Mevcut gıda sistemi ne üreticiye ne de tüketiciye değer veriyor. Bu sisteme bir alternatif yaratmak için sorumluluk üstlenen yerelde örgütlü tüm hareketlerin büyük küçük demeden tanınması ve desteklenmesi gerektiğini düşünüyoruz. Bu düşünceyle sizi, iyi ve temiz gıda için çalışan Marmaris Ekolojik Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ile tanıştırmak istiyoruz. Kooperatif ortakları ile her salı günü Marmaris’te Gazi Mehmet Ülgen Parkı’nda kurulan Yerel Tohum Temiz Gıda Üretici Pazarı’nda buluştuk. Pınar Ünlü’den kooperatifin ve yerel pazarın hikâyesini dinledik.
Pınar Ünlü, sizi tanımak isteriz…
15 yıl önce İstanbul’dan ayrılarak Marmaris’e yerleştim. İstanbul’da tekstil sektöründe çalışıyordum; tarım ve gıda ile bir ilişkim yoktu. Marmaris’te yaşamaya başlayınca Kent Konseyindeki arkadaşlar ile de konuşarak bu konular ile ilgilenmeye başladım.
Tohum hâlâ köylünün ilgisini çekiyor; tohum ile aralarında öyle bir bağ var ki
Peki, kooperatif kurma fikri nasıl ortaya çıktı?
Kooperatif kuruluşundan önce İzmir Yerel Tohum Derneği’nin Marmaris temsilcisi idik ve satışımız yoktu. Derneğin temsilcileri olarak köy ziyaretleri yaparak üreticiler ile kimyasal kullanmadan üretim yapılması hakkında görüşüyorduk. O süreçte köylerde yaptığımız toplantılarda, İzmir Tohum Derneği’nden getirdiğimiz tohumları dağıttık. Tohum hâlâ köylünün ilgisini çekiyor; tohum ile aralarında öyle bir bağ var ki satış için üretim yapmasa bile tohuma sahip olmak istiyorlar. Muğla’da düzenlenen tohum takas şenliğinde tanıştığımız Prof. Dr. Tayfun Özkaya ve o zaman Marmaris’te yaşayan Abdullah Aysu bizi çok desteklediler. Kooperatifçilik adına çok güzel önerilerde bulundular. Kooperatif hareketini başlatmamızda etkili oldular. Ayrıca Doç. Dr. Füsun Tezcan’dan da destek aldık.
Üreticiler, genel olarak, ilaç kullanmama fikrine karşılar
Köy ziyaretlerinde gördüğünüz kadarıyla üreticilerin ilaçsız tarıma yaklaşımları nasıl?
Üreticiler, genel olarak, ilaç kullanmama fikrine karşılar. Üretici ziyaretlerinde, ilaçsız üretim yaptığını bildiren üreticilerden birçoğunun ilaç kullandıklarını belirledik. Belirlenmiş sınırlar içerisinde ilaç kullandıklarında üretimlerini “ilaçsız” olarak kabul ediyorlar. Biz bunu kabul etmiyoruz. Kendilerine kademeli olarak iyi tarıma geçmelerini önerdik. Hatta geçiş sürecini kolaylaştırmak için destek olmayı teklif ettik. Ancak şu anda pazarımıza katılan 6-7 üretici dışında kimseyi ikna edemedik. İyi tarıma geçmenin maliyetlerini karşılamak istemiyorlar.
Yerel pazar bizim için tam bir sosyal alan oldu
Şu anda içinde bulunduğumuz yerel pazar hakkında bilgi verebilir misiniz?
Yerel pazar 2017’de kuruldu. Ancak ondan önce iki sene hem üreticileri hem belediyeyi ikna etmek ile geçti. Sonunda belediye ikna oldu ve bize yer verdiler. Böylece pazarı kurduk.
Burada Yeşilbelde, Taşlıca, Hisarönü ve Turgut’tan gelen 6-7 üreticimiz var. Üreticilerimiz suni ilaç kullanmıyorlar, ısırgan otu suyu gibi doğal ilaçlar kullanıyorlar. Ama pazarımız için organik tarım ürünü veya organik sertifika arayışımız yok; bunlara taraftar da değiliz. Burada sattığımız ürünlerin pestisit testlerini Aydın Ticaret Borsası’nda yaptırıyoruz. Testten geçmeyen ürünlerin satışı yapılmıyor. Üreticiler de bu testlerin yapılmasını istiyorlar. Zaman zaman üreticileri ziyaret ederek nasıl üretim yaptıklarını görüyoruz.
Yerel pazar bizim için tam bir sosyal alan oldu. Her salı buraya gelebiliyor ve güzel bir gün geçiriyoruz.
Yerel Tohum Temiz Gıda Üretici Pazarındaki üreticiler kooperatifin ortakları mı?
Şu anda pazarda satış yapanlardan bir kişi kooperatifin ortağı; bu pazarı birlikte kurduk. Ancak buradaki diğer üreticilerimiz kooperatife ortak olmak istemediler. Bunun birkaç sebebi olabilir. Birincisi, pazar sebebiyle kooperatiften zaten destek aldıklarından ortak olmaya gerek görmediler. İkincisi, kooperatifler ile ilgili olarak duydukları ya da tanık oldukları geçmişten gelen kötü deneyimler var. Üçüncüsü, daha çok yeşillik ürün yaptıklarından kooperatifin onlara ne fayda getireceğini anlayamadılar. ‘Burada zaten birbirimize destek oluyoruz’ diyorlar. Şimdilik böyle gidiyor.
Tarımsal kalkınma kooperatifi modeli üreticiyi korumanın yanı sıra çok amaçlı olmaları nedeniyle daha fazla şey yapmaya olanak sağlıyor
Kooperatife dönersek, Marmaris Ekolojik Tarımsal Kalkınma Kooperatifini kurarken başlıca amacınız neydi?
Aslında bizim kooperatifleşmekteki asıl amacımız maddi açıdan güçlü olup ihtiyacı olan üreticilere destek olmaktı. Biraz daha maddi destek bulmak ve satış yapabilmek umudu ile kooperatif kurmaya karar verdik.
Kooperatifimiz tüm Marmaris’i (tüm köylerini) kapsıyor. Tarımsal kalkınma kooperatifi modeli üreticiyi korumanın yanı sıra çok amaçlı olmaları nedeniyle daha fazla şey yapmaya olanak sağlıyor. Çok yönlü bir kooperatif türü olduğundan aramıza katılacak ortaklara göre farklı alanlara yönelebiliriz diye düşündük. Kâr amacından uzak devam edebilmek adına tarımsal kalkınma kooperatifi olarak kurulmayı tercih ettik.
Kuruluştan bu yana ortak sayınız nasıl değişti?
7-8 ortak ile kurulduk. Şu anda, çoğu kadın olan 15 ortağımız var. Ortaklarımızın sadece bir tanesi gerçek çiftçi, diğerlerimiz beyaz yakalıyız. Hepimiz gönüllü olarak çalışıyoruz.
Kararları uzun uzun tartışarak alıyoruz
Kooperatifte kararları nasıl alıyorsunuz?
Kararları uzun uzun tartışarak alıyoruz. Önemli olduğunu düşündüğümüz konularda oybirliği arıyoruz. Rutin işlerde, örneğin bir toplantıya katılım gibi, oy çokluğu yeterli oluyor. Ancak örneğin, bir üreticiye destek sözkonusu ise oybirliği arıyoruz. Hatta fiyatlandırma için, yerelde satış için, kargo ile satış için uzun uzun tartışmalar sonucunda birbirimizi ikna etme yolunu seçtik. Eğer herkes ikna olmuyor ise ilgili işlerden vazgeçtik.
Amacımız ürünlerimizi toplu bir şekilde tüketim kooperatiflere verebilmek
Hangi ürünleri üretiyor veya satıyorsunuz?
Yerfıstığı, zeytin, elma sirkesi, kuru incir, nohut… İşlenmiş ürünü satmak daha kolay. Örneğin geçen ay elimizdeki nohutlardan humus yapıp Gökova Slow Food’a getirdik; çok güzel satıldı.
Limon ve portakal kabuğu tozu birkaç yıldır bize önemli bir maddi gelir sağlıyor. Portakal ve limonu pestisit testlerini yaptırarak satın aldıktan sonra Muğla Büyükşehir Belediyesi’nin Fethiye’deki kurutma tesisinde kurutma işlemini gerçekleştiriyoruz. Fethiye’de portakal ve limonlar soyuluyor; yine belediyeye ait bir tesiste toz haline getiriliyor ve paketleniyor. Geçen yıl 4 ton limondan ve 2-3 ton portakaldan üretim yaptık. Bayağı zor bir iş, ciddi bir organizasyon gerekiyor. Bu süreçte ortakların çoğu gönüllü olarak çalışıyor.
Yerelde işler daha zor
Satışlarınızı nasıl gerçekleştiriyorsunuz?
Her salı Marmaris’te Yerel Tohum Temiz Gıda Üretici Pazarı’nda, her ay Slowfood Gökova Yerel Üretici Pazarı’nda satış yapıyoruz. Tohum takas şenliklerine gidiyoruz. Kadıköy Tüketim Kooperatifi, Koşuyolu Gıda Topluluğu ve İzmir’deki bir gıda topluluğu ile çalışıyoruz. Aslında amacımız ürünlerimizi toplu bir şekilde tüketim kooperatiflere verebilmek. Bizden ürün isteyenleri de ürün verdiğimiz kooperatiflere yönlendirmek. Bir dükkânımız olsa, çoğumuzun başka işleri de olduğundan, dükkânı tüm gün çalıştıracak zamanı ayırmak bizler için zor. Dükkâna çalışacak ücretli eleman bulmak, onun maliyetini karşılamak da zor. Yine de dükkân arayışımız sürüyor. Yakın çevremize belki kargo yapabiliriz. Ancak İstanbul, Ankara gibi uzak yerlere kargo yapmak istemiyoruz.
Şu andaki sosyal medya olanakları ile çok tanınıyoruz ama Marmaris’te bizi o kadar tanımıyorlar. Yani yerelde işler daha zor. Örneğin, buradaki pazarda satışlarımız düşük. Organik pazarda fiyatlar yüksektir algısı sebebiyle yerel pazara ilgi düşük. Bir de gelenler her istediğini bulmak istiyor. Bizde hey şey mevsimsel. Böyle olunca diğer klasik pazar daha çok tercih ediliyor.
Şansımızı biraz da kendimiz yarattık
Gelecek planlarınız arasında neler var?
Kooperatifimiz Mart 2020’de, pandeminin başlangıcında kuruldu. Ardından 2021’de orman yangını yaşandı. Hem pandemi hem orman yangınları bizi yavaşlattı. Onlar olmasaydı belki daha çok şey yapabilirdik.
Asıl amacımız maddi açıdan güçlü olup ihtiyacı olan üreticilere destek olmak olduğu için pazara daha çok sayıda üretici kazandırmak istiyoruz. İkinci hedefimiz, bir tarımsal kalkınma kooperatifi olduğumuz için başka yerdeki üreticilere destek olmak. Ancak Marmaris dışına çok fazla taşmayı düşünmüyoruz. Bunu kendi aramızda epey tartıştık. Mümkün olduğu kadar yerelde kalmak istiyoruz. Ülkenin dört bir yanına çok çok özel bir neden olmadıkça kargo yapmak istemiyoruz.
Sosyal Ekonomi’nin okuyucularına bir mesaj göndermek ister misiniz?
Üreticiye değer verilmesi gerekiyor
Pınar Ünlü: Tarım üreticisine değer verilmiyor; tarım ürünlerinin çok ucuza satılması bekleniyor. Bir tarım ürününün çok ucuza satılması durumunda, o ürünü üretip çok ucuza satan kişinin geçinip geçinemeyeceğinin düşünülmesi lazım. Üreticiye değer verilmediğinden, onlar da yaptıkları işe değer vermiyorlar ve çocuklarının okuyup şehirlere gitmelerini istiyorlar. Üreticiye değer verilmesi gerekiyor.
Rant değeri yüksek olan tarım topraklarının değerlendirilmesi önemli
Ayşegül Kolluoğlu (Emekli ziraat mühendisi, kooperatif ortağı): Açıkçası rant değeri yüksek olan tarım topraklarının değerlendirilmesi önemli. Tüketicilerin tükettikleri ürünlerinin farkında olmalarını öneririm. Bir de piyasada organik isminin çok yanlış kullanıldığına dikkat çekmek istiyorum.
Tek çözüm küçülme
Şamil Beştoy (Kooperatif ortağı): Yakın görüştüğüm bir arkadaşım telefonda, ‘yemek siparişi sitesinden yemek sipariş ettim. Bir türlü gelmiyor’, diyerek şikâyet ediyordu. Ben de kendisinin yapmasını önerdim. ‘Kim uğraşacak’, dedi. Bütün mesele bu: Kim uğraşacak? Bu ürün emek ile yetiştiriliyor. Emek ile toplanıyor. Emek ile pişirilip emek ile yenilen bir ürün. Kim uğraşacak sorusuna yanıt bulunması lazım. Hiç kolay değil; tek çözüm küçülme. Küçülmek gerekiyor.
Dayanışma yaşatır!
Pınar Ünlü (Kooperatif ortağı): Bence insanların yediklerini, içtiklerini sorgulaması önemli. Sorgulama başlayınca bizim geldiğimiz bu noktaya geliniyor. Sonuçta bizi bulacaklardır. Kooperatiflere destek olacaklardır. Dayanışma yaşatır!
Bu konu hakkında bilgi vermeniz çok güzel. Genellikle türkçe içerikler az oluyor fakat böyle güzel içerikler görmek ve okumak çok zevkli.