Sürdürülebilir Gelişme Endeksi (SGE), içinde yaşadığımız Antroposen’de, güçlü sürdürülebilirliğin bir göstergesi olarak insani gelişmenin ekolojik etkinliğini ölçmeyi amaçlamaktadır (Köne, 2019). SGE, insani gelişmeyi ekolojik etkinliği üzerinden değerlendirirken eğitim, yaşam beklentisi, gelir, CO2 emisyonu ve madde ayak izi göstergelerini kullanmaktadır. Seçilen göstergeler insani gelişmenin ekolojik etkinliğini ölçme amacına uygundur.
SGE, Londra Üniversitesi’nden antropolog Jason Hickel öncülüğündeki bir araştırma ekibi tarafından geliştirilmiştir. Endeksin hesaplama yöntemi Hickel’ın, Ecological Economics dergisinde yayımlanan makalesinde (2020) açıklanmıştır. Yöntem konusunda daha ayrıntılı teknik açıklamalara Sustainable Development Index (Sürdürülebilir Gelişme Endeksi, SGE) projesine ait internet sayfasından erişilebilir.
Bu yazıda, projenin internet sayfasında yayımlanan endeks değerleri, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH), karbondioksit (CO2) emisyonu, madde ayak izi ve yaşam beklentisi gibi göstergeler açısından değerlendirilmektedir.
Ülkelerin Sürdürülebilir Gelişme Endeksleri
SGE’nin hesaplandığı en son yıl 2015 verisine göre 163 ülkenin SDE ortalama değeri 0,564’tür. Söz konusu değerin hesaplanmasında kullanılan GSYH, CO2 emisyonları, madde ayak izi ve yaşam beklentisi göstergelerinin ortalama değerleri ise sırasıyla 17.813 (2011 $/kişi), 5,17 (ton CO2/kişi), 12,91 (ton/kişi )ve 71,8 (yıl)’dir.
SGE değerleri en yüksek ve en düşük ilk on ülke verileri sırasıyla Tablo 1 ve Tablo 2’de sunulmuştur. Tablo 1’de görüleceği gibi hesaplanan en yüksek SGE değeri Küba (0,859)’ya aittir. SGE değerleri yüksek hesaplanmış tüm ülkelerde GSYH (Küba ve Panama hariç), CO2 emisyonları ve madde ayak izi değerleri tüm ülke ortalamalarının altında iken yaşam beklentisi değeri tüm ülke ortalamalarının üzerindedir (Tablo 1). Tablo 2’deki veriler SGE değeri en düşük olan ülkenin Singapur (0,081) olduğunu göstermektedir. Tablonun devamında görüleceği gibi SGE değerleri en düşük hesaplanmış ülkelerinin hepsinde GSYH, CO2 emisyonları, madde ayak izi ve yaşam beklentisi değerleri tüm ülke ortalamalarının üstündedir.
Tablo 1. SGE değerleri en yüksek on ülke verileri
Ülke | SGE |
GSYH (2011 $/kişi) |
CO2 (ton CO2/kişi) |
Madde ayak izi (ton/kişi) |
Yaşam beklentisi (yıl) |
Küba | 0,859 | 21.000 | 3,42 | 8,04 | 79,6 |
Kosta Rika | 0,830 | 14.086 | 2,66 | 8,08 | 79,6 |
Sri Lanka | 0,825 | 10.791 | 1,03 | 3,88 | 75,1 |
Arnavutluk | 0,811 | 11.083 | 2,32 | 10,92 | 78,2 |
Panama | 0,808 | 18.167 | 3,77 | 7,85 | 77,8 |
Cezayir | 0,805 | 13.338 | 1,96 | 3,03 | 75,9 |
Gürcistan | 0,801 | 8.766 | 3,07 | 9,12 | 73,1 |
Ermenistan | 0,800 | 8.517 | 1,99 | 7,63 | 74,4 |
Azerbaycan | 0,798 | 16.334 | 3,24 | 5,91 | 71,9 |
Peru | 0,788 | 11.420 | 2,14 | 9,38 | 74,7 |
Tablo 2. SGE değerleri en düşük on ülke verileri
Ülke | SGE | GSYH
(2011 $/kişi) |
CO2
(ton CO2/kişi) |
Madde ayak izi
(ton/kişi) |
Yaşam beklentisi (yıl) |
Singapur | 0,081 | 78.742 | 28,78 | 74,19 | 82,8 |
Kuveyt | 0,102 | 73.657 | 24,89 | 46,54 | 74,6 |
Birleşik Arap Emirlikleri | 0,108 | 66.923 | 24,55 | 48,10 | 77,1 |
Avustralya | 0,153 | 43.138 | 19,08 | 42.70 | 82,7 |
ABD | 0,184 | 53.741 | 18.35 | 32.36 | 79,2 |
Kanada | 0,194 | 42.512 | 16,05 | 34,99 | 82,2 |
Norveç | 0,200 | 67.028 | 14,38 | 37,71 | 82,0 |
Estonya | 0,209 | 26.985 | 17,27 | 27,93 | 77,4 |
Finlandiya | 0,227 | 39.248 | 12,74 | 35,39 | 81,1 |
İzlanda | 0,233 | 42.425 | 12,97 | 33,94 | 82,6 |
GSYH ve SGE İlişkisi
Kişi başı GSYH değeri en yüksek olan Katar’ın SDE değeri 0,251’dir. Kişi başı GSYH değeri en yüksek olan diğer ülkelerde de SDE değerleri tüm ülke ortalamalarının altında hesaplanmıştır.
Tablo 3. GSYH en yüksek ilk on ülkenin SGE değerleri
Ülke | GSYH (2011 $/kişi) | SGE |
Katar | 117.896 | 0,251 |
Singapur | 78.742 | 0,081 |
Brunei Sultanlığı | 78.611 | 0,355 |
Kuveyt | 73.657 | 0,102 |
Norveç | 67.028 | 0,200 |
Birleşik Arap Emirlikleri | 66.923 | 0,108 |
İsviçre | 58.280 | 0,263 |
ABD | 53.741 | 0,184 |
Suudi Arabistan | 51.885 | 0,461 |
İrlanda | 48.551 | 0,432 |
CO2 Emisyonu ve SGE ilişkisi
Kişi başı CO2 emisyon değeri en yüksek olan Singapur’un SDE değeri (0,081) 163 ülke içersinde en düşüğüdür. Kişi başı CO2 emisyon değeri en yüksek olan diğer ülkelerde de SDE değerleri tüm ülke ortalamalarının altında hesaplanmıştır (Tablo 4).
Tablo 4. CO2 emisyonu en yüksek ilk on ülkenin SGE değerleri
Ülke | CO2 (ton CO2/kişi) | SGE |
Singapur | 28,78 | 0,081 |
Katar | 25,91 | 0,251 |
Kuveyt | 24,89 | 0,102 |
Birleşik Arap Emirlikleri | 24,55 | 0,108 |
Avustralya | 19,08 | 0,258 |
ABD | 18,35 | 0,184 |
Estonya | 17,27 | 0,209 |
Kanada | 16,05 | 0,194 |
Suudi Arabistan | 14,51 | 0,461 |
Norveç | 14,38 | 0,200 |
Madde Ayak İzi ve SGE ilişkisi
Madde ayak izi, çıkartılan ve tüketilen maddelerin (biyokütle, fosil yakıtlar, madenler ve yapı malzemeleri) ton cinsinden toplam değeridir. Kişi başı CO2 emisyon değerinde olduğu gibi kişi başı madde ayak izi değerinde de Singapur en yüksek değere sahiptir ve SGE değeri açısından en alt sırada yer almaktadır. Kişi başı madde ayak izi değeri en yüksek olan diğer ülkelerde de SDE değerleri tüm ülke ortalamalarının altında hesaplanmıştır.
Tablo 5. Madde ayak izi en yüksek ilk on ülkenin SGE değerleri
Ülke | Madde ayak izi (ton/kişi) | SGE |
Singapur | 74,19 | 0,081 |
Birleşik Arap Emirlikleri | 48,1 | 0,108 |
Kuveyt | 46,54 | 0,102 |
Avustralya | 42,7 | 0,258 |
Norveç | 37,71 | 0,200 |
Uruguay | 35,78 | 0,551 |
Finlandiya | 35,39 | 0,227 |
Kanada | 34,99 | 0,194 |
Litvanya | 34,55 | 0,310 |
Slovakya | 34,42 | 0,238 |
Yaşam Beklentisi ve SGE ilişkisi
Yaşam beklentisi en yüksek olan Japonya’nın SDE değeri 0,319 hesaplanırken, yaşam beklentisi en yüksek olan diğer ülkelerde de SDE değerleri tüm ülke ortalamalarının altında hesaplanmıştır (Tablo 6).
Tablo 6. Yaşam beklentisi en yüksek ilk on ülkenin SGE değerleri
Ülke | Yaşam Beklentisi (yıl) | SGE |
Japonya | 83,6 | 0,319 |
İsviçre | 83,1 | 0,263 |
İspanya | 83 | 0,485 |
İtalya | 82,8 | 0,550 |
Singapur | 82,8 | 0,081 |
Avustralya | 82,7 | 0,258 |
İzlanda | 82,6 | 0,233 |
Fransa | 82,4 | 0,549 |
İsrail | 82,3 | 0,423 |
İsveç | 82,3 | 0,328 |
Değerlendirme
Sürdürülebilirlik gezegenin sınırları içinde kalmak anlamına gelir. Gezegenin sınırlarını aşmamak için, 2015 yılında CO2 emisyon ve madde ayak izi seviyelerinin yaklaşık yıllık 1,74 (ton/kişi) (IPCC, 2018) ve 6,8 (ton/yıl) (Bringezu, 2015) değerlerinin altında olması gerektiği belirtilmiştir. SGE üzerinde önemli etkisi olan CO2 emisyon ve madde ayak izi göstergelerinin tüm ülkelerde yukarıda belirtilen değerlerin altına çekilmesi gerekmektedir.
Bu bağlamda, sürdürülebilirlik açısından, ekonomik büyüme çevresel etki ile birlikte değerlendirilmelidir. Ülkelerin politika yapıcılarının, döngüsel ekonomi lehine olan politikalarının etkili olması için ülkelerinin CO2 emisyonlarını ve madde ayak izi değerlerini azaltma eğiliminde olmaları gerekmektedir.
Ayrıca ekonomik kalkınma verileri ile SGE endeks değerleri dikkate alındığında, planlı ekonomik küçülme (degrowth) yaklaşımının tartışılmasının gerekliliğini hatırlatabiliriz.
Kaynakça
Bringezu, S. (2015). Possible target corridor for sustainable use of global material resources. Resources. 2015; 4(1):25-54. Erişim
Hickel, J. (2020). The sustainable development index: Measuring the ecological efficiency of human development in the anthropocene. Ecological Economics, 167. Erişim
IPCC, 2018. Global Warming of 1.5C – Summary for Policymakers. IPCC, Switzerland. Erişim
Köne, A. Ç. (2019, 19 Aralık). Sürdürülebilir Gelişme Endeksi. Erişim