklar da vahşi depolama merkezlerinde, toprağın altında, binlerce yılda yok olmayı beklemiyorlar. Kartlarda biriken ancak harcanmayan paralar ise başka bir sosyal sorumluluk için kullanılıyor.
Projenin tasarımı aşamasında çok emek harcandığına şüphe yok. Ancak bir o kadar da önemli olan, bir paydaş olarak belediyenin sahip çıkması. Sırf fikir geliştirmek için ortaya atılan ancak sonu bir türlü getirilemeyen projelerden olmadığı Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğünün özeninden de anlaşılıyor. Müdürlük ile iletişime geçerek sorularımızı mail yoluyla ilettik ve oldukça hızlı bir şekilde yanıt aldık. Bu nedenle başta fikir sahibi Ümit Uysal olmak üzere, Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü personeline ve özellikle Ercan Turan’a bize emek ve zaman ayırdıkları için teşekkür etmek isteriz.
Bu uzun girizgahtan sonra Çevreci Komşu Kart uygulamasının detaylarını yazının devamında okuyabilirsiniz.
Çevreci Adım: Atma, Biriktir, Kazanalım
Projenizi kısaca anlatır mısınız?
“Atma Biriktir Kazanalım” sloganı ile yola çıktığımız ve Türkiye’de ilk defa uygulanan Çevreci Komşu Kart Projesi hanelerden geri dönüştürülebilen atıkların özel bir yazılım ve yazılıma ait donanımların kullanılarak ödüllendirme sistemi ile toplanması organizasyonudur.
Projenin amaçları nelerdir?
Genel Amaçlar: Proje ürünü olan “ÇEVRECİ KOMŞU KART” ın her haneye belediye tarafından dağıtılması sayesinde belediye ile vatandaş arasında doğrudan iletişim kurulması. Çevre duyarlılığı ve bilinci sağlayarak ülke ekonomisi açısından temel bir problem olan geri dönüşüm sorununu çözmek.
Özel Amaçlar: Her haneye kart ile ulaşarak, geri dönüşüm atıklarının ödül hedefli ayrıştırılarak biriktirilmesini sağlamak. Vatandaşlarımızın ödüllendirme sistemi ile biriktirdikleri ambalaj, elektrikli ve elektronik atıklar oranınca yerel marketlerden alışveriş imkânı sunarak her haneye ekonomik girdi sağlamaktır.
Projeye dâhil olmak için ne yapmak gerekli?
Çevreci Komşu Kart Projesine dâhil olmak için öncelikle ikametgâh adresinizin Muratpaşa Belediyesi sınırları içerisinde olması gerekiyor. Kart başvurusunu sadece hanelerden yapabiliyorsunuz. Özel işletmeler projemizden faydalanamıyorlar. Gerekli şartları oluşturan vatandaşlarımız Belediyemizin çağrı merkezi numarasından (444 8 077) çevreci komşu kart başvurusu yaparak kartları adreslerine tarafımızca bırakılıyor. Kart sahibi bütün vatandaşlarımız projemizden faydalanabiliyorlar. Yine projemizi uygulamak isteyen kurum ve kuruluşlar ilgili iletişim numarasını arayarak bilgi alabilirler.
Her Atık Tipine Farklı Puan
Toplama işlemi nasıl yapılıyor? Hangi türdeki atıklar proje kapsamında değerlendiriliyor?
Çevreci Komşu Kart projesinde 3 grup atık alınmaktadır. Bu atıklar ambalaj atıkları, bitkisel atık yağlar ve atık elektrikli ve elektronik eşyalardır.
Ambalaj Atıklarının Toplanması:
Çevreci Komşu Kart projesi kapsamında ambalaj atıkları kâğıt-karton, plastik, metal, cam ve karışık ambalaj atığı olmak üzere 5 kategoride toplanmaktadır. Her atık kategorisinin puanı farklıdır. Vatandaşlarımız atıklarını ayrıştırdıklarında daha fazla puan kazanmaktadırlar. Muratpaşa Belediyesi sınırları içerisinde yer alan mahallelere göre idaremizce bir toplama programı oluşturularak toplama rotaları ve çalışan vatandaşlarımız için hafta sonları sabit noktalar belirlenerek Çevreci Komşu Kartların teslimi sırasında vatandaşlara bilgilendirmeler yapılmıştır.
Yapılan bilgilendirmede vatandaşlarımıza oturdukları mahallenin toplama günü ve sokağın toplama saati bilgisi, hangi atıkları teslim edebileceği gibi teknik bilgiler verilmiştir. Bu bilgiler doğrultusunda evlerinde ambalaj atıklarını biriktiren vatandaşlarımız mahallesinin toplama gününde ve sokağın toplama saatinde, sokağına anons ile gelen belediye toplama personeline atıklarını teslim ettiğinde, atıkları önce toplama personeli tarafından dijital el kantarı ile tartılmaktadır. Tartılan atıklar toplama personelinde bulunan pos cihazına işlenerek Çevreci Karta puan yüklemesi gerçekleşmektedir. Yükleme sonunda; görevlinin pos cihazından verilen atık miktarları, kazanılan puan, toplam bakiye gibi bilgilerinin yer aldığı slip vatandaşa verilerek bilgilendirme yapılmaktadır. Puanlama kg bazlı yapılmaktadır.
Bitkisel Atık Yağ ve Atık Elektronik Eşyalar da Toplanıyor
Bitkisel Atık Yağların Toplanması:
14.03.2019 tarihinde Çevreci Komşu Kart Projesine bitkisel atık yağlar da dâhil edilmiştir. Bitkisel atık yağlarını Çevreci Komşu Kart projesi kapsamında değerlendirmek isteyen komşularımızın, Muratpaşa Belediyesi’nin iletişim birimi olan Turunç Masa’nın 444 80 07 numaralı çağrı merkezine açık adresleri belirterek kayıt oluşturmaları durumunda haftanın belirlenen günleri için vatandaşlara randevu verilerek toplama işlemi gerçekleştirilmektedir. Bitkisel Atık Yağların hanelerden alınması işleminde 5 litre biriktirme koşulu vardır. Vatandaşlarımız 5 litre bitkisel atık yağlarını biriktirip randevu oluşturduklarından idaremizce belirlenen günde belediye toplama personeli vatandaşımızın adresine giderek bitkisel atık yağını teslim almaktadır. Teslim alınan bitkisel atık yağ miktarı kadar puan toplama personelinde bulunan pos vasıtası ile Çevreci Komşu Karta yüklenmektedir. Bitkisel atık yağların puanlama işlemi litre bazlı yapılmaktadır.
Atık Elektrikli Ve Elektronik Eşyaların (E- Atıklar) Toplanması:
02.02.2018 Tarihi itibari ile Atık Elektrikli Ve Elektronik Eşyalar Çevreci Komşu Kart Projesine dâhil edilmiştir. Atık elektrikli ve elektronik eşyalar; buzdolabı, soğutucular, iklimlendirme cihazları, büyük beyaz eşyalar ve otomatlar, televizyon ve monitörler, bilişim ekipmanları ve küçük ev aletleri olmak üzere 6 kategoride toplanmaktadır. E-atıklarını Çevreci Komşu Kart kapsamında değerlendirmek isteyen komşularımız, Muratpaşa Belediyesi’nin iletişim birimi olan Turunç Masa’nın 444 80 07 numaralı çağrı merkezine açık adreslerini ve teslim edecekleri E-Atığın ne olduğunu bildirirler. Belediyemizce alınan kayıta istinaden Çarşamba ve Perşembe günleri ilgili adrese belediye toplama personeli gider, vatandaşımızın E-atıklarını teslim alarak Çevreci Komşu Karta puan yükler. E-Atıkların puanlama işlemi adet bazlı yapılmaktadır.
Pos Cihazları ile Puanlar Kolaylıkla Yükleniyor
Kartlara para/puan yükleme işlemi nerelerde ve nasıl gerçekleştiriliyor?
Çevreci Komşu Kart projesi kapsamında geri dönüştürülebilen atıkların karşılığında puanlar toplama personelinde bulunan yükleme pos cihazları üzerinden özel bir yazılım ile yüklenmektedir. Puan yükleme işlemi toplama programı ve rotasına göre ya hareketli toplama gününde ya da hafta sonları hizmet veren sabit noktalardan gerçekleştirilebiliyor.
Yüklenen puanlar nerelerde harcanabiliyor?
Çevreci Komşu Kart Projesi kapsamında atık grupları karşılığında vatandaşlarımızın kartlarına yüklenen puanlar anlaşmalı üye iş yerlerinden harcanmaktadır. Anlaşmalı üye iş yerleri genel olarak yerel ve zincir marketlerden oluşmaktadır. Vatandaşlarımız üye iş yerlerinden puanları karşılığında ihtiyaçlarını alabilmektedirler. Anlaşmalı üye iş yerlerine belediyemizce harcama pos cihazı verilmiştir. Çevreci komşu kartı ile markete gelen vatandaşımızın alış verişini yaptıktan sonra market kasa görevlisine kartını vererek harcama pos cihazına okutularak içindeki puan kullanılmaktadır. Puan kullanma işleminden sonra vatandaşımıza harcama pos cihazından çıkan bilgilendirme slibi verilmektedir. 12 adet üye iş yerimiz bulunmaktadır.
Çevreci Komşu Kart uygulaması ne zamandır uygulanıyor?
Çevreci Komşu Kart projesi ilk olarak Ambalaj Atıklarının toplanması ile 08.04.2016 yılında başladı daha sonra 02.02.2018 Atık Elektrikli Ve Elektronik Eşyalar ve 14.03.2019 tarihinde Bitkisel Atık Yağlar projeye dahil edildi. Şuan 3 atık grubu için projemiz devam etmektedir.
Projenizin hazırlık aşaması ne kadar sürdü? Ne gibi aşamalardan geçildi?
Projemizin hazırlık süresi yaklaşık 1,5 yıl sürdü. Bu süreçte Türkiye’de ilk defa uygulanacağından teknik ve hukuki anlamda proje detayları çalışıldı. Mevcut mevzuatlara uygun mu, toplama senaryoları nasıl olmalı, kullanılacak yazılım detayı ve toplama senaryosuna uygunluğu, atık kapasitesi, araç, personel sayıları gibi teknik detaylar, sözleşmeler, teknik şartnameler gibi detaylı çalışmalar yapıldı.
Hedef Bütün Kent Sakinlerine Ulaşmak
Günümüzde kaç katılımcınız var? Belediye nüfusunun yüzde kaçı kullanıyor?
Projemizde toplamda şimdiye kadar 91.085 adet kart dağıtıldı. Dağıtılan kartları bir kez de olsa kullanan hane sayımız 31.719, düzenli olarak projemize katılım sağlayan hane sayımız ise 10.000’dir. Çevreci Komşu Kartlar haneye verilmekte ve haneden dileyen vatandaşımız kullanmaktadır. Nüfusa oranladığımızda dağıtılan kart sayısı Nüfusun % 70’ini, düzenli atık verenler ise nüfusun % 8’ini oluşturmaktadır.
Hedefiniz nüfusun yüzde kaçına ulaşmak?
Hedefimiz önümüzde 5 yıl içerisinde 50.000 düzenli kart kullanıcısına ulaşmak. Bu rakama ulaştığımızda Nüfusun %40’ına ulaşmış olacağız. Tabi genel amaç nüfusun %100’üne ulaşmak.
Üç Yılda 3,3 Milyon TL
Proje ile miktar olarak ne kadarlık bir geri dönüşüm sağlandı? Ne kadarlık bir ekonomi yaratıldı?
Proje kapsamında 08.04.2016 – 31.08.2019 tarihleri arasında 913.320,56 kg cam atık, 5.184.789,15 kg kağıt-karton atık, 1.739.059,64 kg karışık ambalaj atığı, 329.905,05 kg metal atık, 3.745.208,39 kg plastik atık olmak üzere toplamda 11.912.282,79 kg ambalaj atığı geri dönüşüme kazandırılmıştır. Toplanan 11.912.282,79 kg ambalaj atığı karşılığında vatandaşlarımızın kartlarına 3.745.505,88 puan (Türk Lirası) yüklenmiştir. Yüklenen puanlar sonucunda vatandaşlarımız 3.266.884,25 puanı (Türk Lirası) anlaşmalı iş yerlerinden harcamışlardır.
4.524 adet (47 ton) atık elektrikli ve elektronik eşya geri dönüşüme kazandırılmıştır. Toplanan 4.524 adet atık elektrikli ve elektronik eşya karşılığında vatandaşlarımızın kartlarına 18.189 puan (Türk Lirası) yüklenmiştir.
2.982 litre Bitkisel atık yağ toplanmıştır. Toplanan 2.982 litre Bitkisel atık yağ karşılığında 2.982 TL puan yüklenmiştir.
Sosyal Fayda da Yaratılıyor
Projenizde yüklenen puanlar ile burs verilebiliyor mu?
Çevreci Komşu Kart projesi kapsamında vatandaşlarımız kartlarında biriktirdikleri puanları her yılın son günün son saatine kadar kullanmak zorundadırlar. Kullanılmayan puanlar her yılın son gününün son saatinde sıfırlanarak eğitim bursu olarak kullanılmaktadır. Vatandaşlarımıza atık teslim ettiklerinde verilen slip üzerinde bu bilgi yer almaktadır.
Projenize farklı paydaşlardan katılım var mı? Hangi kesimler ilgi gösteriyor?
Çevreci Komşu Kart Projesi kapsamında Belediyemiz; atıkların toplama, taşıma ve puanların karşılıklarının ödenmesi faaliyetini Çevre ve Şehircilik Bakanlığından lisans almış tesisler ile sözleşme imzalayarak yürütmektedir. Ayrıca projemize destek veren yine Çevre ve Şehircilik Bakanlığından yetki alan yetkilendirilmiş kuruluşlar bulunmaktadır.
Projemize genel olarak belediyeler ilgi göstermektedir. Bu anlamda yaklaşık 100 belediyeye projemiz anlatılmış ve yerinde gösterilmiştir. Bu belediyelerden 2 tanesi de projemizi hayata geçirmişlerdir.
İlgi Daha Çok Düşük Gelir Grubundan
Muratpaşa Belediyesi sınırları içerisinde projeye katılım sağlayan vatandaşlarımız incelendiğinde projeye daha çok gelir seviyesi düşük vatandaşlarımızın ilgi gösterdiği görülmektedir. Özellikle gelir seviyesi yüksek yerlerde katılımın apartman görevlisi üzerinden yapıldığı görülmekte. Yine bir çok noktada vatandaşlarımız atıklarını ihtiyaç sahiplerine vererek projemize dolaylı katılım sağlamaktadırlar.
“Önemli bir tespit yapacak olursak bilinç seviyesi düşük yerlerde projeye katılım daha fazla iken bilinç seviyesi yüksek yerlerde ise katılım azdır. Bu da bize bilinç seviyesi ile atık verme uygulamasının ters orantılı olduğunu ve ödüllendirme sistemin aslında ne kadar doğru olduğunu göstermekte.”
Tanıtım ve farkındalık faaliyetleriniz var mı? Kısaca anlatır mısınız?
Okullara, hanelere, kamu kurum ve kuruluşlarına, özel işletmelere vb. atık oluşturan yerlere belediyemizce eğitimler yapılmakta. Eğitimlerde afiş, broşür, kitapçık gibi materyaller verilip projemizin animasyon filmi gösterilerek tanıtımlar yapılmakta. Çeşitli ödüllü yarışmalar düzenleyerek algıda farkındalık yaratılmaktadır.
