Bademler Köyü Kooperatifi: Birlikte Hareket Etmeliyiz

Bademler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Murat Kulaç ile Bademler Doğal Yaşam Köyünde buluştuk ve kooperatifin yeni projeleri hakkında bilgi aldık. Mahmut Türkmenoğlu’nun öncülüğünde 60 yıl önce kurulan kooperatif, günün şartlarına uyum sağlamak için zaman içinde farklı ürünlere yönelmiş. Bugün de finansal dayanıklılığı sağlamak üzere ürün çeşitlendirmesi yapmayı, tarım ve turizmi birleştiren projeleri gerçekleştirmeyi hedefliyorlar.

Kurulduğu köyü geliştiren, güzelleştiren ve Başkanının ifadesiyle “köyün lokomotifi” olan Bademler Kooperatifi, neden tarımsal kalkınma kooperatiflerini önemsemeliyiz sorusuna en iyi yanıtı veriyor. Kooperatiflerin ürünlerinin halk ile buluşmasını sağlayacak çözümlere çok ihtiyacımız var. Kooperatiflerin de kendi aralarında güçlü işbirlikleri kurmaları gerekiyor. Murat Bey’in söylediği gibi, “ya hep beraber ya hiçbirimiz!”

Bademler sevdası

Bademler, Türk kooperatifçilik tarihinde çok özel bir yeri olan köklü bir kooperatif. Kooperatifiniz geçmişten bugüne nasıl geldi?

Kooperatifimiz 1962 yılında kurulmuş 1970 yılında da üretime geçmiş, Türkiye’deki en eski kooperatiflerden bir tanesidir. İzmir Köy-Koop Birliğini kuran, Türkiye Kooperatifler Birliği’nin kuruluşunda öncü rol oynamış bir kooperatifiz.

Kooperatifçilik fikri, kurucumuz Mahmut Türkmenoğlu’nun Bademler sevdasından kaynaklanıyor. Üniversiteden mezun olduktan sonra, araştırmaları sonucu, Bademler’in üretim şeklini değiştirmesi gerektiğini düşünüyor. Aslında toplumsal bir alana giriyor. O zamanlar susuz bir yerdi Bademler. Bu yüzden çevrenin en fakir kalmış köylerinden biriydi. Susuz Yaz filmi Bademler’de çekildi. Filmde zaten Bademler anlatılır. Mahmut Türkmenoğlu bu şartlardan kurtulmanın yolunun birleşerek kooperatifçilik yapmaktan geçeceğini düşünür ve köylüyü buna ikna etmeyi çalışır. Köylü başlangıçta, buna pek inanmak istemez. Bu süreçte kendisine güvenen çok az sayıda ortak ile kooperatifi kurarlar. 7 kilometre mesafeden imece ile köye su getirirler. Bu gerçekleştikten sonra insanlar Mahmut Türkmenoğlu önderliğinde kooperatifçiliğe inanmaya başlar.

O yıllarda Almanya’ya kooperatifler üzerinden işçi gidiyor. Yurtdışına işçi gitmeye başlayınca kooperatife inanç artıyor. Bademler köyünde her aileden Almanya’ya gitmiş birileri vardır. Halen yaklaşık 500 kişi Almanya’da yaşıyor. Bu da kooperatif sayesinde oldu.

Kooperatifte çalışıp emekli olan şu ana kadar 150 kişi var. İstihdam olarak bakarsak, Bademler köyünden olup kooperatifte çalışmayan yoktur. Şu anki istihdamımız 65 kişidir. Bu sayı ilkbaharda 100 kişiye çıkacak. Kooperatif köyün lokomotifi; biz bu açıdan bakıyoruz.

Çeşitli badireler de atlattık. 1980’li yıllarda büyük bir dolu faciası oldu. Tüm seraların camları kırıldı, üstelik ürünler de gitti. İki yıl kadar üretim yapamadık. Ortakların desteği ile kooperatif yeniden ayağa kalktı ve üretime başladı. Onun için kooperatifin temelleri çok sağlam. Türkiye’de, yoluna devam edebilecek ender kooperatiflerden biriyiz diyebilirim. Bademler sevdalıları çok fazladır. Bademler, Türkiye’de, Avrupa’da bir markadır.

Türkiye’de tarımın durumu pek iyi değil. Ciddi bir tarım politikası oluşturulması gerekli.

Bademler Kooperatifi’nin temelleri ne denli sağlam olsa da Türkiye’de tarımın içinde bulunduğu koşullar sizi de etkiliyordur herhalde …

Türkiye’de tarımın durumu pek iyi değil. Ciddi bir tarım politikası oluşturulması gerekli. Bu manada konunun uzmanları toplanarak bir konsensüs oluşturulmalı ve bu yolda devam edilmeli. Bazı konularda karar verilmesi gerekiyor. İlk olarak; Türkiye bir tarım ülkesi olacak mı, olmayacak mı? İki, tarımsal dış yatırımları kabul edecek mi, etmeyecek mi? Üç, destekleri ne boyuta çıkaracak? Tamam, örneğin kesme çiçekte KDV %18’de kalsın problem değil ama benim önümdeki sorunlar çözülsün. Gübre fiyatları, fide fiyatları çok artmış. Bu alanlarda devlet destek olacak mı? Önemli olan bu. İhracat da yapılabilir, Afrika ve Ortadoğu çok büyük pazarlar. Ancak bunun için ve genel olarak kooperatifçiliği geliştirmek için devletin hibe desteklerine ihtiyaç var.

Büyükşehir yasasıyla köylerin mahalleye dönüşmesi sizi nasıl etkiledi?

Türkiye’de üretilebilir alan çok azaldı. Bu Bademler için de geçerli. Rant arttı. Çevremize bakarsak çok fazla yapılaşma var ve dairelerin fiyatları da oldukça yüksek. Bu bağlamda, üretim yaptığımız alanları elimizde zor tutuyoruz. Kooperatifin üretim yaptığı alanı satışa çıkarsak fiyat çok yüksek olur; her ortağın eline geçecek rakam da öyle… Ortaklar kooperatifin kendisine bir şey katmadığını düşündüğünde bu rantın peşine düşebilir.

Kooperatif ürünlerine halkın güveni var. Bunu değerlendirmek lazım.

Bu olumsuzluklara karşın kamuoyunun kooperatiflere ilişkin algısında bir iyileşme olduğu yönündeki gözlemimize katılır mısınız?

Evet, şu an Türkiye’de kooperatif ürünlerine ilgi giderek artıyor. Kooperatif ürünlerine halkın güveni var. Bunu değerlendirmek lazım. Örnek vermek gerekirse, yıllardır kooperatiflerin pazarlama sorunları var. Kooperatifler çok güzel ürünler üretiyorlar ancak pazarlayamıyorlar. Üreticiler olarak kentlerdeki tüketicilere ulaşmamız lazım. Birleşerek ürünlerimizi halk ile buluşturacak çözümleri geliştirmeliyiz. Şu anda kooperatifler arası çekişmeler var. Aksine, kooperatifler olarak bizler bir araya gelip birlikte hareket etmeliyiz. Mesela, kooperatifler ürün takası yapılabilirler. Diyelim ki, biz ürünlerimizi Mardin’e göndereceğiz, Mardin bize ürün gönderecek. Her kooperatifin satış mağazası olacak. Böylece kooperatifler halk ile iç içe olacaklar. Yıl sonunda kooperatifler birbirleriyle mahsuplaşabilirler. Böylece her kooperatifin her ürünü her ilde olabilecek. Bu konuda girişimlerimiz var. Ancak bunu çözmek o kadar kolay değil. Diyalog ile çözebiliriz.

Aracı kullanmadan Hollanda’ya çiçek satacağız.

Üretime dönük projeleriniz neler?

Avrupa, tarımda yeni açılımlar yaparak üçüncü ülkelere yöneliyor. Bu bağlamda da bizim gibi temeli sağlam kuruluşlar arıyor. Onun için bu ilişkilere girmek gerekiyor. Örneğin, Hollanda üretimde %30-50 arasında küçülmeye gidiyor. Gerekçeleri de doğal gaz fiyatlarındaki büyük artışlardan dolayı üretim maliyetlerinin çok artması. Hollanda’nın üretimden çekileceği ve yatırım yapacak yerler aradığı bilgisini aldığımızda, yaptığımız çeşitli toplantılar sonucunda, Bademler Kooperatifi olarak arazilerimizde üretim yapmaya talip olduğumuzu bildirdik. 21 Şubat 2022 günü tohum atma töreni yapacağız. Türkiye’de ilk defa üç çeşit çiçek çeşidi üreteceğiz. 3 ay sonra çiçeği kesip Hollanda’ya göndereceğiz. Hollanda Kraliyet Ailesi Çiçek Yetiştiriciler Borsasına kaydımızı yaptırdık. Bademler Kooperatifi olarak çiçekleri Hollanda Kraliyet Ailesi Çiçek Yetiştiriciler Borsasına göndereceğiz. Çiçeklerin oradaki satışlarını Zoom üzerinden izleyeceğiz. Böylece aracı kullanmadan Hollanda’da çiçek satacağız.

Finansal açıdan dayanıklı olmak için ürün çeşitliliğini arttırmak zorundayız.

Mahmut Türkmenoğlu sayesinde iki defa üretim devrimi yaptık. Birincide tütünden seracılığa geçtik. İkincisinde kesme çiçeğe geçtik. Üçüncü değişim ise kesme çiçekten saksı çiçeğe geçiş ile oldu. Şimdi de üretim şeklinde değişime gidiyoruz. Tropikal meyve üretimine geçiyoruz. Ceviz ve badem üretimimiz başlayacak. Finansal açıdan dayanıklı olmak için ürün çeşitliliğini arttırmak zorundayız. Yaptığımız ürün çeşitlendirmeleri daha çok ihracata yönelik. Bu sayede kooperatifin ileride rahatlamasını sağlayacağız.

Bir de selluka çiçeğinin bodurlaştırması konusunda uzmanlar ile çalışıyoruz. Selluka, çok güzel bir İzmir çiçeğidir. Çok güzel bir kokusu vardır. Bunu başarabilirsek kooperatif için çok iyi bir gelir kaynağı olacak.

Bakanlığa sunduğumuz hibe projelerimiz de var.  Bunlardan bir tanesi kooperatifimizin elektrik enerjisini karşılayabilmek amacı ile 350 KW_p lık GES (Güneş Enerjisi Santralı) projesi. 3,5 milyon TL’lik bir yatırım; %50 hibe %50 yatırım kredisi ile. Bunun dışında, kooperatif arazisinin tüm çevresi tel örgülerle çevrelenecek. Su irsaliye hatları değişecek. Bir projemiz de Avrupa Birliği fonlarından Konya, İzmir, Kayseri’nin de içinde bulunduğu altı ildeki büyük kooperatiflere verilecek istihdama yönelik 300.000 Avroluk bir proje. %90 ı hibe olan bu proje kapsamında seraların yenilenmesini düşünüyoruz. Bu proje gerçekleşirse istihdama 30-40 kişi katılmış olacak.

Tarım ve turizmi birleştirecek projeler

Bademler Doğal Yaşam Köyü bungalovları ile güzel bir tatil olanağı sunuyor. Turizm ve tarımı birleştiren girişimler konusunda ne düşünüyorsunuz?

Bu alanda üzerinde çalıştığımız projeler var. Bunlardan bir tanesi, Yaşayan Kentler Platformu üyelerinden Ahmet Altan’ın projesi. Ahmet Bey, bu projeyi Fransa’da görmüş ve çok etkilenmiş. Şu sıralarda projenin mimari çizimleri yapılıyor. Bademler Kooperatifi arazisi içerisinde 10 dönüm üzerine bir satış mağazası kurulacak. Türkiye’de bulunan bütün çiçeklerin satışı yapılacak. Çiçek satışı yanında, restoran ve kafeler de hizmet verecek. Gelenler güzel çiçekler arasında kurulmuş güzel bir ortamda yemeklerini yerken ya da çay kahvelerini içerken bir taraftan da çiçek satın alabilecekler. Ekim 2022 sonu gibi tamamlanacağını tahmin ediyoruz.

Başka bir projemiz de boş olan 12 dönüm bir arazimizde engelli at yarışı pisti yapılması. Atlı Spor Kulübü öncülüğünde yurt içi ve yurt dışı yarışmaların burada yapılmasını hedefliyoruz. Ayrıca, at yemleri de bu bölgede üretilecek. Bu proje ile bölgeye de büyük bir katkımız olacak.

Bademler kültürü yok olmamalı.

Bademler Kooperatifi Bademler köyü ile bütünleşmiş bir yapı. Fakat zorluklar da ortada. Kooperatifinizin ve köyünüzün geleceğini nasıl görüyorsunuz?

Bu ülkede Bademler sevdalısı çok. Destek olacaklar çok. Bademler kültürü yok olmamalı. Bir kültür nasıl yok olur? Önce arazileri, toprakları satarsın. Ondan sonra evleri satmaya başlarsın. Arkasından göç başlar ve kültür diye bir şey kalmaz. Bu nedenle kooperatif olarak yaptığımız projelerde bu köye destek olmak zorundayız. Ortaklarımızda pek arazi kalmadı. Şimdi ev satışları başladı. Bunu engellemek için “Her Ev Bir Otel” projesini başlatmak istiyoruz. Finansmanı Avrupa Birliği fonlarından karşılanacak. Şu an bu projenin görüşmelerini yapıyoruz. Bademler’den göçü önlemek için topraklarında kalsınlar diye Bademler köylüsüne para kazandırmak zorundayız. Bu köyde 1930’lardan beri tiyatro var, köylü tiyatroda oynuyor. Her yıl 10-12 oyun sergileniyor. Böyle bir durum Türkiye’nin hangi yerinde var?  Bu nedenle burasının korunması lazım. Bademler, Türkiye’nin olmazsa olmazıdır.

Kooperatifinizin 60. kuruluş yılını nasıl kutlayacaksınız?

Kutlamalar çok güzel ve kapsamlı olacak. Şimdiden anlatırsam büyüsü kaçar. Çok geniş yurtiçi ve yurt dışı istişareler ile hazırlanıyoruz.

Ya hep beraber ya hiçbirimiz! Olay bu kadar basit.

Bu söyleşiyi okuyan kooperatifçilere bir mesajınız var mı?

Tüm kooperatifleri burada toplayıp neler yapabileceğimizi tartışmak isterim. Şu an Türkiye’de 35 kadar temelleri çok sağlam kooperatif örgütlenmeye çalışıyor. Bunlardan bir tanesi de biziz. Bir şekilde bir araya gelmek zorundayız. Konuşmak, tartışmak ve günün şartlarına uymak zorundayız. Kooperatiflerin ne olduğunu yöneticilere, idarecilere anlatmak zorundayız. Tarım Bakanlığı içerisinde kooperatifçi insanlar olmak zorunda. Hatta Tarım Bakanları kooperatifçi olmak zorunda ki Türkiye tarımının sorunları çözülsün. Başka türlü tarımın sorunları çözülmez. Örgütlenmek zorundayız. Başka türlü kurtuluş yok. Ya hep beraber ya hiçbirimiz! Olay bu kadar basit.