Sosyal kooperatifler, Türkiye kooperatifçilik sektöründe yaşanan belirgin değişimin önde gelen aktörleri arasındadır. Geçtiğimiz aylarda İzmir’de başlayan bir proje, temizlik alanında yeni bir sosyal kooperatif kurulmasını hedefliyor. HALKA projesi ile kurulacak kooperatif, Türkiyeli ve Suriyeli geçici koruma altındaki kadınların ortaklığına imkân sağlayacak ve temizlik sektöründeki ilk kooperatif olacak. HALKA projesini proje ekibi anlatıyor.
HALKA Projesi ile kadınlar, temizlik sektöründe ortaklaşa yaratıcı çözümler sunmak için sosyal kooperatifçilik ilkeleri ile bir araya geliyor
HALKA projesinin içeriği ve kapsamı hakkında bilgi verebilir misiniz?
HALKA Projesi, Avrupa Birliği’nin finansal desteği ve Dünya Bankası’nın idaresinde, Impact Hub İstanbul’ un uygulayıcılığında, kadınların iş hayatına katılımının teşvik edildiği program kapsamında yürütülmektedir. İzmir’de yaşayan Türkiyeli ve Suriyeli girişimci ruhlu kadınlarla, temizlik alanında profesyonel hizmet sunan bir sosyal kooperatif kurulmasını hedefliyoruz.
HALKA projesinde hangi kurumlar yer alıyor?
HALKA Projesi Impact Hub İstanbul tarafından yürütülmektedir. Impact Hub Istanbul, toplumdaki farklı sosyal ve çevresel sorunların, iş birliğine dayalı ortak çalışmayla çözülebileceğine inanan ve dünyayı daha yaşanabilir hale getirmek için çalışan girişimcileri, liderleri ve kurumları güçlendirmeyi hedefleyen global bir girişimcilik ağıdır.
HALKA Projesi aynı zamanda ortaklıklarla yürüyen bir yapıya sahiptir. Projede belli özelleşmiş çalışmalar servis sağlayıcılar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda İzmir Büyükşehir Belediyesi Meslek Fabrikası ve Genç İşi Kooperatif hizmet sağlayıcı olarak projede yer almaktalar. Kısaca kurumlar hakkında da bilgi vermek isteriz.
- İzmir Büyükşehir Belediyesi çatısı altında yer alan Meslek Fabrikası, yerel işgücü piyasasının ihtiyaçlarına odaklanarak işsizliğin azaltılmasına ve yenilikçi iş fikirlerinin desteklenmesine katkı sağlayan bir mesleki eğitim kurumudur. Meslek Fabrikası, proje kapsamında temizlik sektörüne yönelik mesleki eğitimleri sağlayacak.
- Genç İşi Kooperatif, Türkiye’nin gençler tarafından kurulmuş ilk eğitim, bilimsel araştırma ve geliştirme kooperatifi olarak Şubat 2015’ten bu yana geçim kaynaklarından mahrum kesimlerin insana yaraşır iş olanaklarına ve temel sosyal haklarına erişmeleri için çalışmaktadır. Genç İşi Kooperatif, genel kurul kararı gereğince ortaklarına kâr payı dağıtmayan bir sosyal kooperatiftir ve Uluslararası Kooperatifler Birliği Gençlik Ağında Türkiye’nin ilk ve tek temsilcisidir. Genç İşi Kooperatif, projede sunacağı atölyeler, eğitim faaliyetleri ve danışmanlık desteği ile HALKA Kooperatifinin yönetişimsel, mali ve hukuki sürdürülebilirliğini sağlamayı amaçlamaktadır.
Birliktelik, dayanışma, eşitlik
Projenin ismi nasıl ortaya çıktı?
Projemizin en önemli vurgusu “birliktelik”. Eşitlik, birliktelik ve dayanışma, dayanışma ekonomilerinin en önemli bileşenleri. Kadınların öncülüğünde ve birlikteliğinde bir sosyal girişimin adının neler olabileceği üzerine tüm ekip düşündük. Projede Türkiyeli ve Suriyeli kadınlar birlikte yer alacaklar dolayısıyla aynı şekilde anlamlandıracakları ve hissedebilecekleri isimler üzerine yoğunlaştık. Hem Türkiyeli hem Suriyeli kadınlara HALKA isminin neleri çağrıştırdığını sorduk. “Birliktelik, başlangıç ve sonu olmayan, sürekli büyüyen, el ele, akran” genel olarak iki grubun da ortaklaştığı çağrışımlar oldu. Bizim için de HALKA birliktelik, dayanışma ve eşitlik demek. HALKA böylece birlikte karar alınmış bir isim oldu.
Projenin hedefleri, öngörülen çıktılar neler?
- İzmir’de yaşayan Türkiyeli ve Suriyeli kadınların gelir üretimi ve kendine güven açısından eşit şekilde yararlanabilecekleri uygulanabilir ve sürdürülebilir bir iş modeli oluşturmak.
- İzmir’deki Türkiyeli ve Suriyeli kadınlar için sürdürülebilir geçim kaynakları sağlamak amacıyla aynı modelde hedef kitlenin kapasite geliştirme ve toplum tabanlı koruma ihtiyaçlarını ele almak.
- İzmir’de ikamet eden Türkiyeli ve Suriyeliler arasında ekonomik faaliyetin yanı sıra iş birliği mekanizmaları oluşturmak ve sosyal uyumu yaratmak.
Sosyal uyum ve sosyal kooperatifler
Projenin çıktılarından biri de “sosyal uyum”. Sosyal kooperatifler sosyal uyum konusuna nasıl katkıda bulunuyorlar ve/veya bulunabilirler?
Bir toplumun refah düzeyinin artması için ön koşul, o toplum fertlerinin ve topluluklarının insan hakları çerçevesinde birbirlerinin her türlü farklılığına saygılı olarak bir arada yaşayabilmesidir. Sosyal uyumu yüksek ülkeler; kutuplaşmaya karşı, çatışma derecesi düşük, birlikte yaşam ve toplumsal güven dereceleri yüksek ülkelerdir.
Sosyal kooperatifler sosyal, sağlık, eğitim veya çevresel hizmetlerin sağlanmasının yanı sıra dezavantajlı bireylerin (engelliler, uzun süreli işsizler, mülteciler, eski tutuklular, bağımlılar vb.) iş gücüne entegrasyonu konularında uzmanlaşmıştır ve bu özellikleri ile diğer kooperatiflerden ayrılmaktadırlar. Sosyal faydayı kâr amacının önünde tutan, farklı kırılgan grupların bir arada işgücüne katılımına imkân tanıyan sosyal kooperatif modeli, proje kapsamında güçlendirilmesi hedeflenen geçici koruma altındaki Suriyeli kadınların Türkiyeli kadınlarla bir arada sosyal güvenceli olarak çalışmalarına, üretmelerine imkân sağlayacağı düşüncesi ile seçilmiştir.
Sosyal Kooperatif, farklı değerlere sahip bir ticari işletmedir. Sosyal Kooperatif, ayrımcı değil birleştiricidir. Bugün ve gelecek için birlikte karar alır, birlikte uygularsınız. Çalıştığınız ölçüde kazanır; adaletli şekilde paylaşırsınız. Tüm kooperatiflerde olduğu gibi Sosyal Kooperatiflerde de ortaklar eşittir ve ihtiyaçlarını dayanışma ile karşılar. Sosyal Kooperatifler bazı toplumsal sorunları çözmeye yönelik olarak temelde toplum içinde ayrıştırılan, marjinalleştirilen veya dezavantajlı kılınan grupların işgücüne ve istihdama katılımını destekleyici faaliyetlere odaklanır. Sosyal Kooperatifler en temelde istihdama katılımda eşitsizlikleri ortadan kaldırmayı ve dezavantajlı grupların ekonomik katılımını ve eklemlenmesini hedeflemektedir.
Sosyal uyum, en geniş anlamıyla toplumsal, ekonomik ve siyasal katılımın bir sonucu olarak gerçekleşmesi beklenen idealdir. Sosyal Kooperatifler, mikro ölçekte toplumsal katılımı herkesin ortaklığına açık olma ilkesi ile sağlamaktadır. Yine tüm ortakların eşit söz hakkı ve eşit oy hakkı bulunması, yönetimde temsil edilebilir olması Sosyal Kooperatiflerin siyasal katılımı mikro ölçekte de olsa desteklediğinin göstergesidir. Bu noktada, mevzuat gereği Türkiye’de bulunan Geçici Koruma veya Uluslararası Koruma altındaki bireylerin kooperatiflerde yönetim ve denetim kurulu seçilemiyor olması, en temel ilkelerle çelişmektedir. Sosyal Kooperatifler, dolayısıyla, tüm ortaklarına sirayet edecek bir yatay yönetişim modeli ile bu gibi sorunların üstesinden gelme potansiyeline sahiptir. Ortaklar arası uyumun sağlanması ise açık iletişim, şeffaflık, eşitlik ve adalet ilkelerinin pratikte hayat bulması ile mümkündür.
Farklı değerlere sahip bir ticari işletme
Neden temizlik sektörünü seçtiniz? Türkiye’de ya da dünyada temizlik sektöründe faaliyet gösteren kooperatifler/sosyal kooperatifler var mı?
Faaliyet alanı olarak temizlik sektörü, proje hazırlık aşamasında İzmir ilindeki bölgesel ihtiyaçların analiz edilmesi sonucunda belirlenmiştir. Türkiye genelinde temizlik sektörüne bakıldığında kalifiye eleman ile kalitesi yüksek profesyonel temizlik servisi sağlayan kaynakların, bu alandaki ihtiyacı karşılamada yetersiz kaldığı tespit edilmiştir. Ayrıca kadın kooperatifleri denince akla genellikle gıda ve tekstil üretimi yapan kooperatifler gelmektedir. Kadınların yönettiği bir temizlik kooperatifi kurarak rekabet baskısı daha az olan bir sektörde daha fazla gelir elde edilmesini sağlamak ise diğer amacımız. Temizlik sektörü ürün yerine hizmet odaklı bir sektör olduğu için ekonomik dalgalanmalardan görece daha az etkilenen sektörlerden biridir. Büyük kurumsal ve ticari kuruluşların genellikle ekonomik durgunluk dönemlerinde dahi temizlik hizmeti için dışarıdan hizmet almayı tercih ettiği görülmektedir.
HALKA Kooperatifi yerelde T.C. vatandaşları dışında Suriyeli geçici koruma altındaki kadınların da ortaklığına imkân sağlayan temizlik sektöründeki ilk kooperatif olacaktır. Dünyadaki örneklerine baktığımızda ise Sosyal Ekonomi Blogunun daha evvelki yazılarında da bahsettiği Filipinli Göçmenlerin dayanışmasıyla Brooklyn, New York’ta kurulan Maharlika Temizlik Kooperatifi göze çarpmaktadır.
Güvenli ve güvenceli çalışma
Temizlik sektörünün kapsamı oldukça geniş. HALKA Kooperatifi hangi hizmetleri verecek?
Belirttiğiniz gibi temizlik sektörü oldukça geniş hizmetleri kapsamakta. Her bir temizlik hizmeti kolunda uzmanlaşmış şirketler var. Bizim amacımız öncelikle güvenli ve güvenceli çalışma ilkesinden taviz vermeden, kadınların daha az riskle, kendilerini güvende hissedebileceği hizmetler sunarak sürdürülebilir şekilde çalışma hayatında yer almalarını sağlamak. Yaptığımız çalışmalar doğrultusunda şu aşamada kurumlara, kat ve ofis temizliği hizmeti sunan bir iş modelinin hem gelir elde etmek hem de kooperatifin sürdürülebilirliği için önemli bir hizmet türü olduğunu görüyoruz. Kooperatif ortaklarının mesleki gelişim eğitimlerini de öncelikli olarak bu kolda almalarını sağlayacağız. Ancak kooperatif ortakları ile birlikte nihai iş modelini oluşturmak en önemli arzumuz.
Temizlik sektöründeki ihtiyaçlar sürekli değişebilmekte. Örneğin, Dünya Sağlık Örgütü tarafından Covid-19 pandemi ilan edildi ve Türkiye de bu küresel salgınla mücadele ediyor. Kamu sağlığı en önemli gündemlerden biriyken, kamusal alanların ve tüm çalışma alanlarının hijyenik koşullara kavuşturulması da güncel bir toplumsal talep.
Temizlik sektörü değişen koşullarla birlikte, dinamik bir çalışma alanı. Hizmetler de değişen koşullar sonucu ihtiyaca yönelik çeşitlenmekte ve her bir çalışma kolunun önemi artmakta. Bu bağlamda, bizler her koşulda sosyal kooperatif ortaklarıyla birlikte iş modelimizin son halini oluştururken, proje ekibi olarak kooperatif için hazırladığımız iki yıllık çalışma planında da kurumlar arası iş birliğine dayanan yani kurumların yine bir kurum olarak kooperatiften hizmet aldığı, kadınlar için güvenli çalışma alanları sunan iş anlaşmaları gerçekleştirmeyi hedefliyoruz.
Projenin görsellerinde kadın figürleri görülüyor. HALKA, bir kadın kooperatifi olarak mı kurgulandı?
HALKA Kooperatifi bir kadın kooperatifi olarak kurgulanmaktan ziyade kadın yoğun ortaklığın süregideceği, temizlik sektörüne yönelik üretim ve hizmet çalışmalarına imkân sağlayacak, uluslararası kooperatifçilik ilkelerine uygun olarak cinsiyet, din, dil, ırk vb. ayrımlar gözetilmeksizin ortak olabilmeye imkân tanıyan bir yapıya sahip olacaktır. Projenin görselinde yer alan kadın figürleri kooperatif kurucu üyelerinin Türkiyeli ve Suriyeli kadınlardan oluşuyor olması noktasına dikkat çekmek amacıyla hazırlanmıştır.
Online başvuru süreci sürüyor
Proje ne zaman başladı, şu anda hangi aşamada?
Projemiz aslında Ağustos ayında tanıtım toplantıları yaparak ve projenin ana aktivitelerini planlayarak başladı. Resmi başlangıcımızı ise Aralık 2019 tarihinde yaptık. Şu an proje yararlanıcılarına ulaşmak için dış erişim çalışmaları aşamasındayız. Bir yandan da projenin sürdürülebilirliği için lobicilik faaliyetleri devam etmekte, kurulacak kooperatifin iş modeli ve iki yıllık çalışma planını oluşturmak için çalışmalar yürütmekteyiz. Pandemi sebebiyle şu aşamada başvurucularla görüşme gibi yoğun fiziki teması gerektirecek çalışmaları gerçekleştiremiyoruz. Ancak online başvuru sürecimiz, bilgilendirme hattı ve sosyal medya araçlarımız üzerinden yaygınlaştırma çalışmalarımız sürüyor.
Kapsamlı bir süreç
Proje yararlanıcıları nasıl seçilecek?
Proje yararlanıcılarını seçmek için kapsamlı bir süreç hazırladık. Öncelikle, potansiyel proje yararlanıcıları paydaşlarımız üzerinden yaygınlaştırdığımız ön başvuru formunu doldurmaktalar. Sosyal kooperatifçiliğe yatkınlık ve çalışma hayatına katılıma elverişlilik doğrultusunda ön değerlendirme yapmaktayız. Geçim kaynakları projelerinde kişilerin motivasyonları farklılık gösterebilmekte. Geçim kaynaklarına erişim ve özellikle kooperatif ortağı olabilmek ise belli başlı temel elverişlilik ve yetkinliğe sahip olmayı gerektiriyor.
Ön başvuruda elverişlilik ve temel yetkinlik ölçümlemesi yapıp kısa listeye kalan adaylarımız ile ayrıntılı mesleki ve yaşam becerilerini saptayan yapılandırılmış görüşmeler yapıyoruz. Bu görüşmeler öncesinde de kişilerin proje ve sosyal kooperatifçilik ile ilgili varsa sorularını da yanıtlıyoruz. Beceri ölçümlemesi sonunda ulaştığımız altmış kişi ile ısındırma eğitimleri yoluyla sürece dair motivasyonlarını artıracak çalışmalar gerçekleştireceğiz.
Takiben, otuzar kişilik iki gruba ayıracağımız katılımcılarla iki günlük bir fikir maratonu (ideathon) gerçekleştireceğiz. Fikir maratonu ile seçilen otuz kadın projenin yararlanıcısı olarak belirlenecek. Bu etkinlik kapsamında kadınlarda gözlemleyeceğimiz durumlar ise; motivasyon, esneklik, sorumluluk duygusu, zaman yönetimi, iletişim, takım çalışması, çatışma yönetimi, servis becerileri, karar verme, problem çözme, yaratıcılık ve yapısal düşünce şeklinde olacak.
Proje yararlanıcılarına sağlanacak destekler
Proje yararlanıcılarına bir başka ifadeyle potansiyel ortaklara ne gibi destekler sağlanacak?
Potansiyel ortaklara sağlanacak destekler kabaca şöyle;
- Eğitim yerine ulaşım ve eğitim sırasında yeme-içme ihtiyacı için aylık harcırah desteği.
- Çocuklu annelerin hem eğitimlere hem de iş dünyasına katılımını kolaylaştırmak için proje süresince 4 ve 5 yaşlarındaki çocuklar için çocuk dostu alan desteği.
- Beceri ve iş odaklı haftada 30 saate kadar öğrenme ve güçlenme eğitimleri
- Başlıca verilecek diğer eğitimler ve faaliyetler; kooperatifçiliğe giriş, kooperatiflerde mali ve hukuki durum, kooperatiflerde kaynak geliştirme, online kooperatif eşleştirmesi,
- Sosyal kooperatif iyi örneklerinin incelenmesi ve kooperatif ziyaretleri, yönetişim modelleri, liderlik, şiddetsiz iletişim, sosyal uyum ve birlikte yaşam atölyeleri/faaliyetleri, kadın güçlenmesi çalışmaları, toplumsal cinsiyet eşitliği, temel insan hakları, sosyal haklar ve hizmetler
- Sosyal kooperatifin kuruluşu ve kurulduktan sonra her adımında birebir destek.
- Mesleki gelişim, iş geliştirme ve kooperatif danışmanlığı
- Bilimsel göstergeler ışığında izleme ve değerlendirme çalışmaları
- Sürdürülebilir sosyal işletme için 2 yıllık çalışma planı.
Gönüllüler yereldeki toplumsal etkiyi artıracak
Proje kapsamında gönüllülerle çalışmayı öngörüyorsunuz. Bu çalışma nasıl gerçekleştirilecek?
Bizim için, gönüllüler; projenin daha etkili bir şekilde yürütülmesi için en önemli özneler. Kurum içi operasyonlar ve proje faaliyetlerinde destek olabilecek bir gönüllü ekibine sahip olmak yereldeki toplumsal etkiyi de artıracaktır. Dolayısıyla proje süresince birbirimizi destekleyip güçlendirmeyi hedefliyoruz. Bu amaçla gönüllülere yönelik proje oryantasyon programı, birlikte yaşam ve sosyal aktiviteler, kapasite güçlendirme faaliyetleri, Impact Hub Istanbul ekibi ile deneyim aktarımı toplantıları, Impact Hub Istanbul bünyesindeki diğer üyeler ile bağlantıya geçme ve diğer sosyal etki odaklı çalışmalara katılabilme ve proje sonunda gönüllülük sertifikası sunma gönüllülerle yürüteceğimiz çalışmalardan bazıları. Her gönüllünün projede yürüyen çalışmalara aktif katılımı ve karar alma süreçlerinde var olması da en önemli arzumuz. Gönüllüler hem projenin iç etkisini hem de sosyal kooperatifin toplumsal faydasını büyütecektir.
Dayanışma ve dayanışma ekonomileri
Son olarak eklemek istedikleriniz…
Dünyanın pek çok ülkesinde şu sıralar Türkiye’deki gibi Covid-19 pandemisi esas gündemi oluşturuyor. Pandemi ile birlikte pek çok soru, sorun ve kaygıyı da tartıştığımız bir dönemdeyiz. Mevcut üretim ve bölüşüm sisteminin pandemi sürecinde her soruna yanıt veremediğini gördüğümüz, okuduğumuz ve izlediğimiz bir süreçteyiz. Bu günlerde sıklıkla duyduğumuz kavram ise “dayanışma”… Dünya üzerindeki pek çok ülke sağlık hizmeti için dayanışma ağları oluşturmakta. Sosyal kooperatifleri her türlü kriz ve afet durumunda ayakta tutan dayanışma ilkesidir. Dayanışma ekonomileri ile güvenli ve güvenceli çalışma sunan alternatif geçim kaynakları üzerine daha çok konuşacağımız, düşüneceğimiz ve deneyimleyeceğimiz zamanların da geleceğini öngörüyoruz. Bu zor zamanları da dayanışmayla hafifletebileceğimize inanıyoruz.
Hikâyemize tanıklık etmek, bizleri fikir ve önerilerinizle desteklemek için sosyal medya hesaplarımız (Facebook, Instagram, Linkedin) ve web sitemizden takip edebilirsiniz.