Uluslararası Kooperatifler Günü kutlamalarının neredeyse yüz yıllık bir geçmişi var. 1923’ten 1995 yılına kadar, her yılın Temmuz ayının ilk Cumartesi günü, ICA (Uluslararası Kooperatifler Birliği) tarafından Uluslararası Kooperatifler Günü olarak kutlandı. 1995 yılında kutlama gününe ilişkin gelenek korunmakla birlikte kapsam genişledi. ICA’nın girişimi sonucunda alınan Birleşmiş Milletler (BM) kararı ile kooperatifler günü BM, BM örgütleri ve üye ülkelerde resmi olarak kutlanmaya başladı. 1995 yılından bu yana kutlamalarda, her yıl farklı bir temaya odaklanılmakta ve bu tema etrafındaki etkinliklere yer verilmektedir. Uluslararası Kooperatifler Günü temaları, ICA ve BM tarafından COPAC aracılığıyla belirlenmektedir. BM’nin öne çıkardığı, dönemin ekonomik ve sosyal sorunlarını yansıtan temalar, kooperatif hareketinin bu temel sorunları çözme konusundaki katkılarını vurgular.
Daha ayrıntılı bir değerlendirmeye geçmeden önce, 1995 yılından günümüze Uluslararası Kooperatifler Günü için seçilen temaları anımsayalım.
1995’ten Günümüze Uluslararası Kooperatifler Günü Temaları / Sloganları
- 1995: ICA’nın yüzüncü yılı ve uluslararası kooperatifçiliğin gelecek 100 yılı
- 1996: Kooperatif işletme: İnsan odaklı sürdürülebilir kalkınma için güçlendirme
- 1997: Dünya gıda güvenliğine kooperatif katkısı
- 1998: Kooperatifler ve ekonominin küreselleşmesi
- 1999: Kamu politikası ve kooperatifçilik mevzuatı
- 2000: Kooperatifler ve istihdamın teşviki
- 2001: Üçüncü binyılda kooperatiflerin üstünlüğü
- 2002: Toplum ve kooperatifler: Topluma karşı sorumlu olma
- 2003: Kooperatifler kalkınmayı gerçekleştiriyor! Kooperatiflerin Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedeflerine katkısı
- 2004: Adil küreselleşme için kooperatifler: Herkese fırsat yaratmak
- 2005: Mikro finans BİZİM işimiz! Yoksulluktan çıkış için işbirliği
- 2006: Kooperatifler aracılığıyla barış inşası
- 2007: Kurumsal sosyal sorumluluk için kooperatif değerleri ve ilkeleri
- 2008: Kooperatif işletmeler aracılığıyla iklim krizi ile mücadele
- 2009: Kooperatif işletmeler aracılığıyla ekonomik canlanmayı harekete geçirmek
- 2010: Kooperatif işletmeler kadınları güçlendirir.
- 2011: Gençlik; kooperatif girişiminin geleceği
- 2012: Kooperatif işletmeler daha iyi bir dünya kurar.
- 2013: Kooperatif işletmeler kriz dönemlerinde güçlü kalır.
- 2014: Kooperatif işletmeler herkes için sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirir.
- 2015: Kooperatifi seçin, eşitliği seçin
- 2016: Kooperatifler; sürdürülebilir gelecek için hareket eden güçtür.
- 2017: Kooperatifler hiç kimsenin dışlanmasına izin vermez.
- 2018: Sürdürülebilir üretim ve tüketim
- 2019: İnsan onuruna yakışır iş için kooperatifler
- 2020: İklim eylemi için kooperatifler
Kaynak: Wikipedia, International Co-operative Day
Temaları nasıl değerlendirmeliyiz?
ICA’nın kuruluşunun 100. yıldönümü olan 1995 yılı, uluslararası kooperatifçiliğin 1980’lerde başlayan değişim sürecinin dönüm noktasıdır. İki sebepten dolayı. İlki, Uluslararası Kooperatifler Günü’nün BM kararı ile resmiyet kazanmasıdır. Kararın alınmasında, BM Genel Sekreteri’nin “Yeni ekonomik ve sosyal eğilimler ışığında kooperatiflerin rolü” başlıklı raporu etkili olmuştur. Rapor, kooperatiflerin temel ekonomik ve sosyal sorunların çözümüne yaptıkları katkıları somut örneklerden yararlanarak açıklamaktaydı. İkinci neden, “Kooperatif Kimlik Bildirisi”nin ICA tarafından kabul edilmesidir. Kooperatif Kimlik Bildirisi, kooperatifçiliğin temel değerleri ve ilkelerini tanımlarken, kooperatiflerin diğer işletme türlerinden farklılıklarını ortaya koymaktaydı. 1995 yılında ilkeler listesine eklenen yedinci ilke (toplum yararını gözetme), kooperatifçiliğin dönüşümünde son derece önemlidir. ICA, bu ilke ile kooperatifleri ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirliğin kurucuları olarak konumlandırmayı amaçlamıştı.
7. İlke: “Kooperatifler, ortakları tarafından onaylanan politikalar çerçevesinde içinde yaşadıkları toplumun sürdürülebilir kalkınması için çalışırlar.”
Temaları uluslararası kooperatifçiliğin yakın tarihindeki bu değişim bağlamında değerlendirmeye çalışalım. Seçilen temalar, BM’nin gündemi ile yakından ilgilidir, BM’nin önceliklerini, dolayısıyla dünyanın karşı karşıya olduğu önemli sorunları yansıtır. Aynı zamanda, uluslararası kooperatifçilik hareketinin bu sorunlarla mücadeledeki anlamlı rolünün altı çizilir; kooperatiflerin sürdürülebilir kalkınmayı destekleyebileceklerine olan güven dile getirilir. Kooperatifçiliğin amacı, ilkeleri ve değerleri güvenin dayanaklarını oluşturur.
2012 yılı, uluslararası kooperatifçilik hareketinin gelişiminde bir diğer dönüm noktasıdır. 2008 krizi ile sınanan kooperatifler, başarımları ile geleneksel şirket yapılarına göre daha dayanıklı ve daha istikrarlı olduklarını kanıtladılar. Bu başarının ardından, BM 2012 yılını Uluslararası Kooperatifler Yılı olarak ilan etti ve kutlamalarda “kooperatif işletmeler daha iyi bir dünya kurar” sloganı kullanıldı. 2012, kooperatifçiliğe tüm dünyada ivme kazandıran, farkındalığın arttığı bir dönemin başlangıcı oldu.
İzleyen yılların temaları, kooperatiflerin sürdürülebilir kalkınma açısından önemine gönderme yapmaktadır. Bu kapsamda bugüne kadar, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) arasında yer alan yoksulluğu sona erdirmek (SKA 1), sürdürülebilir tüketim ve üretim (SKA 12), insana yakışır iş (SKA 8) amaçlarına ulaşmada kooperatiflerin katkıları ve yapabilecekleri gündeme taşınmıştır[i]. Bu yılın odağında ise 2008’den sonra bir kez daha iklim krizi (SKA 13) var (Örnek, 2020).
Kooperatifleri özel kılan nedir?
Peki, kooperatif işletmeler nasıl oluyor da daha iyi bir dünya kuruyorlar? Hangi özellikleri onları ekonomik, sosyal ve çevresel sorunların çözümünde pay sahibi yapıyor? Bu ve benzeri sorular, kooperatifçilik dünyasının dışında olduğu kadar kimi zaman içeriden de dillendiriliyor olabilir. Sıradan bir kooperatif, sürdürülebilirlik gibi büyük bir amaç için nasıl çalışabilir?
En küçük ölçekli olandan dünyanın en büyükleri listesinde yer alanlara kadar her kooperatif, bu potansiyele sahiptir. Ancak potansiyelin gerçekleştirilmesi ayrı bir konudur ve bunun kooperatif adı taşımakla bir ilgisi yoktur. İnsan, toplum ve çevreyi faaliyetlerinin odağına yerleştirmekle başlayan kooperatifçilik öyküsünün, kesinlikle değer ve ilkeler üzerinden ilerlemesi gerekir.
“Değer temelli ve ilke odaklı kuruluşlar olarak, kooperatifler doğaları gereği sürdürülebilir ve katılımcı bir işletme biçimidir. Kooperatifler, iş güvenliği ve iyileştirilmiş çalışma koşulları üzerinde dururlar, rekabetçi ücretler öderler, gelir fazlasının paylaşımı ve risturn dağıtımı yoluyla ek gelir sağlarlar ve sağlık klinikleri ve okullar gibi toplum tesislerini ve hizmetlerini desteklerler. Demokratik bilgi ve uygulamaları ve sosyal içermeyi teşvik eden kooperatifler sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesine yardım edecek durumdalar. (ILO, 2014).”
Değer ve ilkeler benimsendiğinde çözümler gerçek ve kalıcı olur. Yoksulluk içinde yaşayan insanlar bir kooperatifte bir araya gelerek kendi ekonomik fırsatlarını yaratabilirler. Ortaklar, ortak güç ile riski paylaşabilir, kooperatifin geleceği hakkında karar verebilir, becerilerini güçlendirip keskinleştirebilir ve topluluklarına tekrar yatırabilirler (Köne, 2018).
Günümüzde her şeyi ölçen ve nicel büyüklükler üzerinden değerlendiren sistemlerimizde; harita üzerinde güçlükle bulunacak bir köy kooperatifinin ya da kent çeperinde yaşama tutunmaya çalışanların bir araya geldikleri kooperatifin ve onların ortaklarının, çalışanlarının küçük öykülerine yer verilmiyor. İstatistiklerde kaybolabilecek bir örneği aşağıdaki fotoğrafta görebilirsiniz. Kendi ifadesiyle kooperatifte “çiçek açan” kooperatifçi kadının güçlenmesi gerçekte birden çok SKA ile yakından ilişkili. İşte bu nedenle, tüm kooperatifçilerin, sürdürülebilirliğe yaptıkları katkıları anlatmaları, seslerini kooperatif dünyası dışına duyurmaları çok önemli.
Kaynakça
General Assembly Resolution 49/155. The role of cooperatives in the light of new economic and social trends. A/RES/49/155 (7 February 1995). Erişim
ICA. (1995). The statement on the cooperative identity. Erişim
ILO. (2014). Cooperatives and the Sustainable Development Goals: a contribution to the post-2015 development debate. Erişim
International Co-operative Day. (t.y.). Wikipedia içinde. Erişim
Köne, A. Ç. (2018, 21 Mayıs). Kooperatifler ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri – I [Blog post]. Erişim
Örnek, Ü. (2020, 4 Nisan). Kooperatifler ve İklim Eylemi [Blog post]. Erişim
UN Secretary-General. (1992). Status and role of cooperatives in the light of new economic and social trends: report of the Secretary-General. Erişim
[i] Kooperatifler ve Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Polat, H. (2017). Yeniden Yorumlanan Değerler ve İlkeler Işığında Yarının İşletmesi Kooperatif. Ankara: Orkide Matbaası.
