Geçenlerde, Karen Kahn’ın Evergreen Kooperatifleri adında bir girişim üzerine yazdığı yazıyı okudum. ABD Cleveland’da yerel ekonomi, Preston modeline benzer şekilde, kooperatifler ve çıpa kurumların işbirliği ile canlandırılmaya çalışılıyor. Evergreen bu çabanın merkezinde yer alan bir işçi kooperatifleri topluluğu. Bugün, bu kooperatifi ve kullandığı özgün ve faydalı sistemi tanıtmak için yazıyorum.
Dünya’nın kalanında olduğu gibi Amerika’da da, küçük ve orta ölçekli işletmeler pandeminin etkisinden paylarını aldılar ve varlıklarını sürdürmekte zorlandılar. Bunun önemli istisnalarından biri Amerika’nın Cleveland eyaletinde bulunan Evergreen Cooperative Corporation. Girişimin ismi “Daima Yeşil Kalan Kooperatifler Ortaklığı” anlamına geliyor ve isimlerine yakışır şekilde piyasada yaşanan olumsuz değişimlere karşı kayda değer bir dayanıklılık gösteriyor. Peki, bunun sırrı ne?
Evergreen, ilk kez 2009’da 12 çalışanlı bir çamaşırhane kooperatifiyle işe başlayan bir kooperatifler ağı. 10 yıl sonra, artık 320 çalışana iş sağlayan bir kooperatif kurucusu durumunda. Gerek bu sürede, gerek geçen yılda, girişim sürdürülebilirliğini kanıtladı. Bu, kullandığı modelin incelemeye değer olduğunu gösteriyor.
Cleveland modelinin temelleri yaklaşık 20 yıl önce The Democracy Collaborative’in kurucu başkanı Ted Howard’ın ekonomik gelişim için farklı bir yol hayal etmesine dayanıyor. Asıl fikri, belli bölgelerdeki topluluklara odaklanmak ve çoğunlukla görmezden gelen dezavantajlı grupların oluşumuna yardım edecekleri yerel zenginlikten faydalanmalarını sağlamaktı.
Cleveland Modeli
Günümüzde “Cleveland modeli” olarak bilinen bu uygulamada büyük üniversiteler ve hastaneler gibi topluluklar için önemli kurumların kendi kaynaklarını yerel ekonomiyi desteklemekte kullanması önemli bir yer tutuyor. Bunu sağlamak için, bu kuruluşlar, yerel topluluktan bireyleri işe alabilir, onlardan alım yapabilir veya onlara yatırım yapabilir.
Evergreen Kooperatifleri, bu fikri kullanarak Cleveland’daki önemli kurumların ihtiyaçlarını büyük şirketlerden değil, yerel kooperatiflerden tedarik etmelerini sağladı. Bu, bir taşla iki kuş vurmalarını sağladı: Hem büyük şirketlerin bölgede elde ettikleri geliri bölge dışına aktarmalarını engelledi, hem de büyük ticari anlaşmalarla kooperatiflere düzenli bir iş kaynağı bulunmuş oldu. Bu sistem, etkili bir şekilde bölge halkına kendi geçimlerini sağlayabilecekleri işler bulmalarında yardımcı oldu ve işverenlerinin finansal güvenliğini arttırdı.
Cleveland zaten 1990’lı yıllarda yaşanan sanayisizleşmeden kötü etkilendiğinden ve kent yönetimi bu yüzden topluluk gelişimi için alternatif yöntemler denemeye gönüllü olduğundan, bu modeli denemek için biçilmiş kaftandı.
Evergreen ilk beş yılında üç kooperatif açtı: bir çamaşırhane, bir endüstriyel sera ve bir güneş enerjisi sistemleri kurulumu yapan kooperatif. Bu işletmelerin ortak noktası hepsinin en azından %80’ine işçilerin sahip olduğu bağımsız iş yerleri olmaları. Evergreen bunların net gelirlerinden sadece müşterilerle ilgisi olmayan idare işi hizmetleri için %10 pay alıyor. Bu hizmetler, kooperatif eğitimi ve muhasebecilik gibi daha büyük ölçekli bir kuruluşun dâhil olmasının faydalı olduğu alanları içeriyor.
Bu kooperatif ağı sadece ekonomik bir destek sisteminden ibaret değil. Evergreen aynı zamanda kapsamındaki ayrı kuruluşların istedikleri zaman kendi deneyimlerinden öğrendiklerini birbirleri ile paylaşabilecekleri ve sorun yaşadıklarında teknik destek alabilecekleri bir sistem. Bu sistemi korumak için, kooperatifler büyük oranda özerk olsalar da işletmelerini başka bölgelere taşımaya veya satmaya izinleri yok.
Alınacak Dersler
Parçası olan işletmelerin hayatta kaldığından emin olmak için Evergreen’in aldığı başka önlemler de var. Öncelikle, tüm kooperatiflerin gerekli donanım ve altyapıya sahip olduğundan emin oluyor. Geleneksel işletmelerin gereksinimlerine ek olarak, ayrıca demokratik yapılarını korumak için desteğe ihtiyaç duyabiliyorlar.
Ted Howard’a göre, demokratik yapının korunmasına yeterince özen gösterilememesi, Evergreen’in ilk yıllarında sorunlara yol açmış. Örneğin, çamaşırhane kooperatifinde çalışanların, kooperatiflerin yapısına yeterince hâkim olmadıklarından, bireysel kârları düşüreceği gerekçesiyle yeni işçi alımına karşı çıkmışlar. Bu yüzden, Evergreen kurulduktan yaklaşık 10 yıl sonra, 2018’de, kooperatif ortaklarının şirket demokrasisi ve finans konusunda eğitimine daha çok kaynak ayrılmaya başlandı.
Kooperatif ortaklarının yeni üyeleri bir tehdit olarak görmemesi önemli. Yeni ortaklar, kooperatiflerin büyüdüğünün göstergesi. Bunun için de işletmenin finansal yönünü iyi kavramları önemli. Kooperatiflerin muhasebe kayıtlarının herkese açık olması, çalışanların karar alım sürecine daha bilinçli olarak katılmasını sağlayabilir.
Evergreen kooperatiflerini ayakta tutan başka bir önemli etmen de kuruluşlarından beri sadık şekilde yanlarında olan çıpa kurumlar. Bazı anlaşmazlıklar olmasına rağmen, köklü ortaklıkların desteği küçümsenmemeli. Örneğin, Cleveland Ekonomik Gelişme Departmanı, kooperatiflere işe başlamak için ihtiyaç duydukları borçları almalarına yardımcı oldu ve Cleveland Foundation gerektiğinde bağışlarla destek oldu. Evergreen’in yönetim kurulu başkanı John McMicken, bu yardımlar olmadan Evergreen’in muhtemelen bugün olduğu kadar büyük olamayacağının altını çiziyor.
Büyüme Stratejileri
Bu kooperatiflerden çıkarılması gereken ders, kooperatiflerin yeterli destek, hazırlık ve araştırma ile başarılı bir istihdam kaynağı olabilecekleri. Fakat Evergreen bununla yetinmedi. 2018’de yeni bir yöntem geliştirdi: Zarar eden işletmeleri satın almak ve onları işçi kooperatiflerine dönüştürmek için bir kaynak oluşturmak. The Democracy Collaborative’in de desteği ile şu ana kadar üç yeni işletmeyi bünyelerine kattılar. Bunlardan en azından birinde, çalışanlar, emek verdikleri işletmenin sahipleri olarak rollerine alışırlarken baştaki yöneticileri dönüşüm süreci sırasında işletmenin korunup gelişmesine yardımcı oldu.
Başka bir işletme, Phoenix Coffee Co., Evergreen ile görüşmeleri devam ederken başlayan pandemi sürecinin gerektirdiği sosyal mesafe yüzünden zor durumdaydı. Normalde, böyle bir işletmeyi satın almak gereksiz bir risk gibi görünebilirdi ama McMicken orada çalışanların geçim kaynağını kurtarmak için bir fırsat gördü. Satın alım süreci tamamlandı ve Phoenix ellerine geçen parayı paket ve eve servis hizmetlerini başlatmak için kullandı. McMicken, Phoenix’in stratejilerinin olabildiğince az işten çıkarma yaparak pandemi sürecini atlatmak ve geri dönme imkânı veya istediği olan çalışanlar için pozisyonlarını açık tutmak olduğunu belirtiyor.
Varlık Yaratma
Bunların yanında, Evergreen gelecekte arabalar ve diğer araçlar için makine parçaları üreten orta ölçekli bir imalat şirketini de bünyesine katmayı hedefliyor. McMicken’a göre öncelikleri çalışanların işletmenin sahibi olduklarında nispeten çabuk bir biçimde varlık elde etmelerini sağlayacak kadar kârlı bir işletme olması. Evergreen’in asıl amacı sadece insanlara ailelerini destekleyecek işler bulmak değil, bu işleri yaratmak. Böylece yaşadıkları bölge, yatırımcılardan yeterince ilgi görmeyen topluluklar için bir varlık kaynağı oluşturmak.
Evergreen kooperatiflerindeki ortalama saat başı ücretler, rakip firmalara kıyasla %20 ila 25 daha yüksek. Tabi, çalışanların gerçekte eline geçen para, kâr paylaşımı sebebiyle daha yüksek. Genelde işçilere asgari ücretten biraz olsun yukarıda ücret vermek, kapitalist söylevde bir batma sebebi olarak değerlendirilir. Bunun aksini kanıtlayan Evergreen, özellikle çamaşırhane kooperatifinde kayda değer bir gelir elde etti – üstelik de 2020’nin ve pandeminin getirdiği zorluklara rağmen. Pek çok işletmenin kepenk kapattığı ve işten çıkarmalara giriştiği bir dönemde, bir kooperatifin çalışanlarına ortalamanın üstünde maaş vermesi kayda değer. Bu, kooperatiflerin doğru değerlendirildikleri takdirde maddi rahatlık ile topluluklarını destekleyebilecek güçlü finansal kuruluşlar olabileceklerini ortaya koyuyor.
Not 1: Öne çıkan görsel, Stephen Leonardi — Unsplash
