Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi tarafından düzenlenen Kooperatif İstatistiklerinde Küresel ve Ulusal Gelişmeler webinarı 5 Kasım 2024 tarihinde gerçekleştirildi.
Toplantıya; Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) İstatistik Dairesi’nden emekli Mustafa Hakkı Özel, ILO Kooperatif, Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi Birimi Başkanı Simel Eşim, Özyeğin Üniversitesi Sürdürülebilirlik Platformu’ndan Sosyal ve Dayanışma Ekonomileri Uzmanı ve Yerküre Kooperatifi ortağı Orkun Doğan, Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü’nden Ticaret Uzmanı Fatih Polattimur ve ILO Türkiye Ofisi’nden Geçim Kaynakları Uzmanı Ayşe Turunç Kankal konuşmacı olarak katıldılar.
Akademisyenler, ilgili bakanlıklardan uzmanlar, kooperatif ve STK temsilcileri tarafından izlenen webinarda kooperatif istatistikleri konusundaki son gelişmeler değerlendirilirken devam etmekte olan çalışmaların genişletilmesine ilişkin fırsatlar ele alındı.
Arka Plan
Uluslararası Gelişmeler
Kooperatif işletmeler, küresel düzeyde, ekonomik ve toplumsal bir gücü temsil etmekle birlikte, onların sosyo-ekonomik etkilerini ve sürdürülebilir kalkınmaya katkılarını ortaya koyan istatistikler konusunda büyük bir eksiklik sözkonusudur. Bu nedenle, ILO’nun 193 sayılı Tavsiye Kararı’nda kooperatif istatistiklerinin tutulması gerekliliği özellikle belirtilmiş ve ulusal kooperatif istatistiklerinin formüle edilmesi ve uygulama geliştirilmesi amacıyla hükümetlerin ulusal politikalarında bu hususu güvence altına almaları teşvik edilmiştir.
Ayrıca, 2013 yılında düzenlenen 19. Uluslararası Çalışma İstatistikçileri Konferansı’nda (ICLS) Kooperatif İstatistikleri konusunda özel bir karar alınmış, 2018 yılında, 20. ICLS’de kabul edilen Kooperatif İstatistiklerine İlişkin Kılavuz 2019 yılında ILO Yönetim Kurulu tarafından onaylanarak yayımlanmıştır. Bu belge kooperatifler hakkında ilk uluslararası istatistiksel standarttır ve kooperatiflerle ilgili kavram ve tanımları, kooperatif türlerini, istatistiksel birimleri, kooperatiflerde çalışmayı ve kooperatiflere ilişkin istatistiksel verileri toplama, tablolama ve analiz etme yollarını kapsamaktadır.
2021 yılında Kılavuzun uygulanmasına yönelik olarak ILO Kooperatifler Birimi ve ILO İstatistik Dairesi tarafından ortaklaşa yürütülen Kooperatif İstatistikleri Rehberini Geliştirilmesine Yönelik Girişim çerçevesinde Türkiye’nin de dahil olduğu beş ülkede pilot çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaların ardından ILO, 2023 yılında ICLS’de kooperatiflerin ölçülmesi hakkındaki gelişmeleri içeren küresel bir rapor sunmuştur.
Ulusal Gelişmeler
Kooperatiflere yönelik sağlıklı istatistiklerin üretilmesi somut bir hedef olarak ilk kez Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı’nda (2012-2016) yer bulmuştur. Türkiye Kooperatif İstatistiklerinin Geliştirilmesi Projesi kapsamında bir Çalışma Grubu oluşturulmuş, ancak Grup, kamuyla paylaşılan haberlere göre, son toplantısını 2015 yılı Eylül ayında yapmıştır.
26 Ekim 2021’de Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Kooperatifler Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Kooperatif Bilgi Sistemi KOOPBİS’in hem işlevi hem kullanım alanı genişletilmiş ve KOOPBİS’e merkezi veri tabanı olarak yasal statü kazandırılmıştır. Bununla birlikte, mevcut durumda kooperatif istatistikleri Resmi İstatistik Programı kapsamında bulunmamaktadır.
Konuşmalar
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi İktisat Bölümü öğretim üyesi ve Sosyal Ekonomi blogunun editörü Prof. Dr. Aylin Çiğdem Köne’nin moderatörlüğünde yürütülen webinarın açılış konuşması Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hatice Hicret Özkoç tarafından yapıldı. Özkoç, İstatistik Bölümü mezunu olduğu için bu konunun kendisi için kişisel bir önemi olduğuna değinerek bu alanındaki deneyimlerinden hareketle, sağlıklı veri toplamanın kooperatifçilik alanında ilerleme kaydedilmesi için ne kadar önemli olduğunun altını çizdi.
Moderatör Prof. Dr. Aylin Çiğdem Köne, 2025 yılının Kooperatifler Yılı olarak “Kooperatifler Daha İyi Bir Dünya Kurar” sloganı ile kutlanacağını hatırlattı. Giderek artan önemlerine rağmen kooperatiflere ilişkin veriler ve istatistikler konusunda önemli eksiklikler olduğuna değindikten sonra konuşmacılara söz verdi.
İlk konuşmacı olan Mustafa Hakkı Özel, Uluslararası İstatistik Standartları ve Kooperatif İstatistikleri başlıklı sunumunda; istatistik standartları, ulusal/uluslararası istatistik sistemleri ve uluslararası istatistik standartlarının belirlenmesinde ICLS’nin rolü hakkında bilgi verdi. ILO Karar ve Rehberlerinin küresel ölçekte standartlaştırılmış verilerin toplanmasındaki rolünü açıkladı.
Toplantının ikinci konuşması ILO’nun Kooperatifler ve SDE İstatistiklerine İlişkin Uluslararası Alanda Çalışmaları başlığı altında Simel Eşim tarafından yapıldı. Eşim, ILO’nun kooperatiflerin ve sosyal ve dayanışma ekonomisinin (SDE) gelişiminde, uluslararası standartların belirlenmesinde ve küresel ortaklıklarda öncülük ettiğini vurgulayarak, bu alanlarda kilometre taşı olan son gelişmeleri özetledi. Bunun ardından, ILO’nun kooperatif istatistikleri standartlarına dair son gelişmeleri, planlanan çalışmaları paylaştı. Ayrıca, sinerjilerden yararlanmak ve devam eden çalışmaların geliştirilmesi başlıkları altında dikkate değer öneriler sundu.
Simel Eşim’in ardından Orkun Doğan, İki İleri Bir Geri: Türkiye’de Kooperatif(ler) İstatistikleri başlıklı sunumunu yaptı. Orkun Doğan, tarihsel süreçte Türkiye’de kooperatif istatistiklerinin gelişimini açıklayarak başladığı konuşmasında, ILO’nun Kooperatif İstatistiklerine İlişkin Rehberin Geliştirilme İnisiyatifi çerçevesinde yürütülen Türkiye Pilot Çalışmasının sonuçlarını aktardı. Doğan, konuşmasının sonunda, ülkemizde kooperatif istatistiklerinin geliştirilmesi konusundaki gelişmeleri, zorlukları ve fırsatları özetledi.
Fatih Polattimur, Kooperatif İstatistikleri ve Kooperatif Bilgi Sistemi başlıklı sunumunda uluslararası tanımlarla uyum konusunda ayrıntılı bilgiler sundu. Kooperatif Bilgi Sistemi KOOPBİS’i detaylı şekilde tanıtan konuşmacı, istatistikler konusundaki mevcut durumdan ve hedeflerden (veri akışının temini, veri takvimi ve sonraki adımlar) bahsederken nihai hedefin kooperatif istatistiklerinin Resmi İstatistik Programına dahil edilmesi olduğunu belirtti. Polattimur’un konuşmasında veri akışının kooperatifçilik sektöründe içselleştirilmesi gerektiğine dair tespiti de kayda değer bir husus olarak dikkat çekti.
Webinarın son konuşmacısı Ayşe Turunç Kankal, güvenilir ve karşılaştırılabilir istatistiki verinin kooperatiflerin sürdürülebilir kalkınmadaki rollerini açığa çıkarmak ve onları güçlendirmek açısından ne denli önem taşıdığını vurguladı. Kooperatifler konusunda yapılan çalışmaların, dünya çapında kooperatiflere duyulan ilgi arttıkça kazandıkları önemi somut örnekler de vererek açıkladı. ILO Türkiye Ofisi’nin ulusal kooperatif istatistikleri konusundaki rolü ve işbirlikleri hakkında bilgi veren Turunç Kankal, bu çalışmaların amacının kooperatiflerin bölgesel kalkınmaya, toplumsal cinsiyet eşitliğine ve ekonomik dayanıklılığa katkılarını yansıtan sağlam bir veri altyapısı oluşturmak olduğunu söyledi.
Değerlendirme
Dünyada ve Türkiye’de kooperatiflerin sosyal ve ekonomik katkıları artarken güvenilir ve kapsamlı istatistiklere duyulan ihtiyaç da aynı oranda artıyor. Bu istatistiklerin yokluğunda, ne kooperatiflerin ekonomik ve toplumsal katkılarının görünür hale gelmesi ne de veriye dayalı politikaların oluşturulması mümkün. İşte bu ihtiyaçtan hareketle, 2025 Uluslararası Kooperatifler Yılı öncesinde düzenlenen Kooperatif İstatistiklerinde Küresel ve Ulusal Gelişmeler webinarının çok değerli uzmanların konuşmaları ile önemli bir etki yarattığını düşünüyorum. Böylesi teknik bir konudaki toplantıya gösterilen ilgi bence Türkiye’de kooperatifçiliğin kazandığı ivmenin bir teyidi oldu. Toplantının sonunda bu webinarı izleyen başka toplantıların yapılması fikrinin ortaya çıkması oldukça heyecan vericiydi. Son olarak benzeri toplantıların tekrarlanması ve alternatif bir iş modeli olarak kooperatifçiliğin gündemde tutulması çabalarının artarak devam etmesini diliyorum.
Webinarı kaçıranlar için
Webinarın kaydı Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi İİBF YouTube kanalında iki bölüm olarak yayımlandı. İzlemek isteyenler için bağlantılarını aşağıda paylaşıyorum.
Toplantıda paylaşılan kaynaklar:
Toplantı sırasında sözü geçen ya da sohbet kısmında paylaşılan kaynakları sizin için listeledim.
- ILO. (2002). Promotion of Cooperatives Recommendation, 2002 (No. 193). Erişim (ENG), (TR)
- ILO. (2013). Resolution on statistics of cooperatives (19th ICLS). Erişim
- ILO. (2018). Kooperatif İstatistikleri Odak Noktası: Türkiye. Erişim
- ILO. (2018). Guidelines concerning statistics of cooperatives (20th ICLS). Erişim
- ILO. (2019). SSE: Statistics. Erişim
- ILO. (2022). Kooperatiflerin Ölçülmesi: Kooperatif İstatistiklerine İlişkin ILO rehberi üzerine bir bilgilendirme kılavuzu. Erişim
- ILO (2022). Conclusions on decent work and the social and solidarity economy adopted at the 110th International Labour Conference. Erişim (ENG), (TR)
- ILO. (2022). Reports of the General Discussion Committee: Decent work and the social and solidarity economy. Erişim (ENG), (TR)
- ILO. (2022). İnsana Yakışır İş ve Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi (SDE)”ne ilişkin materyal ILO’da kullanıma hazır. Erişim
- ILO. (2022). ILO Türkiye Ofisi Kooperatifçilik Raporu Kadınların Kooperatifler Aracılığıyla Güçlenmesi için Strateji Önerileri Sunuyor. Erişim
- UN. (2023). Resolution adopted by the General Assembly on 18 April 2023. Erişim
- Köne, A. Ç. (2023). BM’nin Sürdürülebilir Kalkınma için Sosyal ve Dayanışma Ekonomisinin Teşvik Edilmesi Kararı. Erişim
- ILO. (2023). Sayın Orkun Doğan ile söyleşi, Ekonomist ve Yerküre Yerel Çalışmalar Kooperatifi ve Dissensus Research’te Araştırmacı/Ortak. Erişim
- Eşim, S. (2023). Sosyal ve Dayanışma Ekonomisinin Üç Taraflı Uluslararası Tanımı. Erişim
- Polattimur, F. ve Toprak, M. (2023). İdari Kayıtlarla Kooperatif İstatistikleri. Erişim
- UN. (2024). Promoting the social and solidarity economy for sustainable development. Note by the Secretary-General. Erişim
- ILO. (2024). Toplulukları Güçlendirmek: Türkiye’nin Kooperatif Çalıştayı Kapsayıcı Ekonomik Büyüme İçin Bir Yol Çiziyor. Erişim
- ILO. (2024). UNTFSSE, Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi Konusunda Farkındalığı Artırmak İçin Açık Çevrimiçi Paketini Yayınladı. Erişim
- Köne, A. Ç. (2024). Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi Farkındalık Artırma Paketi. Erişim
ILO Kooperatif, Sosyal ve Dayanışma Ekonomisi çalışmalarına ve etkinliklerine aşağıdaki sitelerden ulaşabilirsiniz:
ILO haber bültenine kaydolmak için bağlantı: https://adestra.ilo.org/k/Ilo/news_updates
