Enerji toplulukları, kâr odaklı olmaktan çok değer odaklıdırlar. Elde edilen kârlar genellikle sosyal veya çevresel fayda ve/veya üyelere fayda sağlamak için kullanılır. Hepsi olmamakla birlikte çoğu enerji topluluğu, kooperatif çatısı altında örgütlenmiştir. Yerel enerji toplulukları yeni bir kavram değildir.
Tarihsel olarak enerji üretiminin ve dağıtımının kooperatif modeli ile organize edilmesi, Avrupa’da 1900’lü yılların başlarından itibaren, özellikle elektrifikasyonun ulaşamadığı uzak yerlerde başlamıştır. Bu kooperatiflerden bazıları bugün hâlâ başarılı bir şekilde faaliyet göstermektedir. İtalya’nın Tirol kentindeki E-werk Prad buna iyi bir örnektir.
İkinci enerji toplulukları dalgası 1970’lerin başında yaşanan petrol krizinin ve yine bu yıllarda kamuoyunun iklim değişikliği hakkındaki ilk bilgileri edinmesinin etkisiyle yaşanmıştır. Günümüzde yeni bir enerji toplulukları dalgası yaşanıyor. mPower (Belediye Enerjisi) projesi kapsamında yapılan bir araştırmadan elde edilen bulgular, Avrupa’daki yerel enerji topluluklarının durumlarını ortaya koyuyor.
Boyut ve Etkinlik
Mevcut durumda Avrupa’da, enerji toplulukları, birkaç küçük varlığa sahip gönüllü olarak işletilen küçük kuruluşlardan, büyük kâr getiren ve son derece profesyonel yönetilen işletmelere kadar değişmektedirler. Örneğin, İspanya’nın tamamında faaliyet gösteren Som Energia’nın yaklaşık 76.500 üyesi vardır ve yenilenebilir enerji projelerine toplam 15 milyon Avro’luk yatırımı mevcuttur.
Çoğu enerji topluluğu yenilenebilir enerji üretmekte ve tedarik sağlamaktadır. Ancak enerji verimliliği ve enerji tasarrufu hizmetleri, ısıtma ve ulaşım gibi faaliyetleri de giderek arttırdıkları gözlemlenmektedir.
Yaygınlık
Şu anda Avrupa genelinde, özellikle Kuzeybatı Avrupa’da yaklaşık 3.500 enerji topluluğu bulunmaktadır. Bununla birlikte, yerel enerji topluluklarının sayıları, Avrupa’nın güneyinde ve doğusunda artmaktadır. Avrupa enerji kooperatifleri federasyonu REScoop EU ağında 1.900 yerel enerji topluluğu ve onların 1.250.000 üyesi bulunmaktadır.
Faydaları
İncelenen enerji topluluklarının dikkate değer faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Vatandaş yatırımlarını destekler,
- Yerel yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen gelirlerle yerel ihtiyaçlar karşılanır
- Artan vatandaş katılımı ve ortaklığı, “arka bahçemde olmasın” (NIMBY – Not In My Back Yard) davranışının ortaya çıkma olasılığını azaltır, vatandaşların yerel yönetimlerle doğrudan bağlantılar kurmasını ve onlara güven duymasını sağlar,
- Toplumsal katma değer yaratılır,
- Yerel ekonomi ve tedarik zinciri etkinleştirilir, para yerelde kalır ve geleceğe uygun yeni yerel işler yaratılır,
- Net sıfır emisyona ulaşmak için gerekli değişimi ve yeniliği savunacak ve bunu sunacak motivasyona sahip vatandaş grubu oluşur,
- Kârların; enerji verimliliğinin arttırılmasında, yerel talebin ve enerji yoksulluğunun azaltılmasında kullanılmasıyla; karbon salımı azalır, maliyet tasarrufu sağlanır, refah ve sağlık konularında faydalar elde edilir.
- Enerji toplulukları, özellikle belediyeler ve vatandaşlarla çalışırken politik ve ekonomik yenilikler için bir sanal alan yaratarak enerji geçişinin daha hızlı yürümesine katkı sağlarlar.
Finans
Enerji toplulukları için başlıca finansal araç, vatandaş finansmanıdır. Çoğu enerji topluluğunda üye olmak için en az bir ortaklık payı satın almanız gerekir. Paylar 1 Avro’dan başlayabilir. Ancak genellikle bu tutar daha yüksektir; enerji topluluğuna bağlı olarak 100 ile 250 Avro arasında değişmektedir. Birçok enerji topluluğunda gelir fazlası ortaklara dağıtılmaz; kârlar yeni projelere yatırılır.
Bazı enerji toplulukları temkinli şekilde öz sermaye yatırımı ile çalışırken, diğerleri hibe ve kredilere erişerek karma finansman modelini kullanır. Ecopower, Som Energia gibi ölçeklerini büyüten kooperatiflerin yeni Avrupa projeleri için kredi biçiminde çekirdek sermaye sunduğu görülmüştür. Yine Ecopower, Fransa’nın tedarik pazarına girmek için Fransız enerji kooperatifi Enercoop’un kuruluşunu finansal olarak desteklemiştir.
Belediyeler
Belediyeler, aşağıdaki destekler yoluyla enerji topluluklarının kurulmalarında, sektörün büyümesinde ve profesyonelleşmesi için gerekli koşulların yaratılmasında kolaylaştırıcı olarak hareket edebilirler.
Hedefler: Belediyeler stratejik çerçevelerinin ve eylem planlarının bir parçası olarak somut, uzun vadeli hedefler benimseyebilirler. Örneğin, belirli bir zaman çerçevesi içinde yenilenebilir enerji üretiminde topluluk sahipliğine ilişkin sayısal hedefler (megavat ya da yüzde olarak) koyabilirler.
Mali destek: Bazı belediyeler başlangıç aşamasındaki girişimlere ya da proje fizibilitelerine topluluk enerji hibeleri vermektedir. Bazı yerlerde kredi finansmanı sağlanırken bazılarında yerel enerji projeleri için rotatif kredi tesis edilmiştir. Bir belediye kefil olarak da hareket edebilir.
Ayni destek: Belediyeler ücretsiz ofis veya toplantı alanı, iş geliştirme desteği veya planlama ve fizibilite desteği sunabilirler.
Profesyonel ilişkiler kurma: Belediyeler enerji topluluklarını olası ortaklar ve projelerle buluşturabilir ve iletişimi kolaylaştırabilirler. Bu iletişime üniversiteler ve hastaneler gibi çıpa kurumlar, yerel enerji dağıtıcısı, potansiyel alıcılar veya arazi sahipleri dâhil edilebilir.
Veri sağlama: Belediyeler, ısıtmayı da kapsayacak şekilde yenilenebilir enerji projelerine ilişkin fırsatları ve yapılabilirlikleri gösteren kent haritaları çıkarabilirler. Açık, kolayca erişilebilen veriler (arazi mülkiyeti, enerji talebi vb.) sağlayabilirler .
Arazi: Bazı yerlerde belediyeler enerji topluluklarına uzun vadeli kiralama veya arazi transferi şeklinde araziye doğrudan erişim sunabilirler.
Kamu ihaleleri ve imtiyazlar: Belediyeler yerel enerji topluluklarının kamu ihalelerine katılmaları veya kamu imtiyaz sözleşmelerinden yararlanmaları için fırsat eşitliği sağlayabilirler. Bu, ihale kriterlerinin yerel sosyal değeri ve doğrudan vatandaş katılımını içerecek şekilde uyarlanmasıyla başarılabilir.
- Örneğin, Belçika’da, Eeklo şehri, iddialı kriterlere sahip bir bölgesel ısıtma ağının inşası için aşağıdaki maddelerin olduğu bir şartname hazırlamıştır:
- Yenilenebilir ısının fiyatı satın alma, kurulum, tüketim ve bakım dâhil olmak üzere bir gaz kazanı ile yapılan bireysel ısıtmanın fiyatını geçmemelidir.
- Şebekenin en az %30’u yerel vatandaşlara ait olmalıdır.
- Proje geliştiricisi, şehirdeki enerji yoksulluğuyla mücadele için girişimlerde bulunmayı taahhüt etmelidir.
- Bu şartname koşulları ile bölgesel ısıtma ağının inşası, Fransız Veolia ile ortaklaşa Belçika enerji topluluğu Ecopower’a verilmiştir.
Enerji tedariki: Belediyeler enerji topluluklarına uzun vadeli bir alım garantisi ve garantili bir enerji fiyatı sağlayan ve yerelde üretilen yenilenebilir enerjiyi satın almalarına izin veren akıllı elektrik satın alma sözleşmeleri düzenleyebilirler. Bu, özellikle tarife garantilerinin aşamalı olarak kaldırıldığı ülkelerde etkilidir. Örneğin Devon Konseyi şu anda bölgesel enerji topluluklarından oluşan bir kolektifle birlikte bir prototip sözleşme üzerinde çalışıyor.
Öncü olma: Belediyeler, enerji topluluklarının bulunmadığı yerlerde, enerji topluluğunun oluşturulmasında öncü olabilirler. Plymouth Enerji Topluluğu (PEC) örneğinde durum böyle olmuştur. Almanya’da, Odenwald’ın bölge belediyesi, topluluk içindeki projeleri finanse etmek için yerel vatandaşlardan 10 milyon Avro’nun üzerinde para toplayan yerel bir enerji kooperatifinin kurulmasını desteklemiştir.
Değerlendirme
Avrupa Birliği’ndeki enerji toplulukları üzerine yapılan incelemenin sonuçlarını yukarıda aktardım. Büyüyen ve gelişen yerel örgütlenmeler bazı durumlarda ulusal ve hatta uluslararası ölçeğe ulaşabiliyor. Önemli toplumsal ve çevresel faydalar yaratıyorlar. Belediyelerin verdikleri destekler de henüz istenilen seviyede olmasa da enerji topluluklarının önemsendiğine işaret ediyor. Umarım, gelecekte enerji üretim ve tüketiminde güçlü konuma gelmiş enerji toplulukları ülkemizde de faaliyet gösterebilirler.
Not 1: Yazıda adı geçen yerel enerji toplulukları Som Energia, Enercoop ve Ecopower ile ilgili daha fazla bilgi için bakınız: Büke, 2019a, 2019b, 2020
Not 2: Öne çıkan görsel, Daniel Funes Fuentes — Unsplash
