İlerlemeyi Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ile ölçmek, doğrudan toplumsal cinsiyet adaletsizliğine, kemer sıkmalara ve çevresel yıkıma yol açıyor. Anam Parvez Butt ve Alex Bush, alternatif ölçütler hakkında tartışmayı teşvik etmeyi amaçlayan yeni bir Oxfam tartışma metnini tanıtıyorlar. Araştırmacılar, yeni bir ekonomik ölçüt için temel göstergeleri ortaya koyarken, böyle bir ölçütün genel kabul görmesinin önündeki engelleri de tartışıyorlar ve savunucuları “GSYH’nin Ötesinde” hareketine katılmaya çağırıyorlar.
Gayri Safi Yurtiçi Sorun: Kadınlara ve iklime değer veren yeni bir ekonomik ölçüt neye benzer?
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ya da GSYH, 1944 yılında Bretton Woods konferansında resmi olarak kabul edilmesinden bu yana ekonomik ve sosyal ilerlemenin en önemli göstergesi olmuştur.
Ancak, yeni tartışma metnimizin da ortaya koyduğu gibi, GSYH sadece bir ölçü değildir, on yıllardır dünyaya dayatılan ve herkesin refahını bazılarının zengin olmasıyla eş tutan, ataerkil, yeni-sömürgeci bir değer sistemidir; üstelik maliyeti çok yüksektir.
Ünlü ekofeminist Vandana Shiva’nın dediği gibi: “Değerin değersizliğe, emeğin emeksizliğe ve bilginin bilgisizliğe dönüşümü, hayatlarımızı yöneten en güçlü sayı tarafından gerçekleştirilir: Yorumcuların ‘gayrisafi yurtiçi sorun’ olarak adlandırmaya başladığı ataerkil bir yapı olan GSYH, gayrisafi yurtiçi hasıla”.
Oxfam’ın feminist ve sömürgecilik karşıtı akademisyenler Lebohang Liepollo Pheko ve Dr. Ritu Verma ile birlikte hazırladığı çalışma; feminist iktisat, dirlik iktisadı, ekonomik küçülme alanından birçok akademisyenin, hareketin ve aktivistin eleştirel çalışmalarını temel almıştır. Çalışmanın amacı, GSYH’nin devasa eşitsizlik (özellikle kadınlar ve küresel çoğunluğu oluşturan insanlar için) ve çevresel bozulma yaratan bir ekonomik sistemi nasıl desteklediğini ve bu sistemin yol gösterici pusulası olarak hareket ettiğini göstermektir. Bu çalışma, GSYH ile ilgili sorunları ana hatlarıyla ortaya koymakta ve daha iyisini tasarlamaya nasıl başlayabileceğimizi göstermektedir.
GSYH neyi gözden kaçırıyor ve neden bu kadar zararlı?
GSYH, kadınların ekonomiye ve topluma katkılarının çoğunu dışarıda bırakmaktadır: Hesaplamalarımız, dünya genelinde çalışılan toplam saat sayısının neredeyse yarısının (%45), ekonominin bu hayati emeğe olan bağımlılığına rağmen GSYH’nin dışında bırakılan ücretsiz bakım işlerine ait olduğunu ortaya koymaktadır. GSYH barışın ve soluduğumuz havanın değerini göz ardı etmektedir. Aslında petrol sızıntıları gibi çevresel zararlar, temizlik çabaları yoluyla GSYH’yi artırabilir bile, ancak okyanusu kirletmemek tek başına hiçbir şey ifade etmez. Sadece GSYH’ye odaklanmak; Yerli bilgi sistemlerinin, bakım, dayanışma ve çevreye saygı ilkelerinin egemen ekonomik düşünceden uzaklaştırılmasında kilit bir rol oynamıştır.
GSYH büyümesine olan saplantımızın kemer sıkma, özelleştirme, kaynak ve işgücü sömürüsü gibi eşitsizlikleri derinleştiren ve başta Küresel Güney’deki ötekileştirilmiş kadınlar ve Yerli halklar olmak üzere insanlara ve çevreye karşı işlenen suçları körükleyen politika ve uygulamalara nasıl doğrudan yol açtığını gösteriyoruz.
GSYH’ye odaklanma, GSYH’ye oranla borcu azaltmak ve özel yatırımları arttırarak büyümeyi hızlandırmak amacıyla kamu hizmetleri harcamalarında aşırı kesintilere gidilmesi gibi kemer sıkma önlemlerinin temel gerekçesidir. Yakında dünya nüfusunun %85’ini etkilemesi beklenen kemer sıkmalar, yoksulluk içinde yaşayanlara, özellikle de kamu hizmetlerine ve kamu sektörü istihdamına büyük ölçüde bağımlı olan kadınlara ve kız çocuklarına yönelik bir şiddet biçimidir. Örneğin, Birleşik Krallık’ta on yıldır devam eden kemer sıkma politikaları, en yoksun bölgelerdeki etnik ve ırksal azınlık gruplara mensup kadınların beklenen yaşam sürelerinde düşüşe neden olmuştur. Sığ bakış açısı ile GSYH’ye odaklanmak sıradan işçilerin, kadınların ve Yerli halkların sırtından küresel azınlıktaki servet sahiplerine ve ülkelere giderek daha fazla kâr ve sermaye sağladığından eşitsizliği körükleyen politikalara da yol açmaktadır.
| GSYH’nin nesi yanlış? | Alternatiflerin neleri dikkate alması gerekir? | Bu, tüm bu perspektifler için ne anlama gelir? | Mevcut/önerilen göstergeler, çerçeveler ve örnekler | |||
| Adil | Feminist | Sömürgecilik karşıtı | Çevresel | |||
| Ekonominin sadece bir kısmını kapsar | Ekonominin tamamı | Tüm üretim | Üretim ve yeniden üretim | Formel ve enformel | Gezegensel sınırlara saygı göstererek çevresel mal ve hizmetlerden yararlanma | · Zaman kullanımı · Ekolojik hizmetler |
| Büyümeden kimlerin yararlandığını göstermez | Ekonomik faaliyetlerin herkese nasıl fayda sağladığı | Ekonomik servet eşitsizliği | Kesişimsel eşitsizlik | Küresel Kuzey/Güney arasındaki ve ırksal gruplar arasında eşitsizlikteki değişimler | Doğal kaynaklara eşit erişim | · Palma oranı · Çok boyutlu ve kesişimsel yaklaşımlar |
| Büyümenin nasıl gerçekleştiğini görmezden gelir: Kalite veya koşullar, toplumsal refaha katkı/zarar | Ekonomik faaliyetlerin kalitesi ve net etkileri | İnsana yakışır iş | Onurlu çalışma, tacizden, zaman ve gelir yoksulluğundan kurtulmak | Küresel ticaret kuralları, net finans (vergi dahil) ve kaynak akımları | Çevre kalitesi ve kaynak stoku, biyoçeşitlilik ve çevresel bozulma | · Kişi başı karbon ayak izi · Birikimli karbon emisyonu · Zaman yoksulluğu · Ortancaücret x istihdam oranı · Başka yerlerdeki refah · Başka yerlerdeki kayıp ve hasar |
| Toplumsal refahı yansıtmaz | Toplumsal refah | Açlıktan ve yoksulluktan kurtulma | Güvenlik, söz hakkı, zaman, cinsellik ve üreme hakları, şiddetten korunma | Karşılıklılık, adalet ve dayanışma | x | · Besleyici bir diyetin maliyeti ve ulaşılabilirliği · Öznel refah · Kadına yönelik şiddet · Beklenen yaşam süresi · Topluluk ilişkileri |
| Tek gösterge, Avrupa merkezci değerlere dayalı ve bir grup zengin ülke tarafından yaratılıp dayatıldı | Yerli değerleri yansıtan çok boyutlu temel göstergelerin gösterge tablosu. Aşağıdan yukarıya bir süreçle geliştirilir ve sürdürülür. | x | Kapsayıcı süreç, Yerli seslerin ve bilgi sistemlerinin merkeze alınması, kadınların dahil edilmesine öncelik verilmesi | · Topluluk meclisleri | ||
GSYH’nın yerini doldurmak: Önemli olan unsurları nasıl ölçebiliriz?
Rapor, GSYH’nin eksikliklerinin giderek daha fazla kabul edilmesiyle birlikte, yıllar içinde çeşitli alternatiflerin geliştirildiğini vurgulamaktadır. Memnuniyetle karşılanan bu çabalara rağmen, günümüzde ilgi gören alternatif çerçevelerin çok azının açıkça sömürgecilik karşıtı veya feminist olduğu söylenebilir. Birçoğu aslında “sahte alternatifler” olup, hâlâ GSYH büyümesine dayanmaktadır. Örneğin, Sürdürülebilir Kalkınma Amacı 8 hâlâ açıkça ekonomik büyümeyi hedeflerken, ” GSYH’nin ötesinde” SKA göstergesi 17.19 bile GSYH’nin “tamamlayıcısı” niteliğindedir. Butan’ın Gayri Safi Ulusal Mutluluk Endeksi gibi diğer yaklaşımların yanı sıra Yerli Maorilerin refah perspektifleriyle şekillenen Aotearoa/Yeni Zelanda Refah çerçevesine daha fazla önem verilmelidir.
Peki daha iyi bir ölçütü nasıl tasarlayabiliriz? Sömürgecilik karşıtı ve feminist düşünürlerin görüşlerinden yola çıkarak, dikkate alınması gereken beş temel boyutu ve temel göstergeleri belirledik.
- Tüm ekonomik faaliyetlerin ölçülmesi: Bu, ücretli ve ücretsiz, formel ve enformel üretim ve hizmetleri içermelidir: Önemli bir gösterge zaman kullanımıdır; feminist iktisatçıların öncülük ettiği, insanların zamanlarını nasıl kullandıklarına bakan ve ücretsiz bakım işlerine harcanan emeği yakalayan bir ölçüttür. Bu göstergenin kesişimsel analizinin yapılabilmesi için cinsiyet, yaş, gelir, ırk ve diğer boyutlara göre ayrıştırılması gerekmektedir. Bir diğer kilit gösterge de gezegenimizin, ekonomilerin ve toplumların gelişmesini sağlayan ekolojik hizmetler ve ekolojik çeşitliliktir.
- Ekonomik faaliyetlerin herkese nasıl fayda sağladığının düşünülmesi: Küresel Kuzey ve Küresel Güney’deki ülkelerde ve ülkeler arasında ve ayrıca sınıf, toplumsal cinsiyet ve ırk grupları arasında nasıl değiştiği de dahil olmak üzere kesişimsel ve ekonomik eşitsizliğe bakmak. Burada Palma Oranı, diğer çok boyutlu ve kesişimsel yaklaşımlarla tamamlanabilecek faydalı göstergelerden biridir.
- “Başka yerlerdeki refahın” değerlendirilmesi: Başka bir deyişle, bir ülkenin politika kararlarının ve kaynak kullanımının diğer ülkeler üzerindeki olumlu veya olumsuz etkisi. Bu sadece şimdiki ve gelecekteki etkiyi değil, aynı zamanda geçmişteki adaletsizliği ne kadar telafi ettiğini de ölçmeli, örneğin zengin çevre kirleticilerden Küresel Güney’deki ülkelere ödenmesi gereken iklim tazminatlarını vurgulamalıdır.
- Refahın ve sosyal zenginliğin tüm boyutlarının değerlendirilmesi; örneğin:
- Hint iktisatçı Jayati Ghosh, BM Ekonomik ve Sosyal İşler Üst Düzey Danışma Kurulu’ndaki diğer üyelerin dikkatine sunduğu besleyici bir diyet (örn. sağlıklı beslenmeye gücü yeten nüfusun oranı),
- Öznel refah: İnsanların kendi hayatlarını nasıl değerlendirdikleri;
- Kadınlara ve kız çocuklarına yönelik şiddet (örn. son 12 ay içinde yakın bir partner tarafından fiziksel ve/veya cinsel şiddete maruz bırakılan kadın ve kız çocuklarının oranı).
- Topluluk ilişkileri ve desteği (yerel topluma ait olma duygusu, ihtiyaç anında başkalarına güvenebilme).
- Yerel ve geleneksel bilgi birikimi ve yaklaşımlar: Küresel Güney’den Yerli halklar ve kadınlar, alternatif ölçütlerin sadece oluşturulmasında değil aynı zamanda uygulanmasının da merkezinde olmalıdır. GSYH ötesi çerçevelerin tasarım, uygulama ve analizine, yerel bilgi birikimini ve yaklaşımlarını yansıtan göstergelerin anlamlı bir şekilde dahil edilmesi ve bunların ön plana ve merkeze yerleştirilmesi gerekmektedir.colonialism and economic imperialism. Bunlar, sömürgecilik ve ekonomik emperyalizmin yol açtığı tahribatın tanınması, kabul edilmesi ve telafi edilmesi taahhüdüne dayanmalıdır.
GSYH’nin yerine yenisini koymamızı engelleyen ne?
Rapor ayrıca, GSYH’nin yerine insanlar ve gezegen için daha iyi işleyen bir model getirilmesinin önündeki dört temel engeli de tanımlıyor.
- Ekonomiyle ilgili yanlış söylemler. “Ekonomi” sosyal bir yapıdır ve baskın söylemler bunun yalnızca piyasa ekonomisini içerdiğini, yani yalnızca sahip olunabilen, yönetilebilen veya satılabilen faaliyetlerin ve kaynakların değerli olduğunu öne sürmektedir. Bunun yanı sıra, aslında toplamda erkeklerden daha fazla saat (ücretli ve ücretsiz işlerde) çalışmalarına rağmen kadınların işgücüne “yeterince katılmadığına” dair söylemler de var. Bu tür inançlar BM, Dünya Bankası ve IMF gibi uluslararası kuruluşlarda derinlemesine yer etmiş durumdadır.
- GSYH’nin Ulusal Hesaplar Sistemi (ekonomik faaliyetlerin nasıl ölçüleceğine dair uluslararası bir dizi öneri) gibi resmi çerçevelerde ve kredi koşullarında, ticaret ve yatırım anlaşmalarında ve G7 ve OECD gibi güçlü ekonomik gruplara uygunluk koşullarında yerleşik hale gelmesi, ülkelerin kredilere erişimlerinin ve uluslararası müzakerelerde güç sahibi olmalarının GSYH büyümesine bağlı olduğunu ve bu nedenle her ne pahasına olursa olsun GSYH büyümesiniteşvik etmeye itildikleri anlamına gelmektedir.
- GSYH, (çoğunluğu erkek olan) siyasi ve ekonomik elitlerin elde ettikleri gücü ve çıkarlarını pekiştirmekte ve bu da değişimin önünde kuvvetli bir engel oluşturmaktadır.
- Eleştirenlerin, uygun bir alternatif üzerinde, ortak bir dil ve fikir birliğinin olmaması. GSYH aynı zamanda ‘tek gösterge cazibesine‘ sahipken, çok boyutlu refah çerçeveleri çok fazla göstergeye sahiptir, bu nedenle haklarında ikna edici bir hikâye anlatmak zordur. Çalışmamız, net ve daha küçük bir temel gösterge setine duyulan ihtiyacı vurgulayarak diğer çalışmalar ile hemfikirdir.
GSYH neden hâlâ ekonomi politikasına yön veren baskın ölçüttür? Süreci ne engelliyor? İllüstrasyon: Alex Bush
Peki GSYH’yi baskın konumundan nasıl çıkarabiliriz?
Değişim için yenilikçi seslerin, GSYH’nin anlamlı alternatiflerini siyaset gündemine getirme çabalarını desteklemesi ve politika yapıcıları GSYH alternatiflerine anlamlı bir şekilde yatırım yapmaya, bunları ölçeklendirmeye ve ön plana çıkarmaya zorlaması gerekmektedir. Bunu yapmak için üç temel strateji belirledik:
- Söylemleri değiştirmek. Akademik müfredatlarda, siyasi tartışmalarda, popüler medyada ve savunuculuk faaliyetlerinde ‘ekonomi’ kavramını neyin oluşturduğunu sorgulayarak, sadece üretime değer vermekten uzaklaşmak ve geçime ve yenilenişe değer vermek.
- Radikal ve gerçek alternatiflerin neye benzediği konusunda fikir birliği oluşturmak ve sömürgecilik karşıtı ve feminist eleştirilerin ve ilkelerin merkezde yer almasını ve kadınların ve Yerli halkların gelecekteki göstergelerin tasarımının merkezinde olmasını sağlamak. Bu, sosyal ve ekolojik refahın ‘köşe taşı’nı veya temel göstergelerini içerebilir.
- Hükümetleri ve kurumları gerçek alternatifleri test etmeye, pilot uygulamalar gerçekleştirmeye ve ölçeklendirmeye yatırım yapmaya teşvik etmek, alternatif çerçeveler oluşturmak için kentler, bölgeler ve ülkelerle birlikte çalışmak ve artan öğrenme birikiminden yararlanarak istatistiksel altyapıyı desteklemek.
Şimdi değişim için önemli bir an: GSYH’yi merkeze alan uluslararası standart Ulusal Hesaplar Sistemi 2025’ten önce güncelleniyor ve SKA’lar da orta nokta değerlendirmelerine yaklaşıyor.
Radikal bir “GSYH’nin ötesinde” gündemini takip etmek için bu anı değerlendirmeliyiz: Sosyal ve ekonomik politikalar için yol gösterici bir ölçüt olarak bu gerici ölçütü yerinden etme mücadelesi, insanlara ve gezegene gerçekten değer veren herkes için en önemli görevlerden biri olacaktır.
Not 1: Anam Parvez ve Alex Bush’un 13 Eylül 2023 tarihinde Resilience internet sitesinde yayımlanan “The Gross Domestic Problem: what would a new economic measure that values women and climate look like?” başlıklı yazılarından Murat Soysaraç tarafından çevrilmiştir. Erişim
Not 2: Öne çıkan görselde, Tharparkar çölünde (Sindh, Pakistan) su dolu kapları taşıyan kadınlar ve çocuklar görülüyor. Yetişkinler ikişer kap taşıyor. Fotoğraf: Zaferauf, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Women_of_tharr.jpg
