Sosyal ekonomi kavramının anavatanı ve dünyanın en gelişmiş ikinci kooperatif ekonomisi olan (Grace, 2014) Fransa’da kooperatifçilik dikkate değer bir büyüklüğe ve öneme sahiptir. Cooperative Europe’un Fransa Ülke Raporu, ülkenin kooperatif sektörü hakkında temel bilgileri içeriyor. Rapor, Avrupa Komisyonu ile 2016-2021 dönemi için imzalanan ortaklık anlaşması çerçevesinde, Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) ve bölge ofislerinin yürüttükleri haritalama çalışması kapsamında hazırlanmış. Bu haritalama çalışmasının amacı, kooperatif hareketinin karşılaştığı zorluklara ve mevcut bilgi eksikliklerine yanıt vermek ve dünya çapında kooperatifler hakkında kapsamlı bilgi sağlamak olarak ifade ediliyor.
Tarihsel Süreç
Fransa’daki kooperatif hareketinin kökenleri 19. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. İlk kooperatifler, Sanayi Devrimi sırasında, çalışma koşullarını iyileştirmek ve zenginliğin daha adil dağılımını sağlamak amacıyla kurulmuştur. Dönemin en bilinen işbirliği modeli, Louis Blanc’ın şehirlerdeki işsiz işçilerin büyük kamu projelerinde çalışmasını sağlayan Ateliers Nationaux de France’siydi. Ülke çeşitli akımlarla geniş bir işbirliği geçmişinden faydalanmaktadır. Charles Fourier, George Fauquet, Charles Gide, Bernard Lavergne ve Albert Thomas gibi düşünürler Fransa’da kooperatifçilik düşüncesinin tarihsel seyrini etkilemişlerdir.
1848 Devriminin ardından 1849 ve 1855 yılları arasında çok sayıda işçi birliği ve üretim kooperatifi ortaya çıkmış, üretim kooperatifleri çoğunlukla sendikal aktivizmle bağlantılı olmuştur. 1890’a gelindiğinde, Sanayi Bakanlığı tarafından, çoğunluğu şehir merkezli zanaatkârlardan oluşan yaklaşık 200 kooperatif sayılmıştır. Örgütlenme özgürlüğünün 19. yüzyılın sonlarına doğru daha da gelişmesiyle birlikte, 29 kooperatif 1884 yılında “Chambre consultative des associations ouvrières de production” adında bir federasyon kurmuştur. Bu federasyon bilgi alışverişi için bir merkez olarak hizmet vermiş ve kooperatif hareketini destekleyecek yasaların çıkarılmasını savunmuştur.
Raffiesen’den esinlenen finansal kooperatifler Batı Fransa’ya yayılırken, kuzeydeki kooperatif hareketi, kooperatiflerin ve sosyalist hareketlerin birbirlerini destekledikleri komşu Belçika’dan etkilenmiştir. Bu durum, siyasi görüşleri ne olursa olsun tüketicileri bünyesine katmak için siyasi açıdan tarafsız bir kooperatif hareketi arayışında olan tüketici kooperatiflerinin tercih ettiği “Nimes ekolü” ile tezat oluşturuyordu. Tüketici kooperatifleri sektöründeki bu bölünme, iki tüketici kooperatifi federasyonunun ulusal bir tüketici kooperatifleri birliği oluşturmak üzere birleştiği 1912 yılına kadar sürmüştür.
Savaş sonrası dönem, finans ve bankacılık sektörlerinde, üretim ve tarım kooperatiflerinde kooperatiflerin geniş çaplı gelişimine sahne olmuş ve bu kooperatifler tarihsel olarak çiftçilere kredi sağlanması yoluyla birbirine bağlanmıştır. Fauquet gibi kooperatif teorisyenleri tarafından desteklenen üniter yaklaşımlara rağmen, 1929 ekonomik krizi kooperatif hareketi içinde bölünmelerin yeniden ortaya çıkmasına neden olmuştur. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, 1947 tarihli Genel Kooperatifler Kanunu, Fransa’daki kooperatif türlerinin şekillenmesinde büyük bir etkiye sahip olmuş; tarım, düşük maliyetli konut kooperatifleri, üretim, işçi kooperatifleri ve tüketici kooperatifleri gibi sektörlerde kademeli olarak gelişen ilk mevzuatın üzerine inşa edileceği genel çerçeveyi oluşturmuştur.
Tüketici kooperatifleri hareketinde yaşanan krize rağmen, yirminci yüzyılın ikinci yarısında kooperatif işletmelerin istihdam ve iş yaratma oranlarında ekonominin geneline kıyasla daha güçlü bir artış yaşanmıştır. Örneğin, işçi kooperatifleri için kooperatif topluluğunun (SCOP) ve onun 1978 yasası kapsamında düzenlenmesi Fransız kooperatif hareketindeki güçlü büyümeyle bağlantılıdır. Zaman içinde kooperatif topluluklarının sayısı tüm sektörlerde artmaya devam etmiştir. Günümüzde kooperatifçilik inşaat, sanayi ve hizmet sektörlerinde güçlü durumdadır.
2001 yılında, “Société coopérative d’intérêt collectif (SCIC)” ile ilgili mevzuat ortaya çıkmış; mevzuat insanların sosyal fayda amacıyla veya bir bölgenin sürdürülebilir kalkınma ihtiyaçlarıyla bağlantılı olarak ortak bir hedef etrafında örgütlenmesine olanak sağlamıştır. 1968 yılından bu yana, Fransa’daki geniş ve kapsamlı kooperatif hareketi CoopFR tarafından temsil edilmektedir.
Kooperatif Anketi Sonuçları
CoopFR tarafından yapılan Kooperatifler Anketinin sonuçlarına göre Fransız kooperatiflerine ait başlıca veriler (2020 yılına ait) aşağıda gösterilmiştir.
- Fransız kooperatifleri ve iştirakleri 2020 yılında 329,3 milyar Avro ciro elde etmiştir. On yılı aşkın bir süredir devam eden istikrarlı artış 2020 yılında da devam etmiş ve 2020 yılında 2018 yılına göre ciroda %1,7 oranında artış kaydedilmiştir.
- Fransız kooperatiflerinin toplam cirosunun büyük bir kısmı perakendeci kooperatiflerinden (%44,3), kooperatif bankalarından (%25,8) ve tarım kooperatiflerinden (%14,6) gelmektedir.
- Birçok pazar ve sektörde lider olan Fransız kooperatifleri, Fransız ekonomisinde önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca finansman sağlanmasını ve kullanıcı-ortakların mal ve hizmet üretimine dahil edilmesini kolaylaştırmaktadırlar.
- Kooperatiflerin yarattığı istihdam 1,27 milyondur.
- Fransa’da kooperatifler tüm sektörlerde ve çoğu rekabetçi piyasada varlık göstermekte olup tarım-gıda, perakende ve bankacılık sektörlerinde lider konumundadırlar. Tarım-gıda sektöründeki gelirin %40’ı, perakende sektörünün %30’u ve banka mevduatlarının %60’ı kooperatiflere aittir.
- Fransa’daki en büyük 30 tarımsal gıda işletmesi arasında 4 kooperatif grubu bulunmaktadır: Groupe Agrial (3.), Sodiaal (5.), Cooperl Arc Atlantique (10.), Terrena (15.)
- Fransa’nın en büyük 100 perakendecisinden 14’ü kooperatiftir: E.Leclerc (1.), Super U (4.), Hyper U (15.), U Proxi (24.), Giphar (33.), Intersport (28.), Mr Bricolage (36.), Biocoop (40.), BigMat (52.), Optic 2000 (59.), Krys (61.), Weldom (70.), JouéClub (84.), Sport 2000 (87.)
- En büyük 6 Fransız bankası arasında 3 kooperatif grubu bulunmaktadır: Crédit Agricole, BPCE, Crédit Mutuel
En Büyük 100 Fransız Kooperatifi
Kendi pazarlarında lider konumunda olan bu kooperatiflerin cirosu 257 milyar Avro, ortak sayısı 29 milyon ve çalışan sayısı 912.000’dir. Kooperatiflerin ortalama yaşı 51’dir ve %77’sinin genel merkezi Paris dışındadır. Kooperatifler bölgelerinde sağlam bir şekilde kök salmış olup ortaklarının ihtiyaçlarını yerel olarak karşılamakta ve onların projelerini yaşadıkları yerde gerçekleştirmelerini sağlamaktadır. Bölgeleriyle ortaklıklar kurarak yerel kalkınma ve yenilenme üzerinde güçlü bir etkiye sahiptirler.
SODIAAL Fransa’nın en büyük süt ürünleri kooperatifidir. E. LECLERC Fransa’nın önde gelen süpermarket zinciridir. ORPI Fransa’nın 1 numaralı emlak acentesidir. BIOCOOP organik gıdada Fransa’nın perakende zinciridir. GROUPE UP (eski adıyla Chèque Déjeuner) fiş (voucher) piyasasında dünya üçüncüsüdür. ACOME otomotiv ve fiber optik kablolama alanında Avrupa lideridir. COOP ATLANTIQUE U bayrağı taşıyan yedi hipermarket dahil olmak üzere yaklaşık 200 yerel mağazadan oluşmaktadır. ORCAB pazar payına göre Fransa’daki en büyük 4. inşaatçıdır. |
ICA Üyesi Kooperatifler
Fransa’da ICA üyesi 5 kuruluş aşağıda listelenmiştir.
Müşterilerinin ortak olduğu bir kooperatif bankasıdır. Fransa’da 2000’den fazla yerel banka bulunmaktadır. Crédit Mutuel’in bölgesel grupları tüm ulusal bölgeyi kapsamaktadır. | |
Crédit Coopératif | Dahil olduğu farklı sektörlerde özellikle işletme ve kuruluşlara geniş bir bankacılık ürün ve hizmet yelpazesi sunan çeşitlendirilmiş bir bankacılık grubudur. |
Fédération Nationale des Caisses d’Epargne (FNCE) | 228 yerel tasarruf şirketi aracılığıyla 4,8 milyon ortağın sahip olduğu 15 kooperatif tasarruf fonunun temsilci organıdır. Görevleri arasında ağın stratejik yönelimlerini şekillendirmek, ağın üyeleri arasında ilişkiler kurmak, ağın sosyal açıdan sorumlu eylemlerini tanımlamak, teşvik etmek, koordine etmek ve ağı Fransa’da ve uluslararası alanda tanıtmak ve temsil etmek yer almaktadır. |
Fédération Nationale des Coopératives des Consommateurs (FNCC) | Fransız tüketici kooperatiflerinin profesyonel kolunu temsil etmektedir. Bu kooperatifleri ve tüketicileri temsil etmektedir. |
CoopFR | Fransız kooperatiflerinin ulusal üst örgütüdür. Kooperatifleri kamuda ve yurtdışında temsil etmektedir. Amacı kooperatiflerin özellikleri, değerleri ve ilkeleri konusunda farkındalık yaratmak, ortak federasyonlar ve kooperatif örgütleri için bir değişim yeri olmak ve kooperatif işletmelerin çıkarlarını ulusal, Avrupa ve uluslararası düzeyde temsil etmek ve savunmaktır. |
ICA Üyesi Kooperatiflerin Sektörel Görünümü
ICA üyesi kooperatifler ülkedeki 22.589 kooperatifi temsil etmekte olup toplam ortak sayıları 2.874.0713, toplam çalışan sayıları ise 1.290.664’tür. Tablo 1’de Fransız kooperatiflerinin istatistiki verileri sektörel bazda sunulmuştur. Veriler CoopFR tarafından sağlanmış olup 2018 yılına aittir.
Tablo 1. ICA Üyesi Kooperatiflerin Sektörel Görünümü
Sektör | Kooperatif Sayısı | Ortak Sayısı | Çalışan Sayısı | Ciro (milyon EUR) |
Bankacılık | 4.634 | 27.272.251 | 335.133 | 74.300 |
Tarım ve Gıda Endüstrisi Tarım Kooperatifleri Denizcilik | 14.140 100 | 336.396 4500 | 190.000 1265 | 84.400 700 |
Toptan ve Perakende Ticaret Tüccar Tüketici | 103 40 | 31.000 900.000 | 559.740 5.500 | 156.000 1.300 |
Sanayi ve Hizmetler Esnaf Kooperatifleri Sosyal Girişim Kooperatifleri İşçi Kooperatifleri | 133 868 2.369 | 22.325 65.245 32.747 | 72.032 7.769 52.429 | 1.200 400 5.000 |
Gayrimenkul Faaliyetleri Sosyal Konutlar Konutlar | 165 13 | 74.375 250 | 2.509 – | 400 – |
Taşımacılık | 24 | 1.624 | 64.287 | 105 |
Toplam | 22.589 | 28.740.713 | 1.290.664 | 323.805 |
Not: Öne çıkan görsel, Mguzmaz — Pixabay