Yasal Düzenlemeler
Türkiye’de yenilenebilir enerji kooperatiflerinin yasal çerçevesini oluşturan iki temel düzenleme bulunmaktadır. Bunlar; 2 Ekim 2013 tarih ve 28783 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik” ile 22 Ekim 2016 tarih ve 29865 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”tir (EPDK, 2018). Belirtilen yönetmelikler ile Türkiye’de yenilenebilir enerji kooperatifleri kurulabilmesinin önü açılmıştır.
Sektörün Gelişimi
Ticaret Bakanlığı’nın öncülüğünde devam eden kooperatifleşme çalışmaları ile yenilenebilir enerji alanında kuruluş izni verilen kooperatif sayısı 30’a yaklaşmıştır (Ayanoğlu, 2018). 30 kooperatiften birçoğunun elektrik enerjisi üretiminde kullanmayı düşündüğü enerji kaynağı güneştir.
İlk kuruluş izni alan kooperatif Denizli Tavas’ta bulunan S.S. Ege Elektrik Enerjisi Üretim ve Tüketim Kooperatifidir. Kuruluş izni alan kooperatifler arasında ilk faaliyete geçen ise 240 üyeli Kayseri Mobilyacılar Yenilenebilir Enerji Kooperatifi olmuştur. Eylül 2017’de kurulan ve Ağustos 2018’de faaliyete geçen kooperatif, 36.000 m2’lik çatı alanına kurulan 5 MWp (güneş panellerinin test koşullarındaki maksimum gücüdür) elektrik kapasiteli ilk etabı sayesinde, yılda 7,5 milyon kWh enerji üretilmesini hedeflemektedir (Ticaret Bakanlığı, 2018). Kooperatifin güneş santrali, Türkiye’nin en büyük çatı santrali olma özelliğine sahiptir (Damcı, 2018).
Enerji kooperatiflerinin çoğunun internet sayfası bulunmamaktadır. Seferihisar Yenilenebilir Enerji Kooperatifi SEYEKO, Troya Enerji Kooperatifi, İzmir Enerji Kooperatifi, Altınoluk Yenilenebilir Enerji Kooperatifi, Çorum Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifi, Muğla Karyalılar Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifi kendi internet sayfaları üzerinden bilgi edinebileceğiniz kuruluşlardır.
Orman Köylerinde Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri
BM Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye’nin, orman köylerinde güneş enerjisinden elektrik üretim tesisleri kurulmasına ilişkin Orman Köylerinde Güneş Enerjisinden Elektrik Üretimi için Sürdürülebilir Finans Mekanizması Projesi ile orman köylerinde güneş enerjisinden elektrik üretim tesislerinin yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.
Proje, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Orman ve Köy İlişkileri Dairesi Başkanlığı (ORKÖY) işbirliği ve Küresel Çevre Fonu (GEF) finansal desteği ile yürütülmektedir. Bugüne kadar Elazığ, Konya, Çorum ve Afyon’da belirlenen dört orman köyünde yenilenebilir enerji üretim kooperatifi kurulmuştur (Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, 2018).
Proje kapsamındaki orman köylerinde güneş enerjisinden elektrik üretim tesislerinin işletme, bakım ve temizlik işlevlerinde kadınların görevlendirilmesini planlanmaktadır. Sadece o köyde yaşayanların ortak olabileceği ve tesislerde yine köyde yaşayanların çalışabileceği bu kooperatiflerle ilgili gelişmeler ve sonuçların kırsalda sürdürülebilir kalkınma ile ilgili çalışanların ilgisini çekeceğini düşünüyorum.
Yenilenebilir enerji kooperatifleri de lisanssız elektrik üretimi kapsamında değerlendirilmektedirler. Türkiye’nin lisanssız elektrik üretimi toplam kurulu gücü 2017 yılında 3.645,3 MW (toplam kurulu gücün % 4’ü) iken bu değer Haziran 2018’de 5.003,1 MW’a (toplam kurulu gücün %5,7’si) ulaşmıştır (TEİAŞ).
Önümüzdeki yıllarda, yenilenebilir enerji kooperatifleri üretim faaliyetlerine başlaması ile Türkiye toplam kurulu gücündeki lisanssız elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kooperatiflerinin payının artması beklenmektedir. Bu noktada; 10 yıllık elektrik enerjisi satın alma garantisinin uzatılması, yenilenebilir tesislerin sistem entegrasyonu, iletim kapasitesinin arttırılması, şebeke bağlantılarının ve yönetiminin iyileştirilmesi gibi devlet destekleri/teşvikleri, sağlanması kritik önemde olduğunu belirtmek gerekir. Ancak dünyadaki örneklere bakıldığında, bunlar dışında sektörün gelişimine katkıda bulunacak başka faktörler de olduğu görülür.
Sektörün Gelişimini Destekleyecek Faktörler
Yerel Yönetimlerin Desteği: Belediyeler, kooperatif ortağı olarak veya bölgesinde gerçekleştirilmek istenen enerji projelerine destekleyici olarak yer tahsisi, uzman eleman sağlama gibi destekler sunarak kooperatiflerle çalışabilirler. Ayrıca belediyelerin içinde bulunduğu ya da desteklediği enerji projelerinin finansal destek bulması da kolaylaşacaktır.
Eğitim: Enerji projelerinin, özellikle sürdürülebilirlik çerçevesinde değerlendirildiğinde, çok yönlü yapısı farklı uzmanlıklar gerektirir. Söz konusu projeleri ekonomik, teknolojik ve çevresel etkiler açısından değerlendirebilecek tecrübeli teknik ekiplerle çalışmak son derece önemlidir. Kooperatiflerin doğru projeleri kısa sürede hayata geçirebilmesi ve çalışacakları teknik ekipler konusunda doğru seçimler yapabilmeleri için üyelerin bu konularda bilgi sahibi olmaları beklenir. Bu nedenle en azından belirli sayıda üyenin bu konularda eğitimli olması gereklidir. Ayrıca kooperatifler, özellikle enerji teknolojilerindeki değişimleri takip edebilmek amacı ile bu konularda kurslar/seminerler/konferanslar düzenleyerek tüm üyelerinin eğitimine katkı sağlamalıdırlar.
Çevre: Yenilenebilir enerji kooperatifleri, sürdürülebilir bir hayat tarzı için; yani dünya üzerindeki yaşamı ve insanoğlunun bugün ve yarın hayatta kalmasını güvence altına almaya destek olmak amacı ile kurulurlar. İstikrarlı ve güvenli bir enerji arzını sağlayacak yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretimine odaklanırlar (Büke, 2018). Dolayısıyla enerji üretim tesisi kurulum yeri seçiminde ya da yer talebinde bu amaç ve öncelikleri hiçbir kooperatifin unutmaması gerekmektedir. Bu konudaki denetimler ilgililer tarafından tavizsiz sürdürülmelidir.
Finansman: Öncelikle, aynı yerde yaşayan insanların çok sayıda kooperatif kurmak yerine çok ortaklı kooperatif kurma yoluna gitmeleri ve üye sayılarını arttırmaları gerekmektedir. Bu bağlamda bulundukları yerlerin yerel yönetimlerinin (belediyelerin) desteğini almış olmaları da çok önemlidir. Yukarıda belirtilen ölçülerde kurulan kooperatifler finansman bulmakta diğerlerine göre daha avantajlı olacaklardır. Middelgrunden gibi başarılı dünya örneklerine bakıldığında, bu kooperatiflerin üye sayılarının binlerle ifade edildiği ve belediyeler tarafından desteklendikleri görülür.
Ayrıca, yenilenebilir enerji kooperatiflerinin sosyal ve çevresel faydaları olan (pozitif dışsallık yaratan), doğrudan kâr amacı bulunmayan bir işletme modeli olarak ele alınması gerekmektedir. Bu nedenlerle en azından başlangıçta, yenilenebilir enerji kooperatiflerine geliştirmek amacı ile KOSGEB, Kalkınma Ajansları gibi kuruluşlardan destek ve teşvik verilmesine yönelik düzenlemelerin yapılması da gerekmektedir.
Sonuç
Türkiye’de yenilenebilir enerji kooperatifçiliği çok yeni bir sektördür. Kurulan 30 kooperatif arasından sadece Kayseri Mobilyacılar Yenilenebilir Enerji Kooperatifi elektrik enerjisi üretimine başlamış durumdadır. Vatandaşların kooperatiflere ilgisi artmakta, yenilenebilir enerji kooperatiflerini destekleyen uygulamaların örneklerinin görülmesi sektörün geleceğine yönelik umut verici gelişmeler arasındadır.
Türkiye’de enerji kooperatiflerinin geliştirilmesinin önündeki başlıca engeller; yenilenebilir enerjinin yerelde üretilmesi ile ilgili kısıtlamalar, finansmana erişimin zorluğu ve yeterli sayıda üyeye sahip olunmaması olarak sıralanabilir.
Yenilenebilir enerji kooperatifçiliği tüm dünyada zorlu ve çok boyutlu bir çalışma alanıdır. Enerji piyasaları büyük sermayeli şirketlerin hâkimiyetindedir. Mevcut yasal düzenlemeler de genellikle bu şirketler lehinedir. Yenilenebilir enerji kooperatifçiliği alanında öncü olacak kuruluşların en büyük sorumluluğunun; yenilenebilir enerji için, kooperatiflerin bir seçenek olduğu konusunda politikacıları ve kamuoyunu ikna etmeleri olduğunu düşünüyorum.
Kaynakça
Damcı, M. (2018, 4 Ekim). Türkiye’nin faaliyete geçen ilk yenilenebilir enerji kooperatifi Kayseri’de üretime başladı. Yeşil Gazete. Erişim
Durmaz Ayanoğlu, G. G. (2018). Yenilenebilir Enerji Yatırımlarında Alternatif Bir Model: Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifleri, Cinius Yayınları.
EPDK (2018). Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimi. Erişim
TEİAŞ (2018). Türkiye Elektrik Üretim-İletim İstatistikleri. Erişim
Ticaret Bakanlığı (2018). Kayseri’de Yenilenebilir Enerji Kooperatifi Faaliyete Geçiyor. Erişim
