İsviçre merkezli teknoloji şirketi IQAir tarafından hazırlanan 2021 Dünya Hava Kalitesi Raporu (2021 World air quality report) yayımlandı. Yıllık yayımlanan raporlarda, küresel ölçekte ince parçacıklı madde (PM2.5) yoğunluk ölçümleri analiz edilmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), PM2.5 nedeniyle insanların maruz kalabilecekleri sağlık risklerinin en aza indirilmesi amacıyla, Eylül 2021’de, PM2.5 için önerdiği 10 μg/m3 sınır değerini 5 μg/m3 olarak yeniden belirlemiştir. Bu bağlamda bugünkü yazıda, 2021 ve 2020 Dünya Hava Kalitesi Raporlarında belirtilen ülkelerde ve şehirlerde PM2.5 yoğunlukları yeni PM2.5 sınır değeri üzerinden karşılaştırılacaktır. PM2.5’un sağlık etkilerine ve hava kalitesi raporlarında kullanılan veri setleri ile ilgili özet bilgiye 2020 Dünya Hava Kalitesi Raporu Değerlendirmesi başlıklı yazımdan erişebilirsiniz.
Dünyada PM2.5 Yoğunlukları
117 ülkenin PM2.5 yoğunluklarının analiz edildiği 2021 Dünya Hava Kirliliği Raporuna göre 117 ülkede, PM2.5 yoğunlukları 76,9 μg/m³ ile 3,8 μg/m³ aralığında gerçekleşmiştir. Anılan değerler, 2020’de, 106 ülkede 77,1 μg/m³ ile 3,7 μg/m³ arasındadır.
Dünyada 2021 ve 2020’de, PM2.5 yoğunluklarının en yüksek olduğu 5 ülke Şekil 1’de sunulmuştur. Şekil 1’den görüleceği gibi bu ülkeler Bangladeş, Çad, Pakistan, Tacikistan ve Hindistan’dır. Türkiye, 2021’de 117 ülke arasında 20,0 μg/m³ ile 46. sırada yer alırken, 2020 yılında, 18,7 μg/m³ ile bu kez 106 ülke arasında yine 46. sırada yer almıştır.
Dünyada 2021’de, PM2.5 yoğunluklarının DSÖ sınır değerinde olduğu ülke sayısı 3 iken, 2020’de bu ülkelerin sayısı 5’tir (Bakınız Tablo 1).
Tablo 1. Dünyada PM2.5 yoğunluklarının DSÖ sınır değerinde olan ülkeler
| 2021 | 2020 |
| Porto Riko (4,8 μg/m³) | İsveç (5,0μg/m³) |
| ABD Virgin Adaları (4,5 μg/m³) | Finlandiya (5,0 μg/m³) |
| Yeni Kaledonya (3,8 μg/m³) | Porto Riko (3,7 μg/m³) |
| ABD Virgin Adaları (3,7 μg/m³) | |
| Yeni Kaledonya (3,7 μg/m³) |
Avrupa Çevre Ajansı Üyesi Ülkelerde PM2.5 Yoğunlukları
Avrupa Çevre Ajansının Türkiye’nin de dâhil olduğu 33 üyesi vardır. Ajansa üye ülkelerde, PM2.5 yoğunlukları 2021’de 25,4 μg/m³ ile 5,5 μg/m³ ve 2020’de 21,2 μg/m³ ile 5,0 μg/m³ aralığındadır. Hırvatistan, Türkiye, Polonya, Yunanistan ve Bulgaristan 2021’de PM2.5 yoğunluklarının en yüksek olduğu ülkelerdir (Bakınız Şekil 2).
2021’de, DSÖ sınır değerinde ülke bulunmaz iken (Finlandiya 5,5 μg/m³ ile en düşük değere sahip), 2020’de İsveç ve Finlandiya’nın PM2.5 yoğunlukları 5,0 μg/m³ ile DSÖ sınır değerindedir.
Başkentlerde PM2.5 Yoğunlukları
Dünyada 2021’de 107 ülke başkentinin, PM2.5 yoğunlukları 85,0 μg/m³ ile 3,8 μg/m³ arasında değişmektedir. 2020’de ise 92 başkentin PM2.5 yoğunlukları 84,1 μg/m³ ile 3,8 μg/m³ arasında gerçekleşmiştir. Ankara 2021’de 17,2 μg/m³ ile 54. sırada yer alırken, 2020’de, 18,5 μg/m³ değeri ile 41. olmuştur.
Şekil 3’ten görüleceği üzere 2021 ve 2020’de, PM2.5 yoğunluklarının en yüksek olduğu 5 başkent Yeni Delhi (Hindistan), Dakka (Bangladeş), N’djanema (Çad), Duşanbe (Tacikistan) ve Maskat’tır (Umman).
2021’de, başkentlerindeki PM2.5 yoğunluklarının DSÖ sınır değerinde olduğu ülke sayısı 4 iken, 2020’de bu sayı 1’dir (Bakınız Tablo 2).
Tablo 2. Başkentlerde PM2.5 yoğunluklarının DSÖ sınır değerinde olan ülkeler
| 2021 | 2020 |
| Canberra, Avustralya (4,8 μg/m³) | Nuemea, Yeni Kaledonya (3,8 μg/m³) |
| San Juan, Porto Riko (4,8 μg/m³) | |
| Charletto Amalie, ABD Virgin Adaları (4,5 μg/m³) | |
| Nuemea, Yeni Kaledonya (3,8 μg/m³) |
Türkiye’de PM2.5 Yoğunlukları
2021’de, Türkiye’nin 53 il ve ilçesinde belirlenen PM2.5 yoğunlukları 66,2 μg/m³ ile 9,3 μg/m³ arasındadır. Aynı değerler 2020’de 46 il ve ilçede 36,0 μg/m³ ile 10,2 μg/m³ arasında değişmiştir. 2021’de PM2.5 yoğunlarının en yüksek olduğu 5 il sırasıyla Iğdır, Düzce, Erzurum, Konya ve Erzincan’dır (Bakınız Şekil 4).
Türkiye’de, her iki yılda da PM2.5 yoğunluklarının DSÖ sınır değerinde olduğu il ve ilçe yoktur. 2021’de Çankırı 9,3 μg/m³, 2020’de Kırşehir 10,2 μg/m3 PM2.5 yoğunlukları ile en düşük değerlere sahip illerimizdir.
Değerlendirme
Dünya Hava Kalitesi Raporlarına göre hava kirliliği dünya genelinde her yıl 7 milyon erken ölümde rol oynamaktadır. 2020 yılında olduğu gibi 2021 yılında da, PM2.5 kirliliği az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde daha yoğundur. Daha sağlıklı, yaşanabilir bir dünya için tüm ülkeler, PM2.5 yoğunluk değerlerini DSÖ’nün önerdiği sınır değerin altına çekmeyi hedeflemelidir. Bunu gerçekleştirmek için de tüm ülkeler dayanışma içinde olmalıdırlar.
Not: Öne çıkan görsel, Michael Olsen — Unsplash
