Amerika’da 42 milyon ortağı olan ve ülkenin %56’sına hizmet sağlayan bir kooperatif olduğunu biliyor muydunuz? Kırsal Elektrik Kooperatifleri (REC) olarak bilinen bu kuruluşlar, 850’den fazla dağıtım, üretim ve iletişim hizmetinden sorumlu ve 47 eyalette 20 milyon işletmeye, eve ve çiftliğe enerji sağlıyorlar.
“Bu kooperatifler, kırsal toplulukların nasıl farklı girişimcilik yaptıklarının bir örneği,” diyor Boulder’daki Colorado Üniversitesinde medya çalışmaları profesörü olan Nathan Schneider.
REC’ler 1930’lar ve 40’larda faaliyete başladılar çünkü çoğunlukla şehirlere elektrik veren özel işletmeler, ağlarını kırsal bölgelere yaymayı kârlı bulmuyorlardı. Çiftçiler kooperatifler kurdular ve (devlet finansmanı ve kooperatif finans kurumlarının yardımıyla) kırsal Amerika’nın çoğuna elektrik götürmeyi başardılar. Bu tarihe karşın, REC’lerin ne kadar yaygın olduğu sık sık şaşkınlığa sebep oluyor. Aslına bakılırsa, kooperatifin sahibi olan kendi üyeleri bile çoğu zaman kooperatif üyesi olduklarının farkında değiller. Geçtiğimiz on yıllarda, birçok REC içinde nispeten az sayıda kooperatifin sahibi olan üye aktif olarak görev almıştır. Bunun sonucunda, çoğu REC, yıllar boyunca aynı aile veya küçük bir grup tarafından yönetiliyor ya da kesinlikle demokratik olmayan uygulamalar benimsiyorlar.
Kooperatifine Sahip Çıkmak
“Bir kooperatif nedir bilen 42 milyon Amerikalı yok,” diyor Jake Schlachter. Kendisi, her türden kooperatif ve kooperatiflerin sahibi olan üyeler için yenilikçi ve kâr amacı gütmeyen bir ulusal bir ağ olan WeOwnIt (Sahibi Biziz) erken aşama girişiminin (start-up) kurucusu ve yetkili müdürü. “Kooperatifin sahibi olan üyelerin kendi kooperatiflerini geri almak üzere gereken gücü toplamak için organize olarak birbirlerini desteklemelerine büyük bir ihtiyaç var. Ve kooperatiflerin hiçbir zaman üyeler tarafından yönetilmediği veya sahip olunmadığı durumlarda, ilk kez sahip olarak hak iddia etmeleri gerekli.”
WeOwnIt ve insanlarla gezegenin ilk sırada geldiği bir ekonomi için çalışan kâr amacı gütmeyen kuruluşlardan oluşan bir ağ olan New Economy Coalition (Yeni Ekonomi Koalisyonu); bir rehber yayımladı. Rehber, Amerikalıları ve REC kooperatif sahibi üyelerini, REC’ler ve ekonomideki rolleri konusunda eğitmeyi amaçlıyor. Rehber, ülke çapında REC’lerin durumlarını ve kapsamlarını, örnek olay çalışmalarını, üye katılımı ve kooperatif finansı konusunda düzenleyici materyal ve kılavuzları içeriyor.
Kooperatif Üyelerinin Katılımını Arttırmak
“Rehber, kooperatiflerinde ne olup bittiğini bulmaya ve bu konuda ne yapacaklarını anlamaya çalışan kooperatiflerinin sahibi olan üyelere faydalı olacak, düzenlenmiş bir kılavuz veya bir tanıtıcı doküman sağlıyor,” diyor Schlachter.
Kooperatiflerinin sahibi olan üyelerin daha katılımcı olması, REC’lerin modern zorluklarla başa çıkmasına da yardımcı olabilir. REC’ler miras bırakılan kurumlardır ve çoğunlukla miras bırakılan enerjiye, yani fosil yakıtlara bel bağlarlar. Çoğu hâlâ tehlikeli kirlilikten ve aynı zamanda sera gazı emisyonlarından sorumlu merkezi kömür santrallerini kullanmaktadır. Bu, enerji sistemleri değişirken geride bırakılabilecekleri ve finansal olarak sorun yaşayabilecekleri için REC’ler açısından da tehlikelidir.
“Enerji piyasası hiçbir zaman şu anki kadar çok ve hızlı değişim geçirmedi,” diyor Schlachter. “Kooperatifin sahibi olan üyeler, kooperatifleri piyasadaki değişime yeterince hızlı uyum sağlamazsa demokratik biçimde sahip oldukları şirketlerini yitirme riski altındalar.”
Öncü Kırsal Elektrik Kooperatifleri
Bu cephede ilerlemeye öncülük eden bazı Kırsal Elektrik Kooperatifleri mevcut. New Mexico’daki Kit Carson Kırsal Elektrik Kooperatifi, 2022’ye kadar %100 gündüz güneş enerjisi üretimine ulaşmayı hedefliyor. Bununla beraber bünyelerine akü depolarını katarak sistemlerini daha dayanıklı hale getirme planları var. Hawaii’de, Kaua’i Island Utility Cooperative (KIUC), 2010’da sadece yüzde sekiz olan yenilenebilir enerji kullanımını, bugün yüzde 55’e çıkardı ve 2030’a kadar yüzde 70’e ulaşmayı hedefliyor. Bu süreçte büyümelerinde, dağıtık güneş enerjisini kilit bir nokta olarak görüyorlar. Puerto Rico da, Maria Kasırgası ardından güç sistemini baştan inşa etmek istediği için merkezi olmayan sistemlere ve enerji kooperatiflerine gözünü dikmiş durumda.
WeOwnIt’in ve ortaya çıkmakta olan aktif REC kooperatif sahibi üye ağının potansiyelinin bir kısmı da, Kit Carson ve KUIC gibi model REC’lerden çıkarılacak dersleri paylaşmak. Daha çok kooperatif sahibi üyeyi liderlik rolleri almaları ve ülke çapında daha temiz ve merkezi olmayan seçenekleri ısrarla talep etmeye zorlamak da bu potansiyelin bir parçası.
Mirasa Sahip Çıkmak
“Kooperatiflerinin sahipleri olan üyelere ilham vermek için yapabileceğimiz bir şey de ülke çapındaki kooperatif mükemmeliyet örneklerini göstermek,” dedi Schlachter. “Eğer Kit-Carson %100 yenilenebilir enerji kullanabiliyorsa… biz neden burada aynısını yapamayalım?”
Kırsal Elektrik Kooperatiflerinin demokratik, adil işletmeler için bir güç olarak tekrar ortaya çıkmasının, kırsal Amerika’nın ötesinde etkisi de olabilir. Bu kuruluşların bağlantılı kooperatif finansal kurumları aracılığıyla finansta milyarlarca dolara erişimi var. Onları yeni ortaya çıkan kooperatif kuluçka merkezlerinde bir araya getirmek ve platform kooperatifleri kurmak, tüm ekonomiyi kooperatifçiliğe kaydırmaya yardımcı olabilir.
“Gençler etraflarında büyük, güçlü, milyar dolarlık kooperatifler olduğunun farkında değil. Ve eğer bu mirasa katkıda bulunamazsak, üstüne inşa edemeyiz,” diyor Schneider. “Bu eski kooperatifleri yeniden canlandırmak, yenilerinin olasılıklarını canlandırmanın bir yolu.”
Not: Nithin Coca’nın Shareable blogunda 19 Eylül 2019 tarihinde yayımlanan yazısından Murat Soysaraç tarafından çevrilmiştir. Erişim
